11 Ιανουαρίου του 1982: 38 χρόνια από την καθιέρωση του μονοτονικού

Στις 11 Ιανουαρίου του 1982 η Βουλή συνεδριάζει με αντικείμενο τη συζήτηση του νομοσχεδίου για την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από τα Γυμνάσια στα Λύκεια. Με την έναρξη της συζήτησης, ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Λευτέρης Βερυβάκης ζητάει το λόγο και ανακοινώνει ότι η κυβέρνηση εισάγει στο νομοσχέδιο τροπολογία για την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος.

«Κύριε πρόεδρε, ήθελα με την έναρξη της συζητήσεως να θέσω μια τροπολογία την οποία η κυβέρνηση εισηγείται προς τη Βουλή, την επιψήφιση του μονοτονικού και να ζητήσω από τη Βουλή να την ενσωματώσει ως άρθρο 2 στο συζητούμενο νομοσχέδιο για να μπορέσει αμέσως με την επιψήφιση του άρθρου να τεθεί σε εφαρμογή και να παρθούν εκείνα τα προπαρασκευαστικά μέτρα που θα επιτρέψουν την εισαγωγή του μονοτονικού στην Εκπαίδευση και στη Διοίκηση», δηλώνει ο υπουργός Παιδείας Λευτέρης Βερυβάκης.

Η ανακοίνωση προκαλεί την άμεση αντίδραση του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Ευάγγελου Αβέρωφ που παίρνει το λόγο και αναφέρει: «Δεν αντιτιθέμεθα κατ’ αρχήν, αλλά δεν νομίζουμε ότι τέτοιες μεταρρυθμίσεις μπορούν να γίνουν χωρίς μια ειδική μελέτη. Ότι χρειάζεται μια ειδική μελέτη για το μονοτονικό είναι προφανές, διότι ναι μεν είναι μια απλούστευση η οποία θα είναι χρήσιμη στις νέες γενεές αλλά δεν μπορούμε να πάμε σε απόλυτα σχήματα. Φέρνω αμέσως ένα παράδειγμα: το "που", το οποίο είναι καθιερωμένο έχει πολλές έννοιες. Υποθέτω, ότι κατόπιν μιας μελέτης θα ευρεθεί ο τρόπος να απλουστευθεί μεν το σύστημα, αλλά να είναι δηλωτικό το "που" τι θέλει να πει. Το "που" σήμερα στη δημοτική είναι ή ερωτηματικό ή δηλωτικό τόπου. Το "που" αντικαθιστά το οποίον. Δεν είναι δυνατόν, λοιπόν, να πούμε χωρίς κάποια μελέτη, ότι καθιερώνουμε το μονοτονικό χωρίς να κάνουμε κάποιες μικρές διακρίσεις. Οι απλουστεύσεις είναι χρήσιμες, αλλά πολλές φορές καταλήγουν σε αλλοίωση της γλώσσας κατά τρόπο επικίνδυνο. Το διαζευτικό "ή" δεν μπορεί να έχει τον τόνο, τον οποίο βάζουμε τώρα του μονοτονικού. Πρέπει κάποια διάκριση να γίνει, όταν είναι διαζευκτικό ή όταν είναι άρθρο. Θα προτείνω, λοιπόν, και παρακαλώ τον κ. υπουργό να γίνει μια πληρέστερη μελέτη και να μην προχειρολογούμε για να μη μπερδεύουμε τη γλώσσα, αντί να την απλουστεύουμε και να την καλυτερεύουμε».

«Ζητάμε από όλη ανεξαιρέτως τη Βουλή, μια και που ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως κατ΄αρχήν τάχθηκε υπέρ της καθιέρωσης του μονοτονικού, να ψηφίσει με ενθουσιασμό αυτή τη μεταβολή για να επιτρέψει στην ελληνική γλώσσα, στην ελληνική παιδεία και στη διοίκηση να προχωρήσει σε μια ουσιαστικότερη αναδόμηση, χωρίς τυπικά παρέμβλητα από τους χρόνους, που δεν έχουν καμία σχέση με την ουσία της γνώσης της γλώσσας και την ουσία της ελληνικής παράδοσης», δήλωσε ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Λευτέρης Βερυβάκης.

Η Επιτροπή

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ, το 1981, και σε υλοποίηση της εξαγγελίας του, μια από τις πρώτες πράξεις του υπουργού Παιδείας ήταν η απόφαση για την εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος στην εκπαίδευση. Με την απόφαση αυτή δημιουργήθηκε επιτροπή με σκοπό να μελετήσει και να εισηγηθεί την καθιέρωση του μονοτονικού σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, τον τρόπο και το χρόνο εφαρμογής του, τις αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν. Την επιτροπή αποτελούσαν οι Εμμανουήλ Κριαράς, Φάνης Κακριδής, Χρίστος Τσολάκης, Βασίλειος Φόρης, Δημήτρης Τομπαϊδης, Αριστείδης Βουγιούκας, Χρίστος Μιχαλές, Απόστολος Κοτλίτσας, Αλόη Σιδέρη.

Στην εισηγητική έκθεση της διάταξης για την καθιέρωση του μονοτονικού που κατέθεσε στη Βουλή η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, γινόταν αναφορά στις ενέργειες υπέρ αλλά και κατά του μονοτονικού.

Στην έκθεση γίνεται μνεία στο 1931, όταν έπειτα από διάβημα της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου, με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου, η Ακαδημία Αθηνών συγκρότησε Επιτροπή (από τους Δ. Αιγινήτη, Κ. Άμαντο, Ι. Καλιτσουνάκη, Γ. Αναγνωστόπουλο και Αχ. Τζάρτζανο) που μελέτησε το θέμα και πρότεινε (με μειοψηφία του Ι. Καλιτσουνάκη) την αντικατάσταση της οξείας, της βαρείας και της περισπωμένης με μια στιγμή και την κατάργηση της ψιλής. Γινόταν επίσης αναφορά στην εισήγηση του Μανώλη Τριανταφυλλίδη για την κατάργηση των πνευμάτων και την αντικατάσταση των τριών τόνων με έναν, που να σημειώνεται στις λέξεις που να έχουν περισσότερες από μια συλλαβές.

Αναφορά γινόταν και στην εισήγηση που είχαν κάνει το 1939, τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής της Νεοελληνικής Γραμματικής (Μ. Τριανταφυλλίδης, Κ. Καρθαίος, Θρ. Σταύρου, Αχ. Τζάρτζανος) προς τον Ιωάννη Μεταξά για την απλοποίηση του τονικού συστήματος, σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε οι τρεις τόνοι να περιοριστούν σε ένα τονικό σημάδι και τα πνεύματα να μην σημειώνονται καθόλου.

Η δίκη των τόνων

Μέσα στην κατοχή, το 1942, το Πανεπιστήμιο Αθηνών επέβαλε ποινή προσωρινής απόλυσης δύο μηνών στον καθηγητή Ιωάννη Κακριδή, γιατί στα βιβλία του χρησιμοποίησε «ορθογραφικόν και τυπικόν σύστημα καινοφανές και γλωσσικόν ιδίωμα μη επιτρεπόμενον δια την εν πανεπιστημίω διδασκαλίαν». Τα πρακτικά της δίκης τυπώθηκαν από το βιβλιοπωλείο της «Εστίας», με τον τίτλο «Η δίκη των τόνων». Στο βιβλίο περιλαμβάνονται οι αρχικές κατηγορίες και η απολογία του Ι.Θ. Κακριδή και οι μαρτυρικές καταθέσεις διαπρεπών επιστημόνων και πολιτικών. Αργότερα η Φιλοσοφική Σχολή κυκλοφόρησε την «αντιδικία των τόνων», που υπεραμυνόταν των τόνων για λόγους ιστορικής σημασίας.

Την περίοδο 1976-1979 κατατέθηκαν στη Βουλή τρεις προτάσεις νόμων για την καθιέρωση του μονοτονικού. Οι προτάσεις εκείνες καταψηφίστηκαν από την τότε κυβερνητική πλειοψηφία, οι εκπρόσωποι της οποίας δήλωσαν ότι δεν είναι κατ΄αρχήν αντίθετοι με τη λογική της μεταρρύθμισης αυτής αλλά θα έπρεπε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο, όταν και η κοινή γνώμη θα ήταν πιο ώριμη για μια τέτοια αλλαγή.

Τυπογραφία

Ανάμεσα στα επιχειρήματα που έχουν περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση, της τροπολογίας Βερυβάκη, για την καθιέρωση του μονοτονικού είναι και το όφελος που θα προέκυπτε στην τυπογραφία. «Η υιοθέτηση του μονοτονικού θα έχει ευεργετικές συνέπειες στο χώρο της τυπογραφίας, όπου η σημερινή κατάσταση συνεπάγεται άσκοπη σπατάλη χρόνου και οικονομικών πόρων. Η ελληνική τυπογραφική κάσα έχει πάνω από 180 θέσεις για τα διάφορα ψηφία και ορθογραφικά σημεία, εκεί που θα ήταν μόλις 60. Ο περιορισμός των στοιχείων στο ένα τρίτο μειώνει αντίστοιχα τις κινήσεις, τα τυπογραφικά λάθη και τις διορθώσεις, με ό,τι αυτό συνεπιφέρει σε εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος», ανέφερε η εισηγητική έκθεση που υπολόγιζε ότι με την κατάργηση των πνευμάτων και των πολλών τόνων, οι δαπάνες για τη δαχτυλογράφηση και την εκτύπωση θα περιορίζονταν κατά 40%.

Η ψήφιση του μονοτονικού

11 Ιανουαρίου 1982-Μεσάνυχτα: Η συζήτηση για την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων προχωρά και θα πρέπει να ακολουθήσει η συζήτηση για την καθιέρωση του μονοτονικού. Τη διακοπή της συνεδρίασης, λόγω του περασμένου της ώρας, ζητάει ο ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΝΔ Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.

«Το προεδρείο θα προχωρήσει μέχρι περατώσεως της συζητήσεως του νομοσχεδίου αυτού έστω και αν είναι δύο και τρεις μετά τα μεσάνυχτα», απαντά ο προεδρεύων Μιχάλης Στεφανίδης.

«Η τροπολογία εισήχθη σήμερα την τελευταία ώρα και προστίθεται ως άρθρο του νομοσχεδίου, αιφνιδιαστικώς», επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και διευκρινίζει: «Αναφέρεται σε ένα μέγα θέμα, το οποίο δεν μας βρίσκει αντίθετους. Νομίζουμε όμως ότι είναι σωστό να μην εισαχθεί κατεσπευσμένως, με αντιδικία μάλιστα όλης της αντιπολιτεύσεως επί της διακοπής την οποία ζητούμε. Δεν είναι δυνατόν να έχει η κυβέρνηση την απαίτηση να μας φέρνει αυτό το θέμα το μέγα, αιφνιδιαστικά, και να απαιτεί να το ψηφίσουμε και μετά την 12ην. Δεν είναι προς τιμήν της πλειοψηφίας, εάν δεν δείξει τη στοιχειώδη αυτή ευαισθησία, την οποία θέλω να ελπίζω ότι θα δείξει ο κ. υπουργός Παιδείας».

Ο προεδρεύων Μιχάλης Στεφανίδης επιμένει ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί κανονικά και τότε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ζητάει το λόγο και προειδοποιεί με αποχώρηση της ΝΔ από τη συνεδρίαση.

«Λυπάμαι για την επιμονή του προεδρείου να συνεχίσει αυτή τη συζήτηση μετά το μεσονύκτιο. Προτείνεται μια τροπολογία η οποία αναφέρεται σε πολύ σοβαρό θέμα. Νομίζω, ότι η κυβέρνηση είχε την ευαισθησία να δώσει την άνεση να ακουσθούν οι απόψεις επί αυτού του πολύ σοβαρού ζητήματος που άλλωστε δεν αποτελεί και θέμα αντιδικίας. Αν η κυβέρνηση επιμένει να το συζητήσουμε μετά το μεσονύκτιο, λυπούμαι αλλά θα είμαστε υποχρεωμένοι να αποχωρήσουμε από την αίθουσα», δηλώνει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και επισημαίνει ότι η τροπολογία είναι άσχετη με το νομοσχέδιο και συνεπώς είναι αντισυνταγματική.

Η συζήτηση προχωράει ωστόσο κανονικά. Εισηγητής, από την πλευρά της συμπολίτευσης, είναι ο Στέφανος Τζουμάκας. «Σήμερα στο γλωσσικό μας σύστημα υπάρχουν στη σχολική νεοελληνική γραμματική πέντε γενικοί κανόνες τονισμού, επτά για τον τονισμό των αντωνυμιών και των ονομάτων και πέντε για τα ρήματα και όλα αυτά βέβαια με τις εξαιρέσεις τους. Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει, οι μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου χρειάζονται περίπου 6.000 ώρες και περισσότερο, για να διδαχθούν τα πνεύματα και τους τόνους», αναφέρει ο Στέφανος Τζουμάκας και επισημαίνει: «Σήμερα και η κοινή γνώμη και εκπαιδευτικές οργανώσεις, όπως ΟΛΜΕ, ΔΟΕ, ΟΙΕΛΕ, συγγραφείς γλωσσολόγοι, ιδρύματα συμφωνούν στην καθιέρωση του μονοτονικού. Εφημερίδες των Αθηνών και περιοδικά έχουν εισαγάγει το μονοτονικό, όπως το ΕΘΝΟΣ, η ΕΓΝΑΤΙΑ της Θεσσαλονίκης, η ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, το ΑΝΤΙ και το ΒΗΜΑ που φιλοξενεί άρθρα στο μονοτονικό».

Μετά την εισήγηση του μονοτονικού από τον κ. Τζουμάκα, η ΝΔ αποχωρεί από την αίθουσα αφού προηγείται δήλωση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Κύριε πρόεδρε, θα παρακαλούσα να μου επιτρέψετε να κάνω μια δήλωση εξ ονόματος του κόμματος μας. Το κόμμα μας λυπάται βαθύτατα, διότι η κυβέρνηση και το προεδρείο επιμένουν εις αυτόν τον αντιδημοκρατικόν και αντικοινοβουλευτικόν τρόπον της συζητήσεως αυτής της τροπολογίας. Εφόσον η κυβέρνηση και το προεδρείο επιμένουν…

ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Μιχαήλ Στεφανίδης): Κύριε κοινοβουλευτικέ εκπρόσωπε της Νέας Δημοκρατίας έχετε υπόψη σας ότι, κατά τον Κανονισμό, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος δεν μπορεί να λάβει το λόγο επί του αυτού θέματος περισσότερες από τρεις φορές. Σεις ζητάτε τώρα το λόγο για τέταρτη φορά;

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Θέλω να κάνω μια δήλωση κύριε Πρόεδρε.

ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Μιχαήλ Στεφανίδης): Κάντε μόνο τη δήλωση.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Κάνω τη δήλωση ότι, υπό τας συνθήκας αυτάς, λυπούμεθα ειλικρινώς αλλά δεν δυνάμεθα να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση και είμεθα υποχρεωμένοι να αποχωρήσουμε. (Στο σημείο αυτό οι βουλευτές της ΝΔ αποχωρούν από την αίθουσα). (θόρυβος αποδοκιμασίες από την πτέρυγα της συμπολιτεύσεως).

ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Μιχαήλ Στεφανίδης): Η κυρία Δαμανάκη έχει το λόγο.

ΜΑΡΙΑ ΔΑΜΑΝΑΚΗ (ΚΚΕ): Κύριε πρόεδρε, από το 1976, όταν για πρώτη φορά κατά τη συζήτηση του νόμου 309 είχε μπει για συζήτηση το πρόβλημα, το κόμμα μας είχε ταχθεί υπέρ της απλούστευσης του τονικού μας συστήματος και της καθιέρωσης δηλαδή του μονοτονικού συστήματος. Αυτή ήταν η θέση που είχαμε επαναλάβει επανειλημμένα, όποτε είχε έλθει για συζήτηση αυτό το θέμα. Συμφωνούμε λοιπόν και σήμερα με την τροπολογία που εισάγει ο κ. θπουργός και καθιερώνει το μονοτονικό σύστημα. Επειδή όμως, όπως και στην εισηγητική έκθεση αναφέρεται, υπάρχουν διάφορα είδη μονοτονικού συστήματος, θα θέλαμε να προτείνουμε ο κ. υπουργός να πάρει υπόψη του τη γνώμη των εκπαιδευτικών φορέων ΟΛΜΕ, ΔΟΕ, ΟΙΕΛΕ, όχι μόνο για το κατά πόσο πρέπει να εφαρμοστεί το μονοτονικό σύστημα, αλλά και για το είδος και τις λεπτομέρειες του μονοτονικού συστήματος, αυτά δηλαδή που θα ρυθμιστούν με προεδρικά διατάγματα. Είναι ζητήματα που έχουν σημασία και πρέπει να ακουστεί η γνώμη των εκπαιδευτικών φορέων και των ειδικών. Το κόμμα μας ψηφίζει την τροπολογία κύριε πρόεδρε.

Στη συζήτηση το λόγο πήρε και ο Μανώλης Γλέζος (ΠΑΣΟΚ). «Πρόκειται για μια ουσιαστική επανάσταση που χρόνια οι προοδευτικοί άνθρωποι του τόπου μας αγωνίζονταν να επιβάλουν αλλά δεν είχε γίνει πράξη», είπε ο Μανώλης Γλέζος και προσέθεσε: «Αν δεν ήμασταν τόσο συνδεδεμένοι με παραστάσεις και με ένα συναισθηματισμό στη γραφή της γλώσσας μας, κανονικά θα έπρεπε να υποστηρίξουμε το ατονικό σύστημα, αν θέλουμε με επιστημονικά κριτήρια πραγματικά να δούμε το πρόβλημα».

Στα πρακτικά της συνεδρίασης της 11ης Ιανουαρίου του 1982 καταχωρήθηκε και το κείμενο εισήγησης που είχε κάνει ο Γιάννης Κουτσοχέρας 1979 και είχε τυπωθεί σε μονοτονικό σύστημα από το Εθνικό Τυπογραφείο. Ήταν η εισήγηση του στην πρόταση νόμου του ΠΑΣΟΚ του 1979 για την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος στην οποία ανέφερε την προϊστορία του μονοτονικού και τις προσπάθειες για την καθιέρωσή του.

«Η Βουλή και ο ελληνικός λαός αποδέχεται τη μεταβολή και μένει από δω και πέρα με Διατάγματα, σε μια προσπάθεια, που δεν σταματά σε αυτό το σημείο, να ετοιμάσει η κυβέρνηση τις τεχνικές προϋποθέσεις για την καλύτερη εφαρμογή στην Παιδεία και τη Διοίκηση», δηλώνει ο Λευτέρης Βερυβάκης. Το νομοσχέδιο για την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από το Γυμνάσιο στο Λύκειο και την καθιέρωση του μονοτονικού ψηφίζεται στη 1.20 τα ξημερώματα της 12ης Ιανουαρίου του 1982.