Τρεις πλατείες και οι ταμπέλες τους

Οι… επίσημες πλατείες του κέντρου της πόλης των Ιωαννίνων είναι τρεις: Πλατεία Ανδρέα Παπανδρέου, πλατεία Πύρρου και πλατεία Πάργης. Η καθεμία έχει τη δική της διαδρομή, με τις δύο από αυτές να δίνουν μεγάλες «μάχες» για το όνομά τους. Ας μην ξεχνάμε ότι η ιστορία μιας πόλης γράφεται και με τα οδωνύμια.

Για τους Γιαννιώτες είναι απλά η κεντρική πλατεία. Σπάνια, θα την αποκαλέσει κάποιος πλατεία Πύρρου. Ωστόσο, το αξιομνημόνευτο σε αυτή την περίπτωση είναι ότι κανένας βασιλιάς, πολιτικός κ.λπ. δεν «απείλησε» τον αρχαίο βασιλιά. Η ονοματοδοσία της πλατείας έγινε το 1931 και ο Πύρρος παραμένει αμετακίνητος, κλείνοντας τα 85 του χρόνια.

Η πλατεία Πάργης (πάντα Πάργης και ποτέ Πάργας εν προκειμένω), αντιθέτως, πέρασε κάποιες περιόδους χωρίς… την Πάργα. Τον Δεκέμβριο του 1959, το δημοτικό συμβούλιο της πόλης αποφάσισε να μετονομάσει την πλατεία σε πλατεία Ντουάιτ Αϊζενχάουερ (του γνωστού Άικ) προς τιμή του αμερικανού προέδρου, του «ηγέτη της παγιώσεως της Ειρήνης του Κόσμου» όπως είπε ο τότε δήμαρχος Γρηγόρης Σακκάς. 

Είναι οι εποχές που ο Παύλος και η Φρειδερίκη βασιλεύουν στην Ελλάδα και που οι κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή επιδιώκουν μια θέση στον διεθνή χάρτη του Ψυχρού Πολέμου, με στόχο την ανακοπή των αριστερών δυνάμεων. Η κίνηση του δημάρχου της πόλης έγινε λίγες μέρες μετά την επίσκεψη του Αϊζενχάουερ στην Ελλάδα, στο πλαίσιο «περιοδείας ειρήνης στον κόσμο» όπως την αποκαλούσε η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ο «Άικ» έμεινε στην πλατεία Πάργης για έξι χρόνια.

Τον Μάρτιο του 1965, ο δήμαρχος Χριστόφορος Κωσταδήμας διέγραψε τον αμερικανό πρόεδρο και επέστρεψε την πλατεία στην Πάργα «την ηρωικήν Πάργαν η οποία κατά τους χρόνους της τούρκικης σκλαβιάς υπήρξεν το καταφύγιον των διωκομένων Ηπειρωτών αλλά και ορμητήριον απόθεν απέδραμον οι μαχηταί εναντίον του τυράννου κατακτητού». Ο Αϊζενχάουερ κατάφερε να επιστρέψει όμως επί χούντας στην πλατεία, για να φύγει οριστικά με τη μεταπολίτευση.

Και τέλος, η πλατεία Ανδρέα Παπανδρέου που, αν παρέμενε όντως πλατεία, θα ήταν η πιο ιστορική. Πρόκειται για την αποκαλούμενη «κάτω πλατεία», που στον χάρτη καταλαμβάνει την περιοχή από τα κεντρικά φανάρια της 28ης Οκτωβρίου μέχρι το Δημαρχείο. Σήμερα ως πλατεία την αναγνωρίζει μόνο… ο ταχυδρόμος των ΕΛΤΑ.

Για αρκετές δεκαετίες, μετά την απελευθέρωση της πόλης, θεωρούνταν η κεντρική πλατεία της πόλης, με τον πρώτο δήμαρχο των ελεύθερων Ιωαννίνων Γιαγιά Βέη να αναφέρει γι’ αυτήν ότι «αποτελεί το κέντρον και την επικοινωνίαν της πόλεως». Το 1913 η πλατεία αυτή πήρε το όνομα του Κωνσταντίνου του Ελευθερωτή (του Κωνσταντίνου του Α’, δηλαδή) που ηγήθηκε του ελληνικού στρατού κατά την απελευθέρωση της πόλης.

Τρία χρόνια μετά, ο δήμαρχος Γιώργος Ιωαννίδης τη μετονομάζει σε πλατεία Εθνικής Αμύνης λόγω του ομώνυμου κινήματος του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Κωνσταντίνος Ελευθερωτής επιστρέφει στην πλατεία το 1935, μετά το αποτυχημένο κίνημα της 1ης Μαρτίου που έβαλε τέλος στη βενιζελική παράταξη. «Ο λαός των Ιωαννίνων όστις διακρίνεται διά την ψυχικήν ευγένειαν απέτισε ελάχιστον φόρον ευγνωμοσύνης εις τον ελευθερωτήν της Ηπείρου στρατηγόν βασιλέα Κωνσταντίνου ονομάσας άλλοτε την κεντρικήν πλατείαν επ’ ονόματι αυτού. Ευρέθησαν όμως κατόπιν εκπρόσωποι της πόλεως οίτινες χωρίς να λάβωσιν υπόψιν ότι δεν δύνανται διά της απλής και αδικαιολογήτου αρνήσεως να διαψεύσωσιν αυτήν την πραγματικότητα μετονόμασαν την ειρημένην πλατείαν Εθνικής Αμύνης» αναφέρει στη σχετική συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Β. Κάππας. Με την πάροδο του χρόνου, ο Κωνσταντίνος ο Ελευθερωτής συγκατοίκησε στην πλατεία με τον βασιλιά Γεώργιο τον Α’, το όνομα του οποίου απομακρύνθηκε κατά τη μεταπολίτευση.

Ο επόμενος σταθμός στην ιστορία της πλατείας ήταν το 1986, όταν η δημαρχία του Χαρίλαου Τόλη αποφάσισε να τη μετονομάσει σε πλατεία Δημοκρατίας. Η Δημοκρατία έμεινε για μια δεκαετία. Το 1997, η δημοτική αρχή του Λευτέρη Γκλίναβου έδωσε το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος είχε αποβιώσει πριν από έναν χρόνο. Η αντίδραση της αντιπολίτευσης ήταν έντονη.

# Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Αναστάσιου Παπασταύρου «Ιωαννίνων ενθύμιον-Τα Γιάννενα μέσα από τις καρτ ποστάλ». Απεικονίζει την πλατεία Κων. του Ελευθερωτή εν έτει 1918, μπροστά από το σημείο που βρίσκεται σήμερα το Ρολόι