Είκοσι χρόνια «πάρε-δώσε» του στρατοπέδου Βελισσαρίου

Πριν από 15 ολόκληρα χρόνια το δημοτικό συμβούλιο Ιωαννίνων συζητούσε, θυελλωδώς κατά περίπτωση, τη διεκδίκηση του στρατοπέδου Βελισσαρίου.

Μερικά χρόνια ακόμα πιο πριν, φαντάροι και υπαξιωματικοί άδειαζαν τις αποθήκες του στρατοπέδου, ενόψει «μετακόμισης».

Το 2024, τα μοναδικά τετραγωνικά του τεράστιου χώρου που έχουν ανακτήσει τα Γιάννενα, είναι μια γωνία για να γίνει ένας στρογγυλός κόμβος στη νοτιοδυτική γωνία του στρατοπέδου και ένα ακόμα μικρό κομμάτι που ρυμοτομήθηκε επίσης για δρόμο.

Τα Γιάννενα, ως δήμος (με την έννοια του κοινού) δεν έχει πια κάποια στρατηγική θέση στον αμυντικό σχεδιασμό της χώρας.

Τα στρατόπεδα στον αστικό χώρο και η διεκδίκησή τους από τις τοπικές κοινωνίες, είναι μια ιστορία που μετράει πάνω από 40 χρόνια. Όταν η μετεμφυλιακή Ελλάδα αποφάσισε ότι ο εχθρός δεν είναι πια intra muros και άρχισε να «αφοπλίζει» εγκαταστάσεις που πλέον «εναγκαλίζονταν» με τις ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις, ξεκίνησαν και οι πρωταρχικές συμφωνίες. Το 1984 έγινε μια από τις πρώτες συμφωνίες μεταξύ υπουργείων Εθνικής Άμυνας και ΠΕΧΩΔΕ, που αφορούσε στρατοπεδικές εκτάσεις στη Θεσσαλονίκη.

Σχεδόν καμία από αυτές τις αρχικές συναινέσεις και τα «μνημόνια κατανόησης» και συνεργασίας, δεν ευοδώθηκε άμεσα.

Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας είναι ιδιαίτερα κτητικό με τις εκτάσεις, ειδικά τα «φιλέτα» όπως το Βελισσάριο. Το Ταμείο Εθνικής Άμυνας, που είναι ο ιδιοκτήτης της έκτασης προσπαθεί πάντα να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν καλύτερους όρους γι αυτό και τα μέλη του.

2000’s: Και παραχώρηση και… παρακράτηση

Στα Γιάννενα λοιπόν, η υπόθεση της παραχώρησης των 580 στρεμμάτων του στρατοπέδου Βελισσαρίου στην πόλη έχει ξεκινήσει από το 2008.

Τότε, υπουργός Εθνικής Άμυνας ήταν ο σημερινός πρόεδρος της Βουλής Κώστας Τασούλας και δήμαρχος, ένας εκλεκτός της ΝΔ, ο Νίκος Γκόντας.

Οι όροι παραχώρησης όμως δεν κρίθηκαν ικανοποιητικοί. Το υπουργείο παραχωρούσε ένα τμήμα της έκτασης και ζητούσε να κρατήσει το υπόλοιπο για την κατασκευή στρατιωτικών κατοικιών, αρνούμενο την προσφορά δημοτικής έκτασης σε άλλο σημείο του Δήμου.

Το σχέδιο τότε ήταν ότι ο Δήμος θα έπαιρνε κάτι λιγότερο από τα δύο τρίτα της έκτασης, ενώ ο ελεύθερος, κοινόχρηστος, δημόσιος χώρος θα ήταν ακόμα μικρότερος μετά τις ρυμοτομήσεις. Επίσης, η τότε δημοτική αρχή πρότεινε την κατασκευή κτιρίων για στέγαση του δημαρχείου, της (τότε) Νομαρχίας, της Αστυνομίας κ.α. Το ΥΠΕΘΑ τέλος ζητούσε από τον Δήμο να αναλάβει ρυμοτομίες, δίκτυα κ.λπ. και στο τμήμα που θα κρατούσε, μια δαπάνη που δύσκολα θα άντεχε ο Δήμος Ιωαννιτών.

2020: «Δεν παραχωρείται» και μετά «παραχωρείται» 

Η κρίση που μεσολάβησε έκοψε κάθε συζήτηση περί παραχώρησης στα Γιάννενα. Το 2020 το θέμα επανήλθε… αρνητικά. Η δημοτική αρχή Ελισάφ ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση έδωσε οριστική απάντηση ότι το στρατόπεδο δεν μπορεί να παραχωρηθεί.

Το 2021 όμως, ο Δήμος Ιωαννιτών ξεκίνησε πάλι τη συζήτηση για την παραχώρηση, με βάση τη μελέτη του 2008. Μάλιστα, ο Μωυσής Ελισάφ δήλωνε τότε μετανοιωμένος για τη στάση που είχε κρατήσει τότε, ως μέλος της αντιπολίτευσης, λέγοντας ότι ο πρώην δήμαρχος (το 2008) και μέλος της δημοτικής αρχής (το 2022) Νίκος Γκόντας «είχε δίκιο» που δεν ζητούσε ολόκληρο το στρατόπεδο.

Πέρυσι, πριν τις βουλευτικές εκλογές, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης παραχωρούσε το στρατόπεδο στα Γιάννενα. Είπε τα εξής, κατά την παρουσίαση του «αναπτυξιακού προγράμματος για την Ήπειρο του 2030»:

«Το στρατόπεδο Βελισσαρίου θα πάει στον Δήμο Ιωαννιτών. Είναι ειλημμένη απόφαση της κυβέρνησης. Μπορούμε να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό του στο πλαίσιο των αστικών αναπλάσεων. Δεν είναι η μόνη τέτοια μεταφορά -θα έλεγα παραχώρηση- χρήσης στρατοπέδων. Είναι όμως εμβληματική και πολύ σημαντική για τα Γιάννενα».

Η τότε δημοτική αρχή εκμεταλλεύτηκε σημαντικά τη δήλωση του πρωθυπουργού, που στα λόγια τουλάχιστον, αφορούσε όλη την έκταση. Ο δήμαρχος Δημήτρης Παπαγεωργίου, ένα χρόνο πριν (Απρίλιος 2024) δήλωνε: ««Το στρατόπεδο είναι αποτέλεσμα μιας διεκδίκησης χωρίς τυμπανοκρουσίες σαν αυτή του παλιού πανεπιστημίου» και τόνιζε, σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου, ότι επρόκειτο για παραχώρηση όλης της έκτασης.

Μάλλον όμως το αποτέλεσμα ήταν διαφορετικό, γιατί παραχώρηση δεν υφίσταται, αυτή τη στιγμή.

2024: «Να το ξαναδούμε»

Τον Απρίλιο του 2024 πια, ο κ. Τασούλας (όχι δηλαδή το ΥΠΕΘΑ) επανήλθε (σε προεκλογική περίοδο ξανά), με μια δήλωση που ανασκεύαζε εν μέρει την πρωθυπουργική δέσμευση και εγκαινίαζε, για πολλοστή φορά, τις διαπραγματεύσεις. Είπε δηλαδή ότι σε συνάντησή του με τον υφυπουργό Εθνικής Άμυνας Γιάννη Κεφαλογιάννη, ότι το ΓΕΣ συμφωνεί να αποδεσμευτεί «το μεγαλύτερο μέρος του στρατοπέδου» και ότι θα ξεκινήσουν σύντομα συνεννοήσεις.

Το κατά πόσο ισχύουν πρωθυπουργικές δεσμεύσεις, μέγεθος έκτασης που θα παραχωρηθεί και πορεία των διαδικασιών είναι υπό ερώτηση. Φαίνεται ότι όλα τα παραπάνω είναι ή ξεχασμένα ήδη ή σε νέα βάση και μένει να αποδειχθεί πόσο συμφέροντες θα είναι οι όροι για τον Δήμο.

Αν φυσικά το ΤΕΘΑ μπει στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης…

Η αξία της γης και οι διαπραγματεύσεις

Όπως είναι προφανές από το… χρονολόγιο της υπόθεσης, υπάρχουν αρκετές πολιτικές υποσχέσεις που αθετήθηκαν απνευστί και ένας πολύ ισχυρός παράγοντας: η αξία της έκτασης και ο «ισχυρός διαπραγματευτής», το Ταμείο Εθνικής Άμυνας. Η «εκχώρηση δικαιώματος επιφανείας», η ανταλλαγή δηλαδή έκτασης με «ισάξια», εξαρτάται πάντα από τους επενδυτικούς σκοπούς που υφέρπουν και αν οι διαπραγματευτές θα συμφωνήσουν ποια έκταση είναι ισάξια με αυτή που θα παραχωρηθεί.

Σημαντικό ρόλο παίζει ότι το στρατόπεδο είναι ακόμα ενεργό και ότι θα πρέπει να μεταφερθούν οι λόχοι Υλικού Πολέμου και Τεχνικού, συν το διοικητήριο και κάποιες άλλες δομές. Φυσικά, αν όντως υπάρχει καλή θέληση από το ΥΠΕΘΑ, αυτά δεν θα είναι πρόβλημα. Εκτός φυσικά αν επιμείνει στην ανάληψη του κόστους κατασκευής και μετεγκατάστασης, από την τοπική αυτοδιοίκηση…

Τα επιχειρήματα που συντείνουν στην ανάγκη της παραχώρησης είναι συντριπτικά: πρόκειται για ένα δυνάμει τεράστιο αστικό πάρκο (προτιμητέο από κατοικίες ή ακόμα και δημόσια κτίρια…), που θα μπορούσε να ενωθεί με το πάρκο Πυρσινέλλα και να διαμορφωθεί έτσι ένας εξαιρετικός ελεύθερος χώρος πρασίνου με «διοικητήριο» κ.λπ.

Επίσης, ένα ενδιαφέρον επιχείρημα έχει διατυπώσει ο πρώην βουλευτής Ιωαννίνων Σταύρος Καλογιάννης: ότι ο στρατιωτικός σχηματισμός πλέον έχει περάσει σε ταξιαρχία (από την 8^η Μεραρχία) και ότι πρακτικά δεν υπάρχει λόγος ύπαρξης του συγκεκριμένου στρατοπέδου. Επιπλέον έχει υπενθυμίζει ότι το Ρυθμιστικό Σχέδιο των Ιωαννίνων προβλέπει την πλήρη παραχώρηση του στρατοπέδου και τη μετατροπή του σε πάρκο πρασίνου, με χώρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων, καθώς και κτίρια διοίκησης (Περιφέρεια και Αστυνομία).

Βέβαια, το Ρυθμιστικό των Ιωαννίνων δεν θεσμοθετήθηκε ακόμα και στο πέρασμα των ετών, οι σχεδιασμοί άλλαξαν, τόσο για το νέο δημαρχείο, όσο και το νέο αστυνομικό μέγαρο.

Τα αντιπαραδείγματα

Στο «παιχνίδι» της παραχώρησης, ως ενδεχόμενη συμπράττουσα, μπήκε και η Περιφέρεια Ηπείρου για την κατασκευή των έργων υποδομής. Αυτά τουλάχιστον έλεγε ο προηγούμενος δήμαρχος, Δημήτρης Παπαγεωργίου.

Η Περιφέρεια έχει να επιδείξει και σχετική «εμπειρία»: Το 2021 πήρε τμήμα του στρατοπέδου Παπακώστα στην Άρτα και με παρόμοιες συμφωνίες, πήρε και πρώην στρατόπεδα στην Πρέβεζα.

Ενδιαφέρον επίσης προκαλεί η βούληση της περιφερειακής αρχής, με δηλώσεις του περιφερειάρχη Αλέκου Καχριμάνη, να περάσει ποδηλατόδρομος μέσα από την έκταση, ο οποίος θα ενώνει τη Νιάρχου με την παραλίμνια περιοχή.

Η περίπτωση του στρατοπέδου Καρατάσιου και ο «λαϊκός παράγων»

Αυτό που λείπει από την εξίσωση στα Γιάννενα, είναι ο «λαϊκός παράγων». Πέραν κάποιων νύξεων για τα αυτονόητα, δεν έχει υπάρξει κάποια οργανωμένη παρέμβαση πολιτών ή συλλογικοτήτων για τη διεκδίκηση του χώρου.

Βέβαια, ούτε η πόλη έχει φανεί δεκτική και συγκαταβατική σε αιτήματα και κινήματα για τον δημόσιο χώρο, με τις αρχές της κατά περίπτωση να λειτουργούν εις βάρος του ή και κατασταλτικά, απέναντι στους πολίτες.

Στη Θεσσαλονίκη όμως, η Πολεοδομική Επιτροπή Γειτονιάς Πάρκου Καρατάσιου όχι μόνο έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στη διεκδίκηση του στρατοπέδου Καρατάσιου και στην τελική παραχώρησή του, στον Δήμο Παύλου Μελά, αλλά και συγκροτήθηκε επίσημα, με απόφαση δημοτικού συμβουλίου.

Το παράδειγμά της είναι το πιο προφανές και «φωτεινό», σε διεκδικήσεις που σε σημαντικό βαθμό δικαιώθηκαν. Μάλιστα, ο Δήμος Παύλου Μελά όρισε και αντιδημαρχία για την αξιοποίηση του χώρου, παρότι η δημοτική αρχή δεν κινείται στον ίδιο πολιτικό χώρο.

Φυσικά, θα πρέπει όντως να συνειδητοποιήσει η τοπική κοινωνία ότι θέλει τον χώρο του στρατοπέδου. Γιατί αν αυτό δεν συμβεί, τότε πολύ εύκολα ένας ζωτικός, δυνάμει δημόσιος, ελεύθερος και «πράσινος» χώρος, μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο ως πολεοδομικό φιλέτο…

Το στρατόπεδο Βελισσαρίου έχει ήδη τις απαιτούμενες συνδέσεις πάντως. Εκτός από τα προφανή (περιβαλλοντικά, χωροταξικά κ.λπ.) είναι και ένας ιστορικός χώρος για την πόλη. Μην ξεχνάμε ότι το κτίριο του οθωμανικού Πολυτεχνείου έχει κηρυχτεί διατηρητέο…