«Της Αποκριάς την Κυριακή, μεγάλο κακό γινόταν…»

«Την παρελθούσαν Κυριακήν ο λαός συνωστίζετο, ως συνήθως, εις τα ‘Εβρέϊκα μνήματα’, θέσιν ωραίαν υφ’ όλας τας επόψεις. Εκεί προ ετών εκτίσθη μπας – κουλούκι (σ.σ. στρατιωτικός σταθμός) εν ω ευρίσκονται πάντοτε στρατιώται. Την ημέραν δε αυτήν κατά διαταγήν του γενικού διοικητού Χιβζή πασά το απόγευμα παιανίζει η στρατιωτική μουσική. Εφ’ αμάξης δε μετέβη και ο γενικός διοικητής συνοδευόμενος υπό του ρώσσου προξένου κ. Σκριάμπν, ακολούθως δ’ αφίκετο και ο αυστριακός πρόξενος. Είχε στηθή εκεί και φωτογραφική μηχανή δια της οποίας εφωτογραφήθη το συνωστιζόμενον εκεί πλήθος εκ χριστιανών, οθωμανών, ισραηλιτών κλπ [..]» αναφέρεται σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Η Φωνή της Ηπείρου» εν έτει 1896.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Ο συντάκτης του δημοσιεύματος περιγράφει την Κυριακή των Αποκριών στα Ιωάννινα, στα τέλη του 19ου αιώνα, στην πλατεία των Μνημάτων (στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται το Λύκειο Ζωσιμαίας), η οποία είχε πάρει την ονομασία της από ένα εγκαταλελειμμένο εβραϊκό νεκροταφείο. Τα «Μνήματα» αποτελούσαν τότε τον πυρήνα των αποκριάτικων δρώμενων. Εκεί όπου μαζεύονταν όλοι –χριστιανοί, εβραίοι και μουσουλμάνοι- ακόμα και οι επίσημοι των Ιωαννίνων, πριν το γλέντι μεταφερθεί στις τζαμάλες των συνοικιών.

«Στα μνήματα στου Χ(ι)μαντρειό (σ.σ. Αρχιμανδρειό)/τσ’ απουκρηάς την Κυριακή/μιγάλον γίνονταν κακό» ανέφερε ένας στιχοπλόκος της εποχής, εννοώντας τον πολύ κόσμο, τους αποκριάτικους ομίλους, τα δρώμενα και το πολύ ποτό.

Εκεί έδιναν το παρών και οι μπαντίδοι και οι καραμπέρηδες, δύο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που «έδρασαν» κυρίως τον 19ο αιώνα και που αγαπούσαν τα γλέντια. Οι μεν πρώτοι ήταν εργάτες, οι δε δεύτεροι ήταν βιοτέχνες, έμποροι, εργοδότες. Και οι δύο έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στις Απόκριες, καθώς τους δίνονταν η ευκαιρία αφενός μεν να διασκεδάσουν και αφετέρου να επιδείξουν τις ικανότητες στα στιχοπλάκια, δηλαδή στα αυτοσχέδια ομοιοκατάληκτα δίστιχα.

Ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Κρυστάλλης έχει περιγράψει διάφορα δρώμενα που γίνονταν στα Μνήματα. Ένα από αυτά ήταν ο χορός των Καραμπέρηδων, ο οποίος είχε μια ιδιαιτερότητα: «… κατά την διάρκειαν αυτού κείται πάντοτε επί του εδάφους πλόσκα ή μπότι (πήλινον αγγείον), πλήρες οίνου, το όποιον εις το τέλος εκάστου άσματος περιέρχεται εις τα χείλη των χορευτών». Οι καραμπέρηδες διακωμωδούσαν επίσης και ένα παλιό γαμήλιο έθιμο των Ιωαννίνων.

Οι μπαντίδοι, από την πλευρά τους, σατίριζαν διάφορα κοινωνικά περιστατικά. Ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας έχει αναφέρει ότι οι μπαντίδοι (τους οποίους χαρακτηρίζει νταήδες και παληκαράδες των Ιωαννίνων) ήταν η ψυχή των λαϊκών διασκεδάσεων. Οι Απόκριες αποτελούσαν, ωστόσο, και μια… ευκαιρία για αιματηρούς διαπληκτισμούς μεταξύ των μπαντίδων. Ένα περιστατικό φιλονικίας μεταξύ δύο μπαντίδων στην πλατεία των Μνημάτων κατέληξε στη σύλληψη του ενός, με την κατηγορία της εξύβρισης («ήρχισε να υβρίζει με Χριστούς, Παναγιές κτλ», όπως αναφέρει δημοσίευμα στα τέλη του 19^ου αιώνα).

Πηγές

Κρυστάλλης Κώστας, Αι Απόκρεω εν Ιωαννίνοις, 1892

Σαλαμάγκας Δημήτρης, Άπαντα, Ηπειρωτική Εστία, 1959

Κίτσιος Γιώργος, Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας (Ιωάννινα τέλη 19^ου αιώνα-1924), διδακτορική διατριβή, Αθήνα, 2006