Tα Χριστούγεννα που παραλίγο να μη γιορταστούν

Το 1890, οι Γιαννιώτες βρίσκονταν σε αναστάτωση. Ήταν η εποχή που οι σχέσεις του πατριαρχείου με τον σουλτάνο περνάνε μια ακόμη για το προνομιακό ζήτημα, για τα προνόμια δηλαδή που αφορούσαν το πλαίσιο οργάνωσης της ζωής των ορθόδοξων χριστιανών σε ένα κοινωνικό σύστημα, μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Μπροστά στην πρόθεση του σουλτάνου να περιορίσει τα προνόμια, οι κληρικοί αντέδρασαν δυναμικά και αποφάσισαν το κλείσιμο των εκκλησιών. Ο σουλτάνος υποχώρησε τελικά και οι ναοί άνοιξαν, με τους χριστιανούς να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα του 1890.

Την αναστάτωση που επικρατούσε τις ημέρες πριν από εκείνα τα Χριστούγεννα, περιγράφει σε ένα ωραίο του κείμενο ο ποιητής από το Συρράκο Κώστας Κρυστάλλης. Το έγραψε το 1892 και φέρει τον τίτλο «Τα προπέρσινα Χριστούγεννα» (εκδ. Ι.Μ. Ελεούσης Νήσου, Ιωνάννινα 1998). «Έχει περάσει από δυο ώρες το δειλινό και σήμαντρο κανένα δεν εδιαλάλησε την αγιότη της αυριανής μέρας, κι' οι παπάδες δεν έψαλαν τον εσπερινό σήμερα. Οι εκκλησίες είνε κλειστές. Βουβά τα σήμαντρα, βουβοί κι' οι παπάδες» αναφέρει για τη «βουβή» και βροχερή παραμονή των Χριστουγέννων.

«Με τον ερχομό της νύχτας η βροχή κάπως ξέκοψε. Μα ο ουρανός είνε πάντα κρυμμένος στα σύγνεφα, λες και θρηνάει κι' αυτός τα μαυρισμένα μας Χριστούγεννα […]. Είχαμεν γευτή τον απλό σαρακοστιανό δείπνο μας και συμμαζωγμένοι γύρα της όλοι, από τα παιδιά ως τους γέρους, εκαρτερούσαμαν τα Χριστούγεννα. Του κάκου αγρυπνούσαμαν. Χριστός δεν εγεννιώνταν για εμάς την νύχτα τούτη. Κι' αν γεννιώνταν, ποιος θα να μας το φανέρωνε; Στον συγνεφιασμένον μας ουρανό δεν θα νάτουν βολετό να 'δούμε ποτέ τ' αστέρι που τώδειξε μια φορά στους Μάγους. Τα σήμαντρα δεν θα μας το διαλαλούσαν, κι' οι κράχτες δεν θα μας το φώναζαν. Η εκκλησιές μας ήταν κλειστές και στα 'κονίσματα των σπιτιών μας ετοιμαζόμασταν για να πούμε την δέησή μας…». Οι Γιαννιώτες ήταν σίγουροι ότι τα Χριστούγεννα δεν θα έρθουν γι’ αυτούς, ενώ φοβούνταν και ταραχές. 

Ανήμερα των Χριστουγέννων, πρωί πρωί, περίμεναν κάποιο καινούριο χαμπέρι. Το χαμπέρι που περίμεναν, ήρθε το μεσημέρι, με τις καμπάνες να χτυπούν σε όλη την πόλη. «Όλ’ έτρεχαν κατά την Μητρόπολη. Τους πρώτους που απαντούμε τους ρωτάμε τι γίνεται… Πήραμαν τα προνόμια! Πήραμαν τα προνόμια! Πήραμαν τα προνόμια!....» γράφει ο Κρυστάλλης. Οι Γιαννιώτες άρχισαν να τρέχουν στις εκκλησίες, και ο ουρανός «άρχιζε να ξεκαθαρίζη απάνου. Ξεσυγνέφιασαν και η όψες των Χριστιανών, οπ' έλαμπαν τώρα τηρούμενες κι' αυλακωμένες κάπου κάπου από δάκρυα».

Ο Κρυστάλλης κλείνει τη «φιλική του γραφή», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος, με μια… επαναστατική ευχή: 

«Δόσε και κάθε τόσο τέτοιες στο τόπο μας ταραχές, για να ξυπνάν κάπου κάπου τα σαπημένα μας αίματα και για να ξεσκουριάζη η πατσαβουριασμένη μας η καρδιά· μπέλκιμ και βγούνε καμμιά βολά για καλλίτερο».

* Στη φωτογραφία, σχέδιο του ιστορικού κέντρου από τον Αθ. Γούση (Opsis)