Tα χάνια, τόποι συνάντησης

Τα χάνια αποτέλεσαν κάποτε τους πιο ζωντανούς τόπους κοινωνικής συνάθροισης και εμπορικών συναλλαγών στην πόλη των Ιωαννίνων. Βασική τους αποστολή ήταν να εξυπηρετούν τους ταξιδιώτες και τα ζώα τους. Εκεί έβρισκαν κατάλυμα όσοι έφερναν προϊόντα από άλλα χωριά και από άλλες περιοχές, όσοι ταξίδευαν, όσοι ήθελαν να κλείσουν εμπορικές συμφωνίες ή ακόμα και να κανονίσουν προξενιά.

Τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, καταγράφονται μόλις 14 χάνια στα Γιάννενα. Μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα, με τον θεσμό των συντεχνιών να γίνεται πιο χαλαρός, τα χάνια έγιναν δεκάδες.

Οι χαντζήδες, μαζί με τους ιδιοκτήτες κρασοπουλιών, αποτελούσαν μία από τις μεγαλύτερες συντεχνίες των Ιωαννίνων. Τα χάνια συνήθως είχαν και ένα καπηλειό. Ένα χάνι διέθετε ισόγειο μαγειρείο και καπηλειό, αποθήκες, χώρους σταυλισμού, μια μεγάλη εσωτερική αυλή με πηγάδι (από το οποίο συνήθως έπαιρναν νερό και τα γύρω νοικοκυριά), πεταλωτήριο, και σε κάποιες περιπτώσεις και σαμαράδικα. Στον όροφο ήταν τα δωμάτια για τη διανυκτέρευση. Τα χάνια έπαιρναν κυρίως το όνομα του κάθε χαντζή.

Για τους παλιούς Γιαννιώτες υφίσταται σαφής διάκριση μεταξύ ενός χανιού και πανδοχείου. «Το χάνι διαθέτει χώρους σταυλισμού των ζώων και δωμάτια διανυκτέρευσης για τους ταξιδιώτες, ενώ το πανδοχείο μόνο δωμάτια ύπνου. Κάθε χάνι είναι και πανδοχείο, δεν συμβαίνει όμως το αντίστροφο» αναφέρει ο Στέφανος Τσιόδουλος στο άρθρο του «Τα χάνια των Ιωαννίνων (δεύτερο μισό 19ου - πρώτο μισό 20ού αι.). Πολεοδομική προσέγγιση» (Hπειρωτικό Hμερολόγιο, 1996-97).

Υπό αυτή την έννοια, τα χάνια που βρίσκονταν στη Σκάλα, ήταν πανδοχεία κι όχι χάνια, δεδομένου ότι εκεί κατέλυαν ταξιδιώτες οι οποίοι άφηναν τα ζώα τους σε χάνια στην απέναντι πλευρά της λίμνης, στον Πόρο και στην Ντουραχάνη.

Το κάθε χάνι είχε και συγκεκριμένους πελάτες είτε λόγω θέσης του είτε λόγω καταγωγής του χαντζή. Για παράδειγμα, στα χάνια του Γυαλί Καφενέ έμεναν Ζαγορίσιοι και Κονιτσιώτες, στα χάνια στην οδό Κάνιγγος Πωγωνήσιοι, στα χάνια της οδού Τσιριγώτη όσοι έρχονταν από Γραμμενοχώρια και σε αυτά της Καλούτσιανης οι κάτοικοι του Συρράκου, των Καλαρρυτών και των Τζουμέρκων.

Το χάνι του Θανόπουλου στην οδό Κάνιγγος τη δεκαετία του '90 (από λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου). Το χάνι αυτό παραμένει εγκαταλελειμμένο μέχρι σήμερα

Γενικά, τα χάνια των Ιωαννίνων «συνωστίζονταν» γύρω από την παλιά αγορά της πόλης (Ανεξαρτησίας και γύρω), με τα περισσότερα από αυτά να ανεγείρονται μετά την καταστροφική πυρκαγιά του παζαριού το 1869, και στην Καλούτσιανη. Η αρχιτεκτονική μορφή των χανιών της Καλούτσιανης ήταν πιο ταπεινή..

Με την έλευση του αυτοκινήτου και του λεωφορείου, κατά τον μεσοπόλεμο, τα χάνια άρχισαν να χάνουν τη δυναμική τους. Κάποια από αυτά, όπως του Θανόπουλου στην οδό Κάνιγγος, επέζησαν και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70.

Στην Καλούτσιανη, σήμερα δεν υπάρχει κανένα κτίριο-χάνι (υπήρχαν τα χάνια του Ντανάκα, του Τσινάβου, του Μούλια κ.λπ.). Όλα κατεδαφίστηκαν… Αντίθετα, στο ιστορικό κέντρο της πόλης, τα χάνια είχαν μια διαφορετική τύχη λόγω και του καθεστώτος προστασίας. Όσα από αυτά άντεξαν, είτε άλλαξαν όψη είτε παραμένουν εγκαταλελειμμένα.

Το χάνι του Μούλια στην οδό Σολωμού στην Καλούτσιανη τη δεκαετία του '90. Έχει κατεδαφιστεί

Στην οδό Ανεξαρτησίας, σήμερα, εξακολουθούν να στέκονται όρθια, αν και με πολλά προβλήματα, δύο εμβληματικά χάνια: το χάνι του Βρόσγου, το οποίο ανήκει σε κληροδότημα της Κοινότητας Ασπραγγέλων, και το χάνι του Θανόπουλου, το οποίο ανήκει σε ιδιώτες, στην οδό Κάνιγγος, εκεί που γυρίστηκαν σκηνές από την «Αναπαράσταση» και τον «Θίασο» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Και τα δύο κτίρια είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά κτίρια μιας άλλης εποχής και μιας άλλης πόλης…

Το χάνι "Δωδώνη" στην οδό Ανεξαρτησίας τη δεκαετία του '90 (από λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου. Το κτίριο έχει ανακατασκευαστεί 

* Στην κεντρικό φωτο, η περιοχή της Σκάλας με τα πανδοχεία της, όπως το πανδοχείο του Τσούλη και το πανδοχείο "Νέα Υόρκη", με το καφενείο "Τα δύο ναυτάκια" στο ισόγειο. Και τα δύο πανδοχεία χρησιμοποιούνται σήμερα ως καφέ-μπαρ. 

Η φωτογραφία είναι του Άγγελου Καλογερίδη, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα