Περί πολιτιστικής πολιτικής

Tου Βασίλη Νιτσιάκου*

Είναι γνωστό ότι στη μέσα Ελλάδα, δηλαδή στα χωριά μας, ιδιαίτερα του ορεινού χώρου, που στο παρελθόν άνθισαν, μετά τον τελευταίο πόλεμο βίωσαν την κοινωνική αποσύνθεση μέχρι του βαθμού της ερήμωσης. Πολιτική προσφυγιά, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, νόθα αστικοποίηση, μικροαστισμός, αργότερα «επιστροφή στις ρίζες», με όρους δεύτερης κατοικίας και ως προς τα πολιτιστικά φολκλορισμού, δηλαδή αναβιώσεις και αναπαραστάσεις στις πλατείες και τις ρούγες με πυξίδα τη νοσταλγία και τον τουρισμό.

Αλήθεια μπορούν «κοινότητες εκτός εαυτού», κοινότητες των διακοπών, κοινότητες χωρίς παραγωγικό και κοινωνικό ιστό να παράγουν κάτι δικό τους πλέον, πέρα από εισαγωγές κοινότυπες πολιτιστικών εκδηλώσεων, που εξαντλούνται κατά κανόνα σε οργανωμένα από Συλλόγους πανηγύρια, ανταμώματα και εμφανίσεις χορευτικών;

Η συνθήκη αυτή της μεταπολεμικής επαρχίας μπορεί να ονομαστεί «πολιτιστική αιχμαλωσία». Ακόμη και στα πρώην εμπορικά και διοικητικά κέντρα, κωμοπόλεις με στοιχεία βιοτεχνικού χαρακτήρα με αντίστοιχες πολιτιστικές εκφάνσεις (βλ. το βιβλίο του Γιάννη Λαμπρόπουλου «Παζαριού ανατομή» για την Κόνιτσα) η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Αποτυπώνεται κι εδώ η απερήμωση της ενδοχώρας με παντοίους τρόπους. Η οικονομική καχεξία και η κοινωνική και δημογραφική αποσύνθεση και αποψίλωση αποτυπώνεται στον πολιτισμό ως ολικό φαινόμενο αλλά και στα λεγόμενα «πολιτιστικά».

Σε ένα πλαίσιο σαν κι αυτό οι προϋποθέσεις ενδογενούς δημιουργίας και πολιτιστικής δραστηριότητας απλά δεν υπάρχουν, πρέπει να δημιουργηθούν. Γιατί, λοιπόν, να προβληματιζόμαστε, τη στιγμή που έχουμε την εύκολη λύση της εισαγωγής και κατανάλωσης «προϊόντων» που παράγονται αλλού και από άλλους. Άλλωστε αυτά φαντάζουν μεγάλα και εντυπωσιακά. Όπως όλα τα «απαλλού».

Αυτή την άνευ όρων παράδοση στο εισαγόμενο, περίπου όπως τα πεπόνια Κονίτσης που έρχονται πια από τη Θεσσαλία χωρίς νερό του Βοϊδομάτη, μπορεί ο καθείς να τη βαφτίσει όπως θέλει. Αυτό δεν σταματά την αιχμαλωσία...

Δυστυχώς!

* Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων