Πανεπιστήμιο στην Ήπειρο: 20 χρόνια φαγούρα

Το ακαδημαϊκό προκείμενο στην Ήπειρο ήταν πάντα μια υπόθεση πολιτικής επιρροής και προσπάθειας των τοπικών κοινωνιών να αποκτήσουν πρόσβαση στο «πανεπιστημιακό γίγνεσθαι».

Όσο ο ακαδημαϊκός χώρος στην Ελλάδα ήταν σε συνεχή ανάπτυξη, η περιοχή επωφελήθηκε απίστευτα από την ίδρυση του πανεπιστημίου, σε μια εποχή γενικής απαξίωσης και αποκλεισμού της. Τα Ιωάννινα άλλαξαν ως κοινωνία και οικονομία, οι υπόλοιπες τρεις πόλεις επωφελήθηκαν από την (προβληματική) πολιτική «κάθε πόλη και ΤΕΙ» γιατί η τάση ήταν ανοδική.

Μέχρι που, στα τέλη του περασμένου αιώνα και στις αρχές αυτού που διανύουμε, αποφασίστηκε ότι το ακαδημαϊκό μοντέλο πρέπει να σταματήσει να διέπεται από μια ενιαία επιστημονική και διοικητική αντίληψη και να μην αφορά το «πλατύ κοινό», να αλλάξει η επίπτωσή του στην κοινωνία, αλλά και να γίνει ένα μέσο πρόσκαιρου πλουτισμού.

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων γνώρισε την πρώτη εκδοχή αυτής της πρακτικής πολυδιάσπασης με τα αλήστου μνήμης «Προγράμματα Σπουδών Επιλογής», αμφίβολα μεν, με χρηματική συνδρομή δε. Ύστερα, άρχισαν να προκύπτουν τμήματα που θύμιζαν έντονα τμήματα προγραμμάτων σπουδών «κλασικών» σχολών, αλλά χωρίς όμως την (τότε) επαγγελματική αποκατάσταση και το σαφή προσανατολισμό. Ο «σημιτισμός» στην Παιδεία κάλυψε αυτό το εγγενές πρόβλημα με συνθήματα όπως «περνάνε οι 2 στους 3», λες και ήταν το κρατικό λαχείο. Σήμερα, υπάρχουν ακόμα τμήματα που ιδρύθηκαν εκείνη την εποχή, τα οποία πλέον έχουν πια σοβαρό ακαδημαϊκό και επιστημονικό αποτύπωμα, έχουν πτυχία που μετράνε 10 και 15 χρόνια ύπαρξης, μεταπτυχιακά, δημοσιεύσεις κ.λπ. κ.λπ., αλλά έχουν ακόμα τα εκ γενετής ζητήματα των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις τους τα αρνήθηκαν διατελέσαντες υπουργοί με διάφορες κυβερνήσεις.

Φυσικά, αυτού του τύπου η ανάπτυξη διευκόλυνε και το καθηγητικό κατεστημένο. Πολλά από τα νέα τμήματα έγιναν «στέγη» για καθηγητές που δεν είχαν τους συσχετισμούς ανέλιξης στα παλιά τους τμήματα και «αυτομετατέθηκαν», ασχέτως αν το επιστημονικό τους αντικείμενο συμβάδιζε 'η όχι με το χαρακτήρα του τμήματος. Συχνά ίσχυσε, ειδικά στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το «αν δεν συμφωνεί το αντικείμενο της σχολής με το αντικείμενο του μεγαλοκαθηγητή, τόσο το χειρότερο για τη σχολή».

Το ίδιο πάνω-κάτω συνέβαινε και στα ΤΕΙ της Ηπείρου. Τα τμήματα μεγάλωναν, αποκτούσαν ακαδημαϊκή ζωή, είχαν σοβαρή παρουσία ενίοτε, αλλά η δημοφιλία μίκραινε ανάλογα με την πόλη. Το τμήμα Ιχθυοκομίας στην Ηγουμενίτσα, παρά τα «ποσοτικά» του προβλήματα (αριθμός εισακτέων κ.λπ.) ήταν ένα καλό τμήμα, φαινομενικά (και πρακτικά) χρήσιμο στην περιοχή, αλλά αυτό δεν έπαιξε κανένα ουσιαστικό ρόλο όταν η πολιτική βαρύτητα της πόλης κρίθηκε μικρότερη από αυτή του Μεσολογγίου, πχ.

Αντίστοιχα, τμήματα που δεν πρόσφεραν ικανή επαγγελματική αναγνώριση δεν έγιναν ποτέ «γοητευτικά», ακόμα και αν είχαν τις προϋποθέσεις, ακόμα και όταν τα «καθηγητικά λόμπι» έκαναν προσωρινές ανακωχές.

Αν δεν υπήρχε η ΕΒΕ φέτος, η συζήτηση για το τμήμα Λογιστικής δεν θα ήταν η ίδια ή τουλάχιστον, δεν θα είχε τις ίδιες δικαιολογίες. Το 2018, το τμήμα Λογιστικής είχε 197 εισακτέους-ες για 197 θέσεις (πάντα με βασικό κριτήριο το 90% λυκείων), το 2019 είχε 218/218 και το 2020, 209 εισακτέους για ισάριθμες θέσεις. 

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα προβλήματα θα είχαν εξαφανιστεί. Το τμήμα, σύμφωνα με τα δικά του στοιχεία, έχει 1.863 φοιτητές-τριες και 3 διοικητικούς υπαλλήλους, αναλογεί δηλαδή ένας για εξακόσια άτομα. Μπορεί να θεωρηθεί αυτό λογικό και λειτουργικό;

Την ίδια στιγμή, το τμήμα στην Πρέβεζα διαθέτει μια από τις καλύτερες πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις στην Ήπειρο, αλλά αν έρθει στα Ιωάννινα θα γίνει το τρίτο τμήμα άνευ αυτόνομου κτιρίου (τέταρτο, αν υπολογιστεί και η Αρχιτεκτονική που έχει πάντως μια αυτονομία στην Παπαζόγλειο). Μπορεί να εξασφαλιστεί άραγε ότι θα αποκτήσει ξανά πολλούς-ες πρωτοετείς απλά και μόνο με μια μεταφορά έτους και βάσης σε άλλη πόλη (γιατί τα υπόλοιπα τρία θα παραμείνουν στην Πρέβεζα); Και αν αύριο προκύψει πχ μια συζήτηση για μεταφορά κάποιου άλλου τμήματος από άλλη πόλη στην Πρέβεζα, θα έχει ικανοποιηθεί το «τοπικιστικό ισοζύγιο»;

Τα τελευταία 10 χρόνια είναι μια κανονική ακαδημαϊκή και διοικητική κόλαση για τα πανεπιστήμια της Ελλάδας. Εντελώς ανεξάρτητα από το τι μπορούν να κάνουν, σε ποιο σημείο έχουν φτάσει, τι θα σημάνει μια οποιαδήποτε απόφαση για τα ίδια και για τις κοινωνίες όπου υπάρχουν, τα τμήματα υπόκεινται σε μια πολιτική που κοινό παρονομαστή έχει την ακαδημαϊκή συρρίκνωση. Το 2018 διασπάστηκαν τμήματα εν μια νυκτί σε παραδοσιακές σχολές όπως η Φιλοσοφική και άλλα διατηρήθηκαν επίσης στην ίδια… χρονική κλίμακα, ανάλογα πάντα με τη βαρύτητα της πολιτικής παρέμβασης. Νωρίτερα υπήρχε η «Αθηνά» και λίαν προσεχώς, άλλο ένα σχέδιο συγχωνεύσεων που θα φέρει αρκετούς κυβερνητικούς βουλευτές της Ηπείρου σε δύσκολη θέση.

Από την απίθανη «οικονομία κλίμακας» που αφαίρεσε διοικητικούς υπαλλήλους από τα ιδρύματα μέχρι την αλληλοδιαδοχική παράκαμψη –όχι πάντα για καλό σκοπό- των νόμων που ψηφίζουν οι προηγούμενοι, απομένει ένας δημόσιος ακαδημαϊκός χώρος που συνεχίζει να συρρικνώνεται, να αντιμετωπίζεται με αυστηρά ποσοτικά κριτήρια και να τα υιοθετεί ενίοτε, πράγμα που επιταχύνει τη συρρίκνωσή του. Και τα ιδρύματα πρέπει να λειτουργήσουν –ειδικά φέτος- χωρίς να μπορούν να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα, ενώ έξω από αυτά γίνεται μια συζήτηση που προσπαθεί να αποσιωπήσει γενεσιουργές αιτίες και διαχρονικούς, κακούς πολιτικούς χειρισμούς, σε τοπικό και κεντρικό επίπεδο.