Όταν ο Καραγκιόζης ήρθε στα Γιάννενα

Σήμερα μπορεί να έχει έναν φολκλόρ χαρακτήρα, κάποτε όμως το θέατρο σκιών ήταν κάποτε ένα λαϊκό θέαμα, με ανατρεπτικά στοιχεία, ιδίως την εποχή της μεγάλης άνθησης του –από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι τον β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Οι ρίζες του θεάτρου σκιών εντοπίζονται στην Άπω Ανατολή. Από κει, το θέατρο σκιών πέρασε στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Η παλαιότερη μαρτυρία που υπάρχει για παράσταση Καραγκιόζη στον ελλαδικό χώρο, αναφέρεται στα Γιάννενα εν έτει 1809. «Ήταν ένα θέαμα με ανδρείκελα, που το διηύθυνε ένας Εβραίος, ο οποίος επισκεπτόταν την πολιτεία στη διάρκεια του Ραμαζανιού με τις χαρτονένιες φιγούρες του. Το θέαμα, ένα είδος κινέζικης σκιάς στήθηκε στη γωνιά ενός πολύ ρυπαρού καφενείου γεμάτου θεατές, κυρίως νεαρά παιδιά» αναφέρει ο Χομπχάουζ (Θαν. Φωτιάδης, «Καραγκιόζης ο πρόσφυγας»). Και βέβαια δεν θα μπορούσε στη συνέχεια το θέατρο σκιών και ο Καραγκιόζης να μην περάσουν από την αυλή του Αλή πασά, με τις παραστάσεις να δίνονται και στα ελληνικά (και με τη σκιά… του πασά να βαραίνει τους πάντες). Οι πρώτοι δε, καραγκιοζοπαίχτες ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι.

Ως ο παλαιότερος έλληνας καραγκιοζοπαίχτης θεωρείται ο Ιάκωβος ο Γιαννιώτης. Μελετητές της ιστορίας του Καραγκιόζη εκτιμούν ότι ο Χομπχάουζ και ο Λόρδος Βύρωνας είχαν παρακολουθήσει παράσταση του Ιάκωβου. Η καλλιτεχνική δραστηριότητά του φιλοξενήθηκε και στο σεράι του Αλή πασά. Το λαϊκό θεατρικό θέαμα δεν άργησε να διαδοθεί και το περιεχόμενό του άρχισε να αλλάζει.

Σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες πάντως «έβγαλε» η Πρέβεζα, όπως τον Βασίλη Τσιλιά ή αλλιώς «Πρεβεζάνο» (γεννηθείς το 1847) και τον Βασίλη Λιάκο ή Γιάννη Τσακαλώτο (ο οποίος πέθανε το 1937). Ο Λιάκος θεωρείται μάλιστα από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της ηπειρώτικης παράδοσης του Καραγκιόζη. Σε αυτόν αποδίδεται ένα από τα πιο γνωστά έργα στον μπερντέ «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι». Ήταν από τους καραγκιοζοπαίχτες που άσκησαν σημαντική επίδραση στον Πατρινό Δημήτρη Σαρδούνη, γνωστό με το ψευδώνυμο «Μίμαρος», ο οποίος έδωσε στον Καραγκιόζη την ελληνική του μορφή και δημιούργησε νέους χαρακτήρες, όπως το Κολλητήρι και τον Σιορ Διονύσιο.

Πίσω στο ηπειρώτικο θέατρο σκιών, στην περιοχή δραστηριοποιήθηκαν αρκετοί καραγκιοζοπαίχτες σε διάφορες χρονικές περιόδους. Εκτός από τους γνωστούς δύο Πρεβεζάνους, παραστάσεις έδιναν ο Τάσος Ασωνίτης, ο οποίος έφτασε από τη Μικρά Ασία στην Πρέβεζα μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ο Βασίλης Ντάλας και ο Κώστας Ρήγας. 

Ο Ρήγας ήταν μαθητής του σημαντικού καραγκιοζοπαίχτη Μήτσου Μανωλόπουλου, ο οποίος είχε μαθητεύσει με τη σειρά του δίπλα στον Μίμαρο. Δραστηριοποιήθηκε στην Ήπειρο αλλά και στη Δυτική Ελλάδα, με έδρα τα Γιάννενα, από τη δεκαετία του ’50 και μετά. Τις δεκαετίες εκείνες, που σε μια επαρχιακή πόλη σαν τα Γιάννενα, ο Καραγκιόζης αποτελούσε μία από τις δυο-τρεις επιλογές ψυχαγωγίας.

Οι παλιότερες γενιές θυμούνται τον Ρήγα στην πλατεία Μαβίλη να στήνει τον μπερντέ του και να παίζει ιστορίες του Καραγκιόζη. Εκεί, στην πλατεία Μαβίλη, τον φωτογράφισε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ο Ferdinando Scianna.