Ορισμένες σκέψεις για το ΔΗΠΕΘΕ

Του Δημήτρη Κατσάνου*

Έναν ολόκληρο χρόνο σχεδόν, πορεύεται ακέφαλο καλλιτεχνικά το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων και φυσικά η διαγωνιστική διαδικασία που είναι σε εξέλιξη για την επιλογή του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή μόνο χαρά προκαλεί σε όσους ασχολούνται με το θέατρο. Η υποβολή των αιτήσεων ολοκληρώθηκε χθες, 2 Μαρτίου,  γι αυτό και το κείμενο μου έρχεται τώρα.

Με την ευκαιρία λοιπόν αυτή, και με όλον το σεβασμό στους συναδέλφους που εκδήλωσαν το ενδιαφέρον τους για την θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή (δεν γνωρίζω άλλωστε πόσοι και ποιοι είναι) θα ήθελα να καταθέσω ορισμένες σκέψεις και προτάσεις προκειμένου όσες κριθούν χρήσιμες να αξιοποιηθούν προς όφελος του Δημοτικού μας Θεάτρου.

Προτείνω λοιπόν, συγκεκριμένα:

1. Eπαναλειτουργία του Θερινού Μαντείου και επανέναρξη του Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, τα οποία δεν πραγματοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 2020. Αφενός πρόκειται για εκδηλώσεις που διοργανώνονται σε εξωτερικούς χώρους και μπορούν να πραγματοποιηθούν με αυστηρή τήρηση των υγειονομικών πρωτοκόλλων και αφετέρου έχουν ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία και υψηλό συμβολισμό αναφορικά με το είδος του πολιτισμού που θέλουμε να προωθήσουμε σαν φορέας και σαν περιοχή. Κατά τρίτον υπάρχει ήδη μια παρακαταθήκη και μια τεχνογνωσία αναφορικά με την διοργάνωση αφού το έχουμε κάνει ήδη τρεις φορές με επιτυχία και θα ήταν κρίμα να χαθούν χωρίς λόγο.

Αν έπρεπε κάτι να προσθέσω αναφορικά με τις δύο εκδηλώσεις θα ήταν για το μεν Θερινό Μαντείο:

Α. η  εφαρμογή ποσόστωσης αναφορικά με τον αριθμό των συμμετεχόντων από την περιοχή της Ηπείρου ώστε η αποκτηθείσα γνώση να αξιοποιηθεί μελλοντικά στην περιοχή μας

Β. να επιτραπεί η συμμετοχή στις διαλέξεις και ερασιτεχνών ηθοποιών (έστω και ως παρατηρητών) προκειμένου η γνώση να διαχυθεί περαιτέρω στην βάση του σώματος των ασχολούμενων με την τέχνη.

Για το δε φεστιβάλ αρχαίου δράματος θα πρότεινα την στοχοθέτηση της συμμετοχής του ΔΗΠΕΘΕ εντός του 2022 με παραγωγή που θα βασίζεται αποκλειστικά στις δυνάμεις του και την συμμετοχή, ει δυνατόν, όσων περισσότερων ηθοποιών και συντελεστών ζουν και δραστηριοποιούνται στην περιοχή μας.

2. Ενδυνάμωση της σχέσης του ΔΗΠΕΘΕ με το καλλιτεχνικό δυναμικό της περιοχής (επαγγελματικό και ερασιτεχνικό). Μια σχέση που πρέπει να  είναι ουσιαστική, συνεχής, δυναμική, και αμφίδρομη και όχι να περιορίζεται σε εθιμοτυπικές συναντήσεις γνωριμίας χωρίς αντίκρισμα. Μόνο έτσι θα είναι επωφελής  για τον Οργανισμό, τους καλλιτέχνες αλλά και την τοπική κοινωνία.

Συγκεκριμένα:

Α. Την άμεση επαναφορά του θεσμού «Η πόλη μας στη σκηνή» με προϋπολογισμό ικανό να καλύπτει τις ανάγκες υλοποίησης τουλάχιστο πέντε επαγγελματικών παραγωγών ετησίως. Το εκτιμώμενο κόστος για μια τέτοια προοπτική δεν θα ξεπερνούσε τις 30.000,00 - 35.000,00 ευρώ (όσο δηλαδή μια μικρή παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ ή το μισό του προϋπολογισμού της περσινής θερινής παραγωγής ). Το παραγόμενο αποτέλεσμα όμως θα ήταν πενταπλάσιο. Ένα ποσοστό από τα έσοδα από εισιτήρια θα επέστρεφε στο ΔΗΠΕΘΕ με το τελικό κόστος να πέφτει και κάτω από τις 20.000 ενδεχομένως για πέντε παραγωγές. Το σημαντικό όμως θα ήταν πως η αίθουσα του Καμπερείου θα ήταν «ενεργή» για 50 ημέρες, τα επαγγελματικά σχήματα της πόλης θα μπορούσαν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και το κοινό να έχει πολλές επιλογές για την παρακολούθηση ποιοτικών παραστάσεων επαγγελματικών προδιαγραφών.

Β. Την «υιοθεσία» από μέρους του ΔΗΠΕΘΕ όσων ερασιτεχνικών ομάδων της πόλης το επιθυμούν. Στην πόλη μας δραστηριοποιούνται περί τις 20 ερασιτεχνικές ομάδες. Σε μια τέτοια περίπτωση το ΔΗΠΕΘΕ ή ο Δήμος θα έπρεπε να αναλάβει:

-την εξασφάλιση χώρου προβών,

-την εξασφάλιση επαγγελματιών σκηνοθετών ή ηθοποιών προκειμένου να κάνουν τη σκηνοθεσία και την οργάνωση των παραστάσεων,

-την παραχώρηση κοστουμιών,

-την βοήθεια στην κατασκευή των σκηνικών,

-τη διάθεση της αίθουσας του Καμπερείου για την παρουσίαση των έργων

-την υποδομή σε φώτα και ηχητικά.

Από όλα τα ανωτέρω, πραγματική επιβάρυνση για τον προϋπολογισμό του ΔΗΠΕΘΕ θα ήταν μόνο η κατασκευή των σκηνικών και οι αμοιβές των επαγγελματιών που θα έκαναν την σκηνοθετική διδασκαλία. Μια επιβάρυνση που όμως θα ισοσκελιζόταν με ποσοστά επί των εισπράξεων των παραστάσεων που θα λάμβανε σε αντάλλαγμα το ΔΗΠΕΘΕ. Από την εμπειρία μου σε ερασιτεχνικές ομάδες αλλά και γνώση του μεγέθους του κοινού που τις παρακολουθεί θεωρώ ότι το ΔΗΠΕΘΕ θα έβγαινε οικονομικά ωφελημένο και επιπρόσθετα θα είχε και άλλα πολλαπλάσια οφέλη όπως:

Α. Εξασφαλισμένες συμμετοχές για την διοργάνωση ενός φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου υψηλών προδιαγραφών. (Επιπρόσθετα οικονομικά οφέλη από διαφήμιση, χορηγούς και υπεραξία τουριστικού προορισμού)

Β. Εξασφάλιση σωστής σκηνοθετικής διδασκαλίας και ως εκ τούτου παροχή σωστής θεατρικής παιδείας στους ερασιτέχνες της πόλης προκειμένου το θεατρικό προϊόν να βελτιώνεται συνεχώς.

Γ. Διασφάλιση ότι οι  ερασιτεχνικές ομάδες, οι οποίες αποτελούν ζωντανά και αγνά κύτταρα παραγωγής πολιτισμού, θα συνέχιζαν απρόσκοπτα τη λειτουργία τους χωρίς να αγωνιούν για την υλοποίηση των παραγωγών τους.

Δ. Εξασφάλιση αξιόλογων παραγωγών και όχι προχειροδουλειών που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν και σε Δημοτικά διαμερίσματα κατά τους θερινούς μήνες.

Ε. Παροχή, εκ μέρους του ΔΗΠΕΘΕ, έμπρακτης στήριξης στους επαγγελματίες ηθοποιούς και σκηνοθέτες με την απορρόφηση τους σε μια εποχή πολύ δύσκολη λόγω της πανδημίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο. 

Μια εντελώς win-win σχέση (ή κατά το ελληνικότερο αμφίδρομα επωφελής), για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και μεγάλο τελικό ωφελούμενο το θεατρικό κοινό της πόλης.

Για όσους αμφισβητούν τα ανωτέρω και ειδικά το Ε. ισχυριζόμενοι ότι «Το ΔΗΠΕΘΕ δεν είναι ΟΑΕΔ για να φροντίζει για την απασχόληση των καλλιτεχνών» (η άποψη αυτή διατυπώθηκε πέρυσι από μέλος ΔΣ του ΔΗΠΕΘΕ) έχω να απαντήσω ότι: οι καλλιτέχνες γενικότερα δεν είναι επαίτες αλλά επαγγελματίες που ζουν από τη δουλειά τους ή οποία συνήθως είναι υπό-αμειβόμενη.

Αν λοιπόν ο κατεξοχήν πολιτιστικός φορέας της Ηπείρου διοικείται από ανθρώπους που δεν έχουν καν την έγνοια πως μπορούσαν να δημιουργήσουν χωρίς κόστος τις προϋποθέσεις εκείνες που προσφέρουν συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης του καλλιτεχνικού δυναμικού της περιοχής επιτελώντας παράλληλα τους καταστατικούς σκοπούς του φορέα που διοικούν, τότε υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Κατά δεύτερον, είμαι στη διάθεση παντός υπευθύνου εκ μέρους του ΔΗΠΕΘΕ και να αποδείξω με στοιχεία ότι η συγκεκριμένη ενέργεια όχι μόνο δεν θα βάρυνε τον προϋπολογισμό αλλά θα είχε πραγματικό οικονομικό όφελος για τον Δήμο Ιωαννιτών πάνω από 100%.

Αναφορικά με το φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου προτείνω την μεταφορά του από τον Μάιο στον Οκτώβριο. Ο λόγος είναι ότι οι περισσότερες ομάδες κάνουν πρεμιέρα άνοιξη και καλοκαίρι και δεν θέλουν να «κάψουν» την παραγωγή τους πριν τους  αποφέρει τα απαραίτητα έσοδα που θα καλύψουν το κόστος υλοποίησης.

3. Επιλογή έργων από το νεοελληνικό ρεπερτόριο.  Για να γίνω πιο κατανοητός, έργα Ελλήνων συγγραφέων οι οποίοι είναι ακόμα εν ζωή. Και αν είναι νέοι/νέες ακόμα καλύτερα. Με μεγάλη χαρά θα επισκεφτούν τα Ιωάννινα για να έρθουν στην πρεμιέρα, με μεγαλύτερη θα μιλήσουν για το έργο τους στα νέα παιδιά της πόλης μας, με μεγάλη τιμή και ενθουσιασμό θα συμμετέχουν ως εισηγητές σε ένα masterclass και φεύγοντας από την πόλη με πολύ μεγαλύτερη όρεξη (και εφόδια) θα ξεκινήσουν το επόμενο.

Τα συγγραφικά δικαιώματα αποτελούν ούτως ή άλλως πολύ μικρό ποσοστό του κόστους μιας παραγωγής. Ας τα δώσουμε εκεί που πρέπει προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχει και αύριο ελληνική δραματουργία. Σημειωτέον πως τα θεατρικά έργα δεν αποτελούν πρώτο στόχο των εκδοτικών οίκων καθώς πέρα από τους ασχολούμενους στο χώρο του θεάτρου ελάχιστοι αναγνώστες τα προτιμούν για την ψυχαγωγία τους. Το γεγονός αυτό κάνει ακόμα δυσκολότερη την επιβίωση των Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων. Εν κατακλείδι: Δύο τουλάχιστον έργα ετησίως της κεντρικής, πειραματικής ή παιδικής σκηνής να είναι ελληνικά.

Μια  ακόμα ιδέα προς την κατεύθυνση της στήριξης της ελληνικής δραματουργίας, είναι η διοργάνωση διαγωνισμού συγγραφής θεατρικού έργου με έπαθλο 1500,00€ για την πρώτη θέση. Με τον τρόπο αυτόν το ΔΗΠΕΘΕ θα αποκτούσε πρόσβαση σε ποιοτικά έργα για τα οποία θα είχε την πρώτη προτίμηση στο  ανέβασμα ενώ το κόστος των επάθλων θα μπορούσε να καλυφθεί είτε απο χορηγούς είτε απο την εκτύπωση των έργων και την πώλησή τους στο πρόγραμμα της παράστασης.

4. Πρόβες στα Γιάννενα, πρόβες ανοικτές

Η πρόβα εκτός από εκμάθηση κειμένου για τους ηθοποιούς είναι και μια εκπαιδευτική διαδικασία. Τι καλύτερο από το να συμβαίνει στην πόλη. Από ανθρώπους που νοιώθουν το ρυθμό της, συμμετέχουν στη ζωή και την καθημερινότητα της και μοιράζονται τις γνώσεις και την ενέργεια τους με την κοινωνία της. Τη δεκαετία του 80 μια πρεμιέρα του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων ήταν το θεατρικό γεγονός της χρονιάς. Ας το προσπαθήσουμε εκ νέου και ας μην πέσουμε στην παγίδα στην οποία πέφτουν όλο και περισσότερα επαρχιακά Δημοτικά θέατρα περιοριζόμενα στον άχαρο ρόλο του θεατρώνη που «κλείνει» παραστάσεις. Αν είναι έτσι δεν χρειάζεται να κάνουμε παραγωγές. Ας περιοριστούμε στις μετακλήσεις. Θα μας βγει φθηνότερα και θα δούμε περισσότερα έργα.

Η ουσία είναι το τι θα μείνει στην πόλη και τι θα χτίσει τη θεατρική της διαδρομή, η παιδεία που θα προσφέρουμε στα νέα παιδιά για το τι είναι θέατρο. Ας μην την χάσουμε ψάχνοντας λ.χ μια παράσταση αθηναϊκών προδιαγραφών, ένα μεγάλο όνομα στη σκηνοθεσία ή κάποιους άλλους διάσημους συντελεστές που όμως έρχονται μόνο για να παίξουν 20 παραστάσεις. Για μένα οι πρόβες πρέπει να γίνονται στα Ιωάννινα και πρέπει κάποιες εξ αυτών να είναι ανοιχτές για το κοινό, να είναι δομημένες έτσι ώστε όσοι τις παρακολουθούν (περιορισμένοι στον αριθμό και συνειδητοποιημένοι θεατές), να διδάσκονται από αυτή την διαδικασία και να αποκτούν τα εφόδια για την καλύτερη κατανόηση τόσο του έργου όσο και του Θεάτρου γενικότερα.

Επίσης στο ίδιο πλαίσιο προτείνω όταν ο σκηνοθέτης είναι εκτός Ιωαννίνων να υπάρχει όρος στο συμβόλαιο του ότι οι βοηθοί του θα είναι από τα Ιωάννινα. Έτσι φροντίζουμε ότι νέα παιδιά από την περιοχή μας θα εκπαιδεύονται και θα αποκτούν εμπειρία και γνώση κοντά σε καταξιωμένους δημιουργούς. Γνώση και εμπειρία που θα μένει στον τόπο και θα ανατροφοδοτεί τη θεατρική δημιουργία. Το ίδιο αυτονόητα να ισχύει και για σκηνογράφους, χορογράφους κλπ.

5. Δικτυακές και επιμορφωτικές δράσεις 

Α. Σε μια εποχή που λόγω πανδημίας οι δράσεις περιορίζονται σε διαδικτυακές, θεωρώ άσκοπο να κάνουμε μέσω Internet πράγματα με εκπαιδευτές που ζουν στην πόλη και σε έναν, δύο, έξι μήνες το πολύ θα διδάξουν ξανά δια ζώσης. Αντιθέτως θα έπρεπε να διοργανώνουμε σεμινάρια με θεατράνθρωπους εγνωσμένου κύρους από την άλλη άκρη του κόσμου.

Φαντάζεστε να κάναμε έναν κύκλο διαδικτυακών σεμιναρίων με τον Peter Brook ή τον Peter Stein κ.α Οι συμμετοχές που θα είχαμε από ανθρώπους από όλο τον κόσμο όχι μόνο θα κάλυπταν το κόστος των εισηγητών αλλά θα μας απέφεραν και οικονομικό όφελος πέρα από το προφανές κέρδος να διδαχθούμε από ιερά τέρατα του χώρου και να κάνουμε το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων φορέα με παγκόσμια αναγνώριση.

B. Όντας θέατο της Περιφέρειας Ηπείρου το ΔΗΠΕΘΕ οφείλει να επιτελεί ρόλο στα πολιτιστικά πράγματα όλης της περιφέρειας και όχι μόνο να περιορίζεται στην θερινή περιοδεία του έργου της κεντρικής σκηνής. Οι επιμορφωτικές δράσεις είναι μια καλή ευκαιρία για να ξεκινήσει μια ουσιαστική σχέση με όλες τις Περιφερειακές ενότητες. Για αρχή αυτό θα μπορούσε να γίνει με την οργάνωση μαθημάτων, σεμιναρίων και διαλέξεων σε Άρτα, Πρέβεζα και Ηγουμενίτσα. Το μόνο κόστος θα ήταν οι αμοιβές των ωρομίσθιων εκπαιδευτών μιας και θεωρώ ότι οι ανωτέρω Δήμοι με χαρά θα διέθεταν μια αίθουσα για τον σκοπό αυτό.

6. Μουσικοχορευτική παράσταση για τα 40 χρόνια του ΔΗΠΕΘΕ

Διοργάνωση μουσικοχορευτικής θεατρικής παράστασης με την συμμετοχή ηθοποιών, χορευτών, κουκλοπαικτών, μουσικών και μίμων από την περιοχή της Ηπείρου για τον εορτασμό των σαράντα ετών ιστορίας του ΔΗΠΕΘΕ. Και ας μην ακουστεί το «από την περιοχή της Ηπείρου» σαν σύνθημα να αποκλείσουμε συναδέλφους από άλλα μέρη της Ελλάδας αλλά ως κάλεσμα να ενώσουμε δυνάμεις και να συμπράξουμε για την γιορτή του Θεατρικού Οργανισμού της πόλης που μεγαλώσαμε. Προτείνω η εν λόγω παραγωγή να είναι μουσικοχορευτική θεατρική παράσταση επειδή τόσο ο χορός, το τραγούδι, το κουκλοθέατρο και η παντομίμα έχουν αδικηθεί και θα ήταν πρέπον να μην αποκλειστούν από την κεντρική σκηνή του θεάτρου μας για την συγκεκριμένη επέτειο.

7. Δημιουργία πλατφόρμας επικοινωνίας και αξιολόγησης καλλιτεχνικών δράσεων

Είναι συνήθης τακτική των δομών πολιτισμού όλων των Δήμων να αναθέτουν σε ΑΜΚΕ, θεατρικές ομάδες, Σωματεία κλπ. την διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων με σημαντικό κάποιες φορές κόστος. Με δεδομένο ότι οι διαδικασίες αυτές δεν είναι αυστηρά διαγωνιστικές ούτε και προκαθορισμένες (ανοικτή πρόσκληση για υποβολή καλλιτεχνικών προτάσεων, ικανός χρόνος για την σύνταξη ολοκληρωμένων προτάσεων, προσδιορισμός κριτηρίων επιλογής, καλλιτεχνικοί στόχοι, ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια των εκδηλώεων, διαθέσιμος προϋπολογισμός) είναι εύλογο να υπάρχουν υπόνοιες για εύνοιες και επιλογή με προσωπικά και όχι καλλιτεχνικά ή οικονομικά κριτήρια.

Νομίζω ότι θα διευκόλυνε πολύ τον καλλιτεχνικό διευθυντή του ΔΗΠΕΘΕ και τον καλλιτεχνικό σύμβουλο του Πνευματικού Κέντρου αλλά και θα υπηρετούσε την διαφάνεια και την αξιοκρατία η δημιουργία μιας πλατφόρμας στην οποία κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορούσε να υποβάλει την πρόταση του. Η πλατφόρμα αυτή θα έπρεπε να είναι ανοικτή για το κοινό και οι προτάσεις και οι τεκμηριώσεις τους ορατές σε όλους. Με τον τρόπο αυτό θα υπήρχε καλύτερη γνώση του τι είναι διαθέσιμο σε ορίζοντα μηνός, τριμήνου, εξαμήνου κλπ. Έτσι θα διευκολύνονταν ο προγραμματισμός και θα δημιουργούνταν συνθήκες διαφάνειας και υγιούς ανταγωνισμού ενώ  οι υποψήφιοι θα οδηγούταν σε όλο και καλύτερες προτάσεις και άρα όλο και καλύτερες παραγωγές προκειμένου να προτιμηθούν.

Υπάρχουν και μια σειρά άλλα ζητήματα όπως λ.χ η ανάγκη για την δημιουργία μιας σύγχρονης αίθουσας θεάτρου στην πόλη, ο τρόπος στελέχωσης και λειτουργίας των ΔΣ των δομών πολιτισμού, η παντελής απουσία από τα ανωτέρω όργανα εκπροσώπων του καλλιτεχνικού κόσμου η επιλογή των οποίων θα γίνεται με υπερκομματικά κριτήρια, η συνολικότερη πολιτική του Δήμου αναφορικά με την διάθεση των υφιστάμενων αιθουσών, η αντιμετώπιση προσώπων και συλλογικοτήτων του καλλιτεχνικού χώρου και πολλά άλλα που όμως εμπίπτουν στην δικαιοδοσία του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς απαιτούν χάραξη πολιτικής και που δεν είναι της παρούσης….

Καλή επιτυχία σε όλους τους συναδέλφους που είναι υποψήφιοι για την θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή. Ας επιλεγεί ο καλύτερος και να είναι σίγουρος πως το πλούσιο και αξιόλογο καλλιτεχνικό δυναμικό της περιοχής είναι ανοικτό σε κάθε είδους ουσιαστικό, ανοικτό και ειλικρινή διάλογο με στόχο ένα καλύτερο Θέατρο για όλους!

*Ο Δημήτρης Κατσάνος είναι σκηνοθέτης