Οι τέσσερις Κρήτες του Δεματίου

Τους πεσόντες Κρήτες εθελοντές στη μάχη της 23^ης Δεκεμβρίου 1912 με τους Οθωμανούς στο Δεμάτι, τίμησε ο Δήμος Ζαγορίου το Σάββατο 10 Νοεμβρίου., μαζί με την Τοπική Κοινότητα Δεματίου, τον Εξωραϊστικό-Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού, τον Δήμο Σφακίων Κρήτης και τον Σύλλογο Κρητών Ηπείρου.

Η τιμητική εκδήλωση, παρουσία απογόνων των Κρητών, περιελάμβανε και τα αποκαλυπτήρια μιας επιγραφής με τα ονόματα στο μνημείο που είχε ανεγερθεί το 1938 στο εξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας. 

Οι πεσόντες στη μάχη στον Προφήτη Ηλία Δεματίου ήταν ο Νικόλαος Σ. Δρυγιαννάκης από το Αμάρι, ο Ανδρέας Εμ. Αμαριωτάκης και ο Στυλιανός Χρ. Μανιαδάκης από το Ρέθυμνο και ο Εμμανουήλ Γ. Ξυλούρης από τον Μυλοπόταμο, ο οποίος είχε τραυματιστεί σοβαρά και άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο στις 13 Φεβρουαρίου του 1913.

«Σας είμαστε ευγνώμονες για όσα προσφέρατε στην Ήπειρο εσείς οι Κρητικοί», είπε ο δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου, αναφερόμενος στα γεγονότα της εποχής. Ο δήμαρχος αναφέρθηκε και στο μνημείο που κατασκευάστηκε στον αύλειο χώρο στο εξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας το 1938, με δωρεά της οικογένειας Βασιλείου Γ. Παππά, μετανάστη από το Δεμάτι στις ΗΠΑ και στο οποίο τοποθετήθηκαν τα οστά των τριών πεσόντων. Κάθε χρόνο στην εορτή της Αγίας Μαρίνας τελείται επιμνημόσυνη δέηση, αλλά μέχρι πρόσφατα τα ονόματα των πεσόντων δεν ήταν γνωστά. Με προσπάθειες του Δήμου Ζαγορίου, σε συνεργασία με την Παγκρήτια Ένωση και τον πρώην αντιδήμαρχο Σφακίων Μανούσο Χιωτάκη, βρέθηκαν τα στοιχεία των πεσόντων όπως και του τέταρτου  που εξέπνευσε στο νοσοκομείο. 

Ο Ιάκωβος Δρυγιαννάκης, εγγονός του Γεωργίου Δρυγιαννάκη που πολέμησε μαζί με τον αδερφό του Νικόλαο, ο οποίος σκοτώθηκε στο Δεμάτι, εξέφρασε τη μεγάλη συγκίνησή του και ταυτόχρονα την τιμή. Η σκέψη του παππού του, όπως είπε,  ήταν πάντα στον αδελφό του που σκοτώθηκε στο Δεμάτι και για να τον τιμήσει έδωσε σε γιο του το όνομά του.

Με μια μαντινάδα, που έγραψε ο Γιώργος Καράντζης, επέλεξε να τιμήσει τους νεκρούς ο Νικόλαος Ξυλούρης, απόγονος του πεσόντα Εμμανουήλ Ξυλούρη: «Άνθρωπος που τη ζήση του την έχει χαρισμένη στη λευτεριά και στην τιμή  ποτέ του δεν πεθαίνει».