Οι ρίζες της σύγκρουσης Ισραηλινών-Παλαιστινίων

Οι συγκρούσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, η οποία εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση το Σάββατο, είναι οι τελευταίες σε επτά δεκαετίες πολέμου και συγκρούσεων μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων που έχουν προσελκύσει εξωτερικές δυνάμεις και έχουν αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Η σύγκρουση φέρνει αντιμέτωπες τις ισραηλινές απαιτήσεις για ασφάλεια σε μια περιοχή που εδώ και καιρό θεωρεί εχθρική, με τις παλαιστινιακές φιλοδοξίες για ένα δικό τους κράτος.

Ο ιδρυτής του Ισραήλ Νταβίντ Μπεν-Γκουριόν ανακήρυξε το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ στις 14 Μαΐου 1948, δημιουργώντας ένα ασφαλές καταφύγιο για τους Εβραίους που διέφευγαν από τις διώξεις και αναζητούσαν μια εθνική πατρίδα στη γη με την οποία επικαλούνται βαθύτατους δεσμούς από γενιά σε γενιά.

Οι Παλαιστίνιοι θρηνούν για τη δημιουργία του Ισραήλ ως Νάκμπα, ή καταστροφή, που είχε ως αποτέλεσμα την αποστέρησή τους και εμπόδισε τα όνειρά τους για κρατική υπόσταση.

Στον πόλεμο που ακολούθησε, περίπου 700.000 Παλαιστίνιοι, ο μισός αραβικός πληθυσμός της Παλαιστίνης που ήταν υπό βρετανική κυριαρχία, έφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, καταλήγοντας στην Ιορδανία, τον Λίβανο και τη Συρία, καθώς και στη Γάζα, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ.

Το Ισραήλ, στενός σύμμαχος των ΗΠΑ, αμφισβητεί τον ισχυρισμό ότι έδιωξε τους Παλαιστίνιους από τα σπίτια τους και επισημαίνει ότι δέχθηκε επίθεση από πέντε αραβικά κράτη την επομένη της ίδρυσής του. Τα σύμφωνα ανακωχής σταμάτησαν τις μάχες το 1949, αλλά δεν υπήρξε επίσημη ειρήνη.

Ποιοι μεγάλοι πόλεμοι έχουν διεξαχθεί από τότε;

Το 1967, το Ισραήλ πραγματοποίησε προληπτικό χτύπημα κατά της Αιγύπτου και της Συρίας, ξεκινώντας τον πόλεμο των έξι ημερών. Από τότε το Ισραήλ κατέχει τη Δυτική Όχθη, την αραβική Ανατολική Ιερουσαλήμ, την οποία κατέλαβε από την Ιορδανία, και τα συριακά Υψίπεδα του Γκολάν.

Το 1973, η Αίγυπτος και η Συρία επιτέθηκαν σε ισραηλινές θέσεις κατά μήκος της διώρυγας του Σουέζ και των υψωμάτων του Γκολάν, ξεκινώντας τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Το Ισραήλ απώθησε και τους δύο στρατούς μέσα σε τρεις εβδομάδες.

Το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο το 1982 και χιλιάδες Παλαιστίνιοι μαχητές υπό τον Γιάσερ Αραφάτ απομακρύνθηκαν διά θαλάσσης μετά από πολιορκία 10 εβδομάδων. Το 2006 ξέσπασε ξανά πόλεμος στο Λίβανο, όταν μαχητές της Χεζμπολάχ αιχμαλώτισαν δύο ισραηλινούς στρατιώτες και το Ισραήλ προέβη σε αντίποινα.

Το 2005 το Ισραήλ εγκατέλειψε τη Γάζα, την οποία είχε καταλάβει από την Αίγυπτο το 1967. Όμως στη Γάζα σημειώθηκαν μεγάλες αναζωπυρώσεις το 2006, το 2008, το 2012, το 2014 και το 2021, οι οποίες περιλάμβαναν ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές και πυρά παλαιστινιακών πυραύλων, και μερικές φορές επίσης διασυνοριακές εισβολές και από τις δύο πλευρές.

Εκτός από τους πολέμους, υπήρξαν δύο παλαιστινιακές ιντιφάντες ή εξεγέρσεις μεταξύ 1987-1993 και ξανά το 2000-05. Η δεύτερη είδε κύματα βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας της Χαμάς εναντίον Ισραηλινών.

Ποιες προσπάθειες έχουν γίνει για την επίτευξη ειρήνης;

Το 1979, η Αίγυπτος και το Ισραήλ υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης, τερματίζοντας 30 χρόνια εχθρότητας. Το 1993, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτζάκ Ράμπιν και ο Αραφάτ έδωσαν τα χέρια για τις συμφωνίες του Όσλο για περιορισμένη παλαιστινιακή αυτονομία. Το 1994, το Ισραήλ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με την Ιορδανία.

Στη σύνοδο κορυφής του Καμπ Ντέιβιντ το 2000 ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, ο ισραηλινός πρωθυπουργός Εχούντ Μπαράκ και ο Αραφάτ απέτυχαν να καταλήξουν σε τελική ειρηνευτική συμφωνία.

Το 2002, ένα αραβικό σχέδιο προσέφερε στο Ισραήλ κανονικούς δεσμούς με όλες τις αραβικές χώρες με αντάλλαγμα την πλήρη απόσυρση από τα εδάφη που κατέλαβε στον πόλεμο του 1967 στη Μέση Ανατολή, τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους και μια «δίκαιη λύση» για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.

Οι ειρηνευτικές προσπάθειες έχουν βαλτώσει από το 2014, όταν απέτυχαν οι συνομιλίες μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων στην Ουάσινγκτον.

Οι Παλαιστίνιοι μποϊκοτάρισαν αργότερα τις συναλλαγές με την κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, καθώς αυτή ανέτρεψε δεκαετίες αμερικανικής πολιτικής αρνούμενη να υποστηρίξει τη λύση των δύο κρατών -την ειρηνευτική φόρμουλα που προβλέπει την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους στα εδάφη που κατέλαβε το Ισραήλ το 1967.

Πού βρίσκονται τώρα οι ειρηνευτικές προσπάθειες;

Η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν έχει επικεντρωθεί στην προσπάθεια να εξασφαλίσει μια «μεγάλη συμφωνία» στη Μέση Ανατολή που θα περιλαμβάνει την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας, θεματοφύλακα των δύο ιερότερων προσκυνημάτων του Ισλάμ.

Ο τελευταίος πόλεμος είναι διπλωματικά δυσάρεστος για το Ριάντ καθώς και για άλλα αραβικά κράτη, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων αραβικών κρατών του Κόλπου δίπλα στη Σαουδική Αραβία, που έχουν υπογράψει ειρηνευτικές συμφωνίες με το Ισραήλ.

Ποια είναι τα κυριότερα ισραηλινο-παλαιστινιακά ζητήματα;

Η λύση των δύο κρατών, οι ισραηλινοί οικισμοί, το καθεστώς της Ιερουσαλήμ και οι πρόσφυγες βρίσκονται στον πυρήνα της διαμάχης.

Λύση δύο κρατών: Μια συμφωνία που θα δημιουργήσει ένα κράτος για τους Παλαιστίνιους στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας παράλληλα με το Ισραήλ. Η Χαμάς απορρίπτει τη λύση των δύο κρατών και έχει ορκιστεί στην καταστροφή του Ισραήλ. Το Ισραήλ έχει πει ότι ένα παλαιστινιακό κράτος πρέπει να είναι αποστρατιωτικοποιημένο, ώστε να μην απειλεί το Ισραήλ.

Οικισμοί: Οι περισσότερες χώρες θεωρούν παράνομους τους εβραϊκούς οικισμούς που χτίστηκαν σε εδάφη που κατέλαβε το Ισραήλ το 1967. Το Ισραήλ το αμφισβητεί αυτό και επικαλείται ιστορικούς και βιβλικούς δεσμούς με τη γη. Η συνεχιζόμενη επέκτασή τους είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα μεταξύ του Ισραήλ, των Παλαιστινίων και της διεθνούς κοινότητας.

Ιερουσαλήμ: Οι Παλαιστίνιοι επιθυμούν η Ανατολική Ιερουσαλήμ, η οποία περιλαμβάνει χώρους ιερούς για τους μουσουλμάνους, τους Εβραίους και τους χριστιανούς, να είναι η πρωτεύουσα του κράτους τους. Το Ισραήλ λέει ότι η Ιερουσαλήμ πρέπει να παραμείνει η «αδιαίρετη και αιώνια» πρωτεύουσά του. Η διεκδίκηση του Ισραήλ στο ανατολικό τμήμα της Ιερουσαλήμ δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Ο Τραμπ αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ -χωρίς να διευκρινίσει την έκταση της δικαιοδοσίας του στην αμφισβητούμενη πόλη- και μετέφερε την πρεσβεία των ΗΠΑ εκεί το 2018.

Πρόσφυγες: Σήμερα περίπου 5,6 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι πρόσφυγες -κυρίως απόγονοι εκείνων που έφυγαν το 1948- ζουν στην Ιορδανία, τον Λίβανο, τη Συρία, την κατεχόμενη από το Ισραήλ Δυτική Όχθη και τη Γάζα. Περίπου οι μισοί από τους καταγεγραμμένους πρόσφυγες παραμένουν απάτριδες, σύμφωνα με το παλαιστινιακό υπουργείο Εξωτερικών, ενώ πολλοί ζουν σε πολυσύχναστους καταυλισμούς.

Οι Παλαιστίνιοι απαιτούν εδώ και καιρό να επιτραπεί στους πρόσφυγες να επιστρέψουν, μαζί με εκατομμύρια απογόνους τους. Το Ισραήλ λέει ότι οποιαδήποτε επανεγκατάσταση Παλαιστινίων προσφύγων πρέπει να γίνει εκτός των συνόρων του.

Mε πληροφορίες από Reuters