Οι ρίζες της ιδεολογικής υπεροχής του νεοφιλελευθερισμού στη μετα-μνημονιακή Ελλάδα

O Βασίλης Τσίκαρης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιχειρεί μια σύντομη ερμηνεία των αποτελεσμάτων στις ευρωεκλογές

Η άνετη επικράτηση της ΝΔ έναντι του ΣΥΡΙΖΑ με μια διαφορά των 9,5 μονάδων στις Ευρωεκλογές του 2019, και μάλιστα σε μια φάση όπου καθημερινά μετά την επιτυχή έξοδο από τα μνημόνια δρομολογούνται από την κυβέρνηση θετικές παρεμβάσεις για την καθημερινότητα των αδύναμων, αποτελεί πρόκληση για μια προσπάθεια αναζήτησης των πραγματικών κινήτρων της εκλογικής αυτής συμπεριφοράς.

Τη στιγμή που με διάφορους τρόπους έχουν γίνει ευρύτατα γνωστές σημαντικές πλευρές της πολιτικής της ΝΔ σε κρίσιμους τομείς όπως είναι της υγείας, της παιδείας, της κοινωνικής πολιτικής και των εργασιακών δικαιωμάτων, η εκλογική συμπεριφορά δεν μπορεί να ερμηνευτεί μόνο με αναλύσεις που παραπέμπουν στο μιντιακό σφυροκόπημα του ΣΥΡΙΖΑ, την άποψη ότι δεν έχουν προβληθεί επαρκώς οι θετικές πλευρές της πολιτικής της κυβέρνησης, τη διαφορετικότητα της ψήφου στις Ευρωεκλογές κ.λπ. που σαφώς ισχύουν, αλλά δεν μπορούν από μόνα τους να ερμηνεύσουν τις εξελίξεις.

Παρά το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των μικρομεσαίων επιχειρηματιών και αγροτών κράτησε στάση αποχής ή αναμονής μπροστά στις επερχόμενες πολιτικές εξελίξεις ή ένα μικρό τμήμα ακόμα και θετική απέναντι στην οικονομική πολιτική της Κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, εντούτοις η εκλογική μεταστροφή σημαντικών μικρομεσαίων και επαγγελματικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας υπέρ της πιο ακραίας νεοφιλελεύθερης εκδοχής της ΝΔ αποτελεί την πιο ισχυρή απόδειξη συνειδητοποίησης εκ μέρους τους ότι η έξοδος από τα μνημόνια είναι γεγονός.

Έτσι λοιπόν, σήμερα εγκαταλείπουν τη θέση άμυνας που είχαν λάβει στο πλάι του ΣΥΡΙΖΑ για να προστατευτούν απέναντι στο σφυροκόπημα που δέχονταν από τα μνημονιακά μέτρα, τη βίαιη αναδιάρθρωση και τη χειροτέρευση της θέσης τους που αυτά επέφεραν, και λαμβάνουν θέση επιθετικής διεκδίκησης θεσμικών παρεμβάσεων και συνθηκών επαγγελματικής και κοινωνικής δραστηριότητας που να τους επιτρέψουν να ανακτήσουν την οικονομική άνεση που κατείχαν προ μνημονίων.

Μια στάση βέβαια ενδεικτική της περίφημης μικροαστικής ανυπομονησίας. Τα κοινωνικά αυτά στρώματα δεν διεκδικούν τη σταδιακή βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης, κάτι που μπορεί να συμβεί με μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, αλλά, βυθισμένα σε μια οικτρά πλάνη, ευαγγελίζονται επαναφορά σε συνθήκες παραοικονομίας προ μνημονίου που θα τους επιτρέψουν μια απότομη βελτίωση της οικονομικής τους θέσης. Οι συνθήκες αυτές ταυτίζονται στη συνείδησή τους με την πολιτική πρακτική της ΝΔ. Είναι ο λόγος, χωρίς να είναι ο μόνος, για τον οποίο τα στρώματα αυτά την επιλέγουν.

Έτσι, στην πραγματικότητα και πέρα από τα επίσημα συνδικαλιστικά αιτήματα:

-Οι μικρομεσαίοι επαγγελματοβιοτέχνες δεν διεκδικούν τη μείωση της φορολογίας τους που θα τους αποφέρει ένα ετήσιο όφελος 500 και 1000 ευρώ αλλά στην πραγματικότητα ελπίζουν σε συνθήκες μη φορολόγησής τους και «μαύρης» οικονομικής δραστηριότητας που ίσχυαν προ μνημονίων. Η κατακόρυφη αύξηση των ελέγχων για μαύρη εργασία και φοροδιαφυγή τα τελευταία χρόνια τείνει να δημιουργήσει μία κατάσταση ευνομούμενης πολιτείας, στην οποία τα συγκεκριμένα μικρομεσαία στρώματα αντιτίθενται, προτιμώντας την αύξηση του προσωπικού τους πλούτου και της οικογενειακής τους ευμάρειας σε βάρος των εργαζομένων που απασχολούν, σε βάρος των ασφαλιστικών ταμείων, σε βάρος των οικονομικών εσόδων του κράτους και εντέλει σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.

-Οι δραστηριοποιούμενοι στο χώρο της υγείας παύουν σταδιακά να ενδιαφέρονται για την ενίσχυση των δομών της δημόσιας υγείας στην οποία βρήκαν καταφύγιο στα χρόνια του μνημονίου και στην οποία πλέον τα περιθώρια της οικονομικής τους βελτίωσης είναι περιορισμένα, και αναζητούν χώρο για την ανάπτυξη ιδιωτικής δραστηριότητας, καθώς η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας επιτρέπει όλο και μεγαλύτερα τμήματα της κοινωνίας να προσφεύγει στον ιδιωτικό τομέα. Ταυτόχρονα οι εργαζόμενοι στο δημόσιο σύστημα υγείας αναζητούν τρόπους χαλάρωσης της λειτουργίας του προκειμένου να βρεθούν συμπληρωματικοί δρόμοι ενίσχυσης των εισοδημάτων τους.

-Το ίδιο ισχύει και στην παιδεία όπου η δραματική μείωση των διδάκτρων, η μη αμοιβή από ερευνητικά προγράμματα, η υποχώρηση της παραπαιδείας για μια σειρά από λόγους, που, ενώ είναι υπέρ του κοινωνικού συνόλου, σήμερα θεωρούνται τροχοπέδη στην βελτίωση της οικονομική θέσης των εμπλεκομένων.

Υπάρχουν σημαντικά τέτοια τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, όπως αυτά που ενδεικτικά αναφέρθηκαν παραπάνω και εύκολα μπορεί να τα εντοπίσει κάποιος, που οι ελπίδες τους από την εκλογική διαδικασία παραπέμπουν σε οικονομικές, κοινωνικές και θεσμικές λειτουργίες κλπ εποχής προ μνημονίου.

Δυστυχώς για τα στρώματα αυτά δεν είναι εφικτή η με οποιοδήποτε τρόπο επιστροφή σε συνθήκες παραοικονομίας. Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, που για λογαριασμό του επιβλήθηκαν τα μνημόνια στη χώρα μας, δεν θα επιτρέψει σε καμιά κυβέρνηση να ανατρέψει «μεταρρυθμίσεις» που διευκολύνουν τη συγκεντροποίηση, για λογαριασμό του, κερδοφόρων τομέων οικονομικής δραστηριότητας και κεφαλαίων. 

Τα ψίχουλα που απολάμβαναν τα μικρομεσαία στρώματα στην προ μνημονίου εποχή δεν πρόκειται να ξαναμοιραστούν στην μετα-μνημονιακή Ελλάδα. Αυτή είναι και η μεγάλη αυταπάτη των μικρομεσαίων στρωμάτων στη χώρα μας, που δυστυχώς θα την πληρώσει ακριβά το σύνολο της κοινωνίας και ιδιαίτερα τα πιο αδύναμα τμήματά της, στο βαθμό που δεν ανατραπεί η διαφαινόμενη επικράτηση της ΝΔ.

Το μεγάλο κεφάλαιο κατάφερε, στη φάση αυτή, να οικοδομήσει τη συμμαχία του με τα μικρομεσαία στρώματα προβάλλοντας το επιχείρημα της υπέρμετρης φορολόγησης (εδώ και αν υπάρχει παραπληροφόρηση. Ήδη από το 2014 είχε επιβληθεί η φορολόγηση από το πρώτο ευρώ, φόρος 26%, τέλος επιτηδεύματος κλπ). Άσχετα με το πώς, πότε, από ποιους και σε ποια στρώματα αυτή επιβλήθηκε, με την αξίωση για σημαντική μείωση της φορολογίας του το κεφάλαιο πετυχαίνει ταυτόχρονα δύο στόχους: α) να νομιμοποιηθεί στη κοινωνική συνείδηση η επιδίωξη του για φοροαπαλλαγές και β) να συμμαχήσει με τα μικρομεσαία στρώματα σε έναν υποτιθέμενο «κοινό» στόχο διαμορφώνοντας τις πολιτικές συνθήκες που θα το πετύχει.

Το κρίσιμο στοιχείο που υποτιμάται από την πλευρά των μικρομεσαίων στρωμάτων στη συγκεκριμένη φάση που διανύουμε είναι ότι, στα χρόνια των μνημονίων έχουν διαμορφωθεί όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις για το πέρασμα από την μεμονωμένη αυτοαπασχόληση και τις ατομικές επιχειρήσεις, στο στάδιο της συγκεντροποίησης. Το ιατρείο και το φαρμακείο της γειτονιάς, το δικηγορικό γραφείο και το γραφείο του μηχανικού κλπ θα δώσουν τη θέση τους σε αντίστοιχες μεγάλες εταιρείες. Μια διαδικασία δηλαδή αντίστοιχη με τα μπακάλικα της γειτονιάς και τις αλυσίδες Super Market. Τα στρώματα αυτά έχουν μπροστά τους δύο επιλογές: Συμμαχία με το κεφάλαιο, που εκφράζεται πολιτικά από τη ΝΔ, με κατάληξη στο τέλος του δρόμου μια θέση κακοπληρωμένου μισθωτού σε μια εταιρεία ή αναζήτηση μορφών βιώσιμης οργάνωσης αυτοαπασχολούμενων επιλογή που μπορεί να υπηρετηθεί μόνο από μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.   

Κατά την άποψή μου, ο κεντρικός άξονας της προεκλογικής παρέμβασης των προοδευτικών δυνάμεων θα πρέπει να εστιάζεται στο να καταδείξουν το μέγεθος της αυταπάτης των μικρομεσαίων στρωμάτων και τις ελπίδες που τρέφουν για την μετα-μνημονιακή περίοδο και τις καταστροφικές συνέπειες που θα προκύψουν τόσο για τα ίδια όσο και για το σύνολο της κοινωνίας.