Οι γιαννιώτικες Απόκριες και ο πόθος για λευτεριά

Ένα από τα προνόμια που ζήτησαν οι Γιαννιώτες την εποχή της συνθηκολόγησης με τους τούρκους πολιορκητές, τον 15^ο αιώνα, ήταν ο ελεύθερος εορτασμός των Αποκριών. Το προνόμιο αυτό συμπεριλαμβάνεται στον περίφημο «Ορισμό του Σινάν πασά» -ο Σινάν πασάς ήταν ο διοικητής των τουρκικών στρατευμάτων.

Κατά την ύστερη οθωμανοκρατία, οι Απόκριες γιορτάζονταν δεόντως, με ειδική άδεια από τις αρχές. Πολλοί λόγιοι, ερευνητές και συγγραφείς, συνδέουν τον εορτασμό των Αποκριών με τον ασίγαστο πόθο του λαού για λευτεριά. Ο  ποιητής και συγγραφέας Κώστας Κρυστάλλης γράφει εν έτει 1892: «Αι απόκρεω πανηγυρίζονται τόσον πανδήμως και μεγαλοπρεπώς εν Ιωαννίνοις, ώστε λαμβάνουσιν, ούτως ειπείν, όψιν και σημασίαν εθνικής εορτής».

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπροείτε να κάνετε μια συνδρομή εδώ:

Και ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας, στα κείμενά του τη δεκαετία του ’50, αναφέρει πως οι ευχές «Καλή Σαρακοστή», «Καλή Ανάσταση» και «Καλό Πάσχα» που ανταλλάσσονταν, είχαν διπλή σημασία: και θρησκευτική και εθνική.  

Ο βασικός τόπος του αποκριάτικου ξεφαντώματος ήταν η πλατεία των Μνημάτων (εκεί που βρίσκεται σήμερα το Λύκειο της Ζωσιμαίας)– το γλέντι συνεχιζόταν μετά στις τζαμάλες των συνοικιών. Εκεί λάμβαναν χώρα διάφορα δρώμενα, όπως η αναπαράσταση κλεφτοπόλεμου με φουστανελλάδες και αρβανίτες, με τους πρώτους να νικούν. «Εις τα Ιωάννινα οι προσωπιδοφόροι (ους ο λαός καλεί απλώς προσωπίδες) ως επί το πλείστον απεικονίζουσι δια της ενδυμασίας και της παρελάσεως τους ηρωικούς χρόνους των Αρματολών μας. Συγκροτούσιν, ως οι Αρματολοί, μπουλούκια εκ πέντε, επτά και πλειόνων προσώπων, εν οίς διακρίνονται οι καπετάνοι και τα πρωτοπαλίκαρα εκ της ενδυμασίας αιτών» γράφει ο Κρυστάλλης.

Τα δημοτικά τραγούδια, ηρωικά και κλέφτικα, όπως και τα στιχοπλάκια είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ιδιαίτερη σημασία έχει να αναφερθεί πάντως ότι τα δρώμενα στα Μνήματα τα παρακολουθούσαν και οι οθωμανικές αρχές. Μάλιστα το αποκριάτικο ξεφάντωμα συνόδευε και η τουρκική στρατιωτική μπάντα για κάποια χρόνια.

Το γαϊτανάκι, από την άλλη, δεν είχε καλή αντιμετώπιση από τις οθωμανικές αρχές. Στην αρχή το είχαν επιτρέψει. Αργότερα όμως το κατάργησαν, καθώς θεώρησαν ότι αναδείκνυε εθνικά φρονήματα λόγω των τραγουδιών και των γαλανόλευκων κορδελών που χρησιμοποιούνταν τότε.

Το 1906, όμως, 11 Γιαννιώτες, με επικεφαλής τον Αλευρά, κατάφεραν να πάρουν άδεια για να αναβιώσουν το γαϊτανάκι (Γ. Κίτσιος, Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας, διδακτορική διατριβή, 2006). Ο Σαλαμάγκας επισημαίνει πως «η χειρονομία αυτή ενός παληού μπαντίδου, ήταν μια συμβολική πράξη τολμηρής κρυφοεθνικής διακήρυξης, και μια έμμεση κραυγή απελευθέρωσης». Η στιγμή της απελευθέρωσης ήρθε για τα Γιάννενα επτά χρόνια μετά.

* Φωτογραφία του Γιαννιωτοεβραίου γιατρού Νισήμ Δαυίδ Λεβή. Γαϊτανάκι στην οδό Κουντουριώτη