Ο ρέκτης Τζων Κώστας και η «Ελευθερία»

«Ο αγαπητός και ρέκτης επιχειρηματίας Τζων Κώστας ούτε αποθαρρύνεται, ούτε απογοητεύεται. Εννοεί να επιμένη να θέλη να καινοτομήση να προσθέση κάποιον στοιχείον διασκεδάσεως και αναψυχής διά το κοινόν μας» γράφει η εφημερίδα «Ήπειρος» τον Ιούνιο του 1914. Ποιος ήταν όμως ο ρέκτης Τζων Κώστας και τι διαφορετικό είχε φέρει στα ελεύθερα πια Γιάννενα;

Ο Τζων Κώστας ή αλλιώς Γιάννης Παπακώστας ήταν ένας επαναπατρισθείς ομογενής, με μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Καταγόταν από τον Λια Θεσπρωτίας. Το 1895 μετανάστευσε στην Αυστραλία και μετά στη Νότια Αφρική την περίοδο που μαινόταν ο πόλεμος μεταξύ των Μπόερς και της βρετανικής αυτοκρατορίας (1899-1902). Πολέμησε δε στο πλευρό των Μπόερς, πιάστηκε αιχμάλωτος και κατέληξε στα περίφημα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ηνωμένου Βασιλείου, στα οποία, λόγω των απάνθρωπων συνθηκών κράτησης, χιλιάδες αιχμάλωτοι (άντρες, γυναίκες και παιδιά) πέθαναν.

Ο Τζων Κώστας βγήκε ζωντανός από το στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Κεϋλάνη. Μετά τη λήξη του πολέμου, επέστρεψε στη Νότια Αφρική και συγκεκριμένα στην πόλη Στέλενμπος όπου άνοιξε ένα καφενείο στην πανεπιστημιούπολη. Εκεί παρέμεινε για μια δεκαετία περίπου. Το 1911 ήρθε στην Ήπειρο και συμμετείχε σε αντάρτικες ομάδες κατά των Οθωμανών.

Λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ο Τζων Κώστας, με την εμπειρία που είχε από τη λειτουργία του καφενείου στη Νότια Αφρική, ίδρυσε στην πόλη τη Λέσχη «Ελευθερία» με έντονη θεατρική και καλλιτεχνική δραστηριότητα, η οποία στεγαζόταν σε κτίριο στην οδό Σουλίου (η σημερινή 28^ης Οκτωβρίου). Στον άνθρωπο αυτόν φέρεται να οφείλεται σε σημαντικό βαθμό μια μεταστροφή στις πολιτιστικές συνήθειες των Ιωαννίνων. 

Στο Θέατρό του, οι Γιαννιώτες είδαν για πρώτη φορά αθηναϊκές επιθεωρήσεις, ενώ τα καλοκαίρια, ο Τζων Κώστας φιλοξενούσε στον κήπο συναυλίες, χορούς κι άλλα θεάματα. Παράλληλα, τα απογεύματα έπαιζε στον χώρο και ορχήστρα, με την εφημερίδα «Ήπειρος» να αναφέρει: «Την κομψήν και ωραίαν Λέσχην ‘Ελευθερίαν’ το μόνον ευπρεπές και κατάλληλον κέντρον μέσα σ’ αυτήν την μονοτονίαν, ο ρέκτης διευθυντής της κ. Τζων Κώστας επλούτισεν εσχάτως και με ωραίαν ορχήστραν ήτις θέλει παιανίζει καθ’ εκάστην από της 6-8 μμ».

Ωστόσο, το Θέατρο «Ελευθερία» δεν ήταν και το πιο… σύγχρονο όσον αφορά την υποδομή του: «πενιχρόν φως», «αέρας που εισχωρεί από τες διάφορες τρύπες», «ανώμαλον έδαφος», καθίσματα πολύ κοντά το ένα στο άλλο…, με τις συστάσεις προς τον «φιλοπρόοδον κ. Τζων» να μη λείπουν.

Η «Ελευθερία» φαίνεται ότι άντεξε συνολικά για δύο περίπου χρόνια, μέχρι και το 1915, με τον τοπικό Τύπο να σχολιάζει ότι το κέντρο «ανεπλήρωνε μίαν έλλειψιν εις την πόλιν μας και ήτο άξιον καλυτέρας τύχης». Για άγνωστους λόγους, ο Τζων Κώστας έβαλε τέλος στην επιχειρηματική του δραστηριότητα στα Γιάννενα. Λίγα χρόνια αργότερα έφυγε οριστικά από την Ελλάδα και επέστρεψε στη Νότια Αφρική όπου και πέθανε το 1932.

Οι Γιαννιώτες, από το 1915, διασκέδαζαν σε διάφορα εντευκτήρια, όπως στο ξενοδοχείο «Αβέρωφ», με τη διοργάνωση χοροεσπερίδων. Η θεατρική δραστηριότητα και οι θίασοι εξ Αθηνών επανήλθαν δριμύτερα μετά το 1925, όταν και άνοιξε τις πόρτες του το χειμερινό κέντρο Ευστρατιάδη…

Πηγές:

 «Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας  (Ιωάννινα, τέλη 19ου αιώνα – 1924)», Γ. Κίτσιος, διδακτορική διατριβή,  Αθήνα, 2006

 «Ο Γιάννης Παπακώστας που έγινε Τζων Κώστας», Αντ. Βενέτης, Ηπειρωτική Εταιρεία, 1982

Εφημερίδα «Ήπειρος»

*Φωτογραφία στην αγορά της πόλης των Ιωαννίνων από τον γαλλοελβετό φωτογράφο Fred Boissonnas το 1913