Ο «Πατέ», τα καπέλα και ο γόης Ψιλάντερ

Τον Οκτώβριο του 1913, η εφημερίδα «Ήπειρος» αναφέρει: «Τρεις κινηματογράφοι και εν θέατρον θα λειτουργήσουν καθόλη την χειμερινήν περίοδον. Προοδεύομεν αλματικώς, αγαπητοί συμπολίται, αφού πλησιάζομεν την πρωτεύουσαν».

Στα ελεύθερα πια Γιάννενα, το σινεμά άρχισε να κερδίζει το ενδιαφέρον των Γιαννιωτών. Οι κινηματογραφικές ταινίες της εποχής έβρισκαν «καταφύγιο» σε διάφορους χώρους, υπαίθριους και μη, κι όχι σε ειδικές αίθουσες. «Πατέ», «Μοντέρν» και «Μέγας Κωνσταντίνος» ήταν τα τρία σινεμά της εποχής. O κινηματογράφος «Πατέ», ο οποίος μετονομάστηκε αργότερα σε «Έδισσων» (από το όνομα του εφευρέτη Τόμας Έντισον), όπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα του Τύπου, ήταν πιθανόν ο πρώτος κινηματογράφος της πόλης των Ιωαννίνων, που εκτιμάται ότι λειτουργούσε και πριν την απελευθέρωση.

Η ονομασία «Πατέ» οφείλεται στην ομώνυμη γαλλική εταιρία που μέχρι τον α’ παγκόσμιο πόλεμο κυριαρχούσε στην αγορά του κινηματογράφου. Ως «Πατέ» κι αργότερα ως «Έδισσων», το σινεμά αυτό άλλαξε αρκετές «στέγες»: από τον κήπο μιας οικίας στην τότε οδό Σουλίου (σημερινή 28^ης Οκτωβρίου) σε χώρο δίπλα από το καφενείο «Αβέρωφ» (κοντά στο σημερινό «Διεθνές) και στο αποκαλούμενο καφωδείο της οδού Ανεξαρτησίας στις αρχές της δεκαετίας του ’20, όπου άντεξε λίγα χρόνια ακόμη μέχρι να κλείσει. Γενικά, ο κινηματογράφος «Πατέ» χαρακτηριζόταν από τον Τύπο ως «κομψός και τέλειος εις το είδος του κινηματογράφου».

Το καφωδείο –το «καφενείο των Ελεών» ή το καφενείο Στυλιανού, όπως αναφερόταν τότε- φιλοξένησε από τον Οκτώβριο του 1913 και το σινεμά «Μοντέρν» («Εις το καφενείον ‘Αθήναιον’ του κ. Στυλιανού ήρξατο λειτουργών ο κινηματογράφος «Μοντέρν»).  Άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα άντεξε αυτό το σινεμά, όχι όμως πολύ. Όσο για το σινεμά «Μέγας Κωνσταντίνος» βρισκόταν στην πλατεία του Κωνσταντίνου Ελευθερωτού, στην κάτω πλατεία της πόλης (εκεί που βρίσκεται σήμερα το Δημαρχείο).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν πάντως τα σχόλια της εφημερίδας «Ήπειρος» για τα σινεμά και τους σινεφίλ, που έρχονται να αναδείξουν ένα κομμάτι της καθημερινότητας των Γιαννιωτών, σοβαρής ή αστείας.

Καταρχάς, τα σινεμά γέμιζαν. Δεν έλειπαν μάλιστα και τα επεισόδια, με αρκετούς να μπαίνουν παράνομα για να δουν μια ταινία ακόμα και όρθιοι. Υπήρχαν κι άλλα επεισόδια, όπως αυτό που καταγράφει η «Ήπειρος», για το ποιος έχει δικαίωμα να κάθεται στην πρώτη θέση. «Εις τα δημόσια θεάματα όλοι οι πληρώνοντες μίαν δραχμήν διά πρώτην θέσιν, είναι βέβαια όλοι ίσοι. Και έχουν και τα αυτά δικαιώματα. Αδιάφορον βεβαίως αν ο ένας είναι διδάσκαλος και ο άλλος καθηγητής, ή ο ένας αγαθός αστός και ο άλλος εξέχουσα προσωπικότης» σημειώνεται με νόημα. Σε ένα ακόμα δημοσίευμά της, η εφημερίδα… τα βάζει με τα καπέλα των γυναικών, που ενοχλούν τους άντρες-θεατές.

Άλλες φορές τα πράγματα γίνονταν πιο σοβαρά με πολιτικές και άλλες συνέπειες, όπως ήταν η φυλάκιση κάποιου επειδή επέδειξε ασέβεια όταν εμφανίστηκε η εικόνα του βασιλιά στην οθόνη (δεν σηκώθηκε να χειροκροτήσει και ήταν παράλληλα αναιδής).Ο συγκεκριμένος αναφέρεται ως αλβανιστής, με σπουδές στην Αυστρία…

Οι ταινίες που παίζονταν στα σινεμά της πόλης, ήταν διάφορες: από πολεμικές ταινίες, εικόνες των βαλκανικών πολέμων και της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων μέχρι ψυχαγωγικές. Ενδιαφέρον έχει το σχόλιο της «Ήπειρος» ότι τις ταινίες των βαλκανικών πολέμων τις παρακολουθούν περισσότεροι οι «Οθωμανοί συμπολίται μας».

Όσον αφορά τις ψυχαγωγικές ταινίες, ο κάθε κινηματογράφος έκανε τις επιλογές του. Οι ταινίες που φαίνεται όμως ότι γοήτευαν ιδιαίτερα το γυναικείο κοινό ήταν αυτές με πρωταγωνιστή τον «διάσημο και γόη καλλιτέχνη» Βάλντεμαρ Ψιλάντερ (1884-1917). Ο Ψιλάντερ ήταν ο σταρ του δανέζικου βωβού σινεμά που τότε βίωνε τη «χρυσή» εποχή του.

Πηγές

Κίτσιος Γ., Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας (Ιωάννινα, τέλη 19ου αιώνα – 1924), διδακτορική διατριβή, 2006, Αθήνα

Εφημερίδα «Ήπειρος»

* Φωτογραφία από ταινία του δανού ηθοποιού, γόη της εποχής, Βάλντεμαρ Ψιλάντερ