Ο Θοδωρής Κούκιας, οι νεανικές του ιστορίες και ένα βραβείο

Ο Θοδωρής Κούκιας είναι εκπαιδευτικός και διευθυντής στο Γυμνάσιο Λογγάδων Ιωαννίνων. Είναι όμως και συγγραφέας, και μάλιστα βραβευμένος. Στα φετινά Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, στον Θοδωρή Κούκια απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για το τελευταίο, τέταρτο στη σειρά, βιβλίο του «Τετράγωνα πλάσματα, ιπτάμενες μέδουσες» (εκδόσεις Κέδρος).

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» είχε μαζί του μια συζήτηση.

Τι το διαφορετικό προσφέρουν στους αναγνώστες τα βιβλία της νεανικής λογοτεχνίας;

Νομίζω ότι η κατηγορία «νεανική λογοτεχνία» είναι λίγο μπερδεμένη στην Ελλάδα. Κάποιοι προτιμούν τον όρο «εφηβική λογοτεχνία». Εγώ προτιμώ τον αμερικάνικο όρο «young adult» που αφορά τους νέους ενήλικες. Κι αυτή τη λογοτεχνία θεωρώ ότι γράφω. Βιβλία όπου οι πρωταγωνιστές είναι νέοι, στα 16 με 18 τους χρόνια, που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Θέλουν να φτιάξουν ένα νέο σύμπαν. Πιστεύω ότι η νεανική λογοτεχνία προσφέρει αυτή την έκρηξη της νεανικής αισιοδοξίας ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν και να φτιαχτούν όπως θέλουν οι νέοι άνθρωποι.

Άρα όποιος θέλει να διαβάσει ένα βιβλίο για το πώς μια παρέα νέων ξεκινά αυτό το ταξίδι για να αλλάξει όλα, τότε ναι μπορεί να διαβάσει νεανική λογοτεχνία. Να βρει κάτι σε αυτήν, κάτι από τον παλιό μας ρομαντισμό.

Αλλά θέλω να πω κάτι άλλο γιατί και στα βραβεία στην Ελλάδα υπάρχει μια κατηγοριοποίηση. Στο εξωτερικό, ίσως όχι τόσο πολύ. «Ο φύλακας στη σίκαλη» ή «Η κλέφτρα των βιβλίων» είναι στην ουσία κλασικά εφηβικά αναγνώσματα. Το ίδιο και η εξαιρετική δυστοπική σειρά βιβλίων «Hunger Games» που έχει μεταφερθεί και στο σινεμά. Οι ξένοι εκδοτικοί οίκοι δεν γράφουν στο οπισθόφυλλό τους σε ποιες ηλικίες απευθύνεται. Σε όποιον για παράδειγμα αρέσει η δυστοπία, μπορεί να διαβάσει το «Ηunger Games». Με αυτή την άποψη, συμφωνώ. Αν σε κάποιον αρέσουν οι νεανικές ιστορίες, μπορεί να τις διαβάσεις ανεξαρτήτως ηλικίας.

Είναι και για το ενήλικο κοινό δηλαδή.

Είναι για όλους. Για όλους όσους θέλουν να διαβάσουν νεανικές περιπέτειες, να καταλάβουν τις ανησυχίες και τα όνειρα των νέων που θέλουν να αλλάξουν μια συγκεκριμένη πραγματικότητα.

Πόσο εύκολο είναι για έναν συγγραφέα νεανικής λογοτεχνίας να βγει έξω από τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού;

Είναι μια μεγάλη κουβέντα. Το συνδέσω και με τη λογοκρισία και με το πόσο ελεύθερος είναι πραγματικά ένας συγγραφέας αν φοβάται ότι ένα λύκειο δεν θα βάλει το βιβλίο του στη σχολική βιβλιοθήκη. Πιστεύω ότι όλοι οι συγγραφείς που γράφουμε νεανική λογοτεχνία, λειτουργούμε λίγο με έναν εσωτερικό κόφτη. Ή όταν δεν τον έχουμε εμείς, έχει τον κόφτη ο εκδοτικός οίκος. Γιατί δεν θέλουμε να προσβάλλουμε το κοινό, δεν θέλουμε οι γονείς να πιάσουν στα χέρια τους ένα βιβλίο και να το αφορίσουν.

Αλλά, από την άλλη, δεν θέλουμε να προδώσουμε και το δικό μας ιδεώδες, ούτε να βγει κάτι ψεύτικο. Αν χρειαστεί να γραφεί μια βρισιά που λέει ένας νέος άνθρωπος, πρέπει να γραφεί. Δεν χρειάζεται να φιλτραριστεί ή να λογοκριθεί. Νομίζω ότι μπορούμε να μιλάμε πιο εύκολα τη γλώσσα των νέων χωρίς απόπειρες λογοκρισίας.

Πόσο διαφορετικός είναι ο ρόλος ενός συγγραφέα από αυτόν του εκπαιδευτικού, τον οποίο υπηρετείς, όσον αφορά την αγωγή εφήβων; Συγκρούονται; Αλληλοσυμπληρώνονται;

Και συγκρούονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Έχω ξαναπεί ότι, αν δεν είχα γίνει εκπαιδευτικός, δεν θα είχα γίνει και συγγραφέας ή τουλάχιστον άνθρωπος που πειραματίζεται και ασχολείται με τη γραφή. Πριν μπω στον χώρο της εκπαίδευσης, δεν μπορούσα να φανταστώ πώς λειτουργεί αυτός ο κόσμος. Μέχρι τότε είχα έναν τελείως διαφορετικό τρόπο ζωής. Η πρώτη μου δουλειά ήταν σε μια τράπεζα όπου είχα διοριστεί ως απόφοιτος οικονομικών σχολών.

Όταν παραιτήθηκα από αυτή τη δουλειά και αποφάσισα να μπω στην εκπαίδευση, έπρεπε να επαναπροσδιορίσω τον ρόλο μου για να καταφέρω να επικοινωνήσω με τους μαθητές. Γιατί οι μαθητές δεν θέλουν έναν τραπεζικό να τους κάνει μάθημα. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία αποσαφήνισης του νέου ρόλου αλλά και μέσα από τις πολλές κοινωνίες στις οποίες υπηρέτησα ως εκπαιδευτικός, όλα όσα βίωσα και βιώνω αποτέλεσαν την πρώτη ύλη, το καύσιμο για τη λογοτεχνία. Αν δεν ήμουν στα σχολεία, δεν θα υπήρχε ποτέ η ανάγκη να γίνουν βιβλία τα βιώματά μου.

Το ένα έφερε το άλλο. Και σε καμία περίπτωση δεν θέλω να υπάρχει το ένα εις βάρος του άλλου. Κατά περιόδους, οι προτεραιότητες αλλάζουν. Το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο.

Κλείνεις μια δεκαετία στον χώρο της λογοτεχνίας η οποία έφερε φέτος το Κρατικό Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας. Πώς την έχει βιώσει αυτή τη διαδρομή; Και σημαίνει αυτό το βραβείο για σένα;

Τη βίωσα με τους συνεργάτες μου από τον εκδοτικό οίκο «Κέδρος», με τους οποίους είμαστε τα περισσότερα χρόνια μαζί. Τη βιώσαμε βήμα βήμα και αργά χωρίς να διεκδικούμε ποτέ μεγαλύτερο μερίδιο από ό,τι μας ανήκει. Δεν βγήκαμε ποτέ να «φωνάξουμε» περισσότερο από ό,τι έπρεπε.

Όλα τα βήματα και τα βιβλία που προηγήθηκαν, ήταν μια αργή σταθερή και ήρεμη πορεία για να φτάσουμε στο σημείο να μιλάμε για το τέταρτο αυτό βιβλίο για το οποίο ήρθε η μεγάλη αναγνώριση. Εννοείται ότι δεν οφείλεται μόνο σε εμένα. Εγώ έχω γράψει ένα μυθιστόρημα. Είναι πολλοί άνθρωποι που βοήθησαν για να βγει ένα άρτιο αποτέλεσμα. Δούλεψαν φιλόλογοι στο κείμενό μου, επιμελητές, εικονογράφοι, γραφίστες. Το κρατικό βραβείο το υποδεχτήκαμε με μεγάλη χαρά. Είναι ωραίο να αναγνωρίζεται και από άλλους, κι όχι μόνο από το αναγνωστικό κοινό, ότι υπάρχει νόημα σε αυτό που κάνεις. Νομίζω ότι το βραβείο ήρθε τη στιγμή που έπρεπε.

«Τετράγωνα κύματα , ιπτάμενες μέδουσες» ο τίτλος του βιβλίου. Τι πραγματεύεται;

Είναι μια δυστοπία. Είναι μια πραγματικότητα σε καμιά 40αριά χρόνια από σήμερα, σε μια περίεργη κοινωνική συνθήκη. Έχει έρθει ένα οριακό σημείο στην κοινωνία και λένε οι κυβερνήσεις ότι για να προχωρήσει ο άνθρωπος, πρέπει να συγχωνευτούμε με την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Οπότε οι άνθρωποι άρχισαν να διχάζονται. Και λόγω του διχασμού, οι κυβερνήσεις της εποχής αποφασίζουν να περιχαρακωθούν σε μια νέα κοινωνία, σε ένα νέο κράτος που τυχαίνει να είναι η Αθήνα και τα περίχωρά της. Οπότε δημιουργείται μια υπέρμετρα αναπτυγμένη κοινωνία με τις αποφάσεις να λαμβάνονται από ένα δίκτυο που αποκαλείται «Άργος». Έξω από αυτή την κοινωνία, συνεχίζουν να ζουν οι άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με τις τεχνολογίες. 

Και τότε, στο πλαίσιο ενός διαγωνισμού-μιας δοκιμασίας, μια νέα παρέα εφήβων από τον παλιό κόσμο πάει στη νέα κοινωνία. Και εκεί οι έφηβοι αυτοί προσπαθούν να καταλάβουν αν αξίζει αυτή η νέα κοινωνία όπως και τι θέλει από αυτούς. Στο τέλος του βιβλίου, βλέπουμε ότι οι κάτοικοι των επαρχιών έχουν κάτι που το θέλει πολύ η νέα κοινωνία…

Θα επιμείνεις στη νεανική λογοτεχνία; Ή σκέφτεσαι κάτι άλλο;

Θα ήθελα να συνεχίσω στο συγκεκριμένο είδος και τα επόμενα χρόνια. Έχω στο μυαλό μου κάποιες ιστορίες, με υπόβαθρο πάντα το σχολείο, που θα ήθελα να ειπωθούν, να γραφούν. Όταν ειπωθούν κι αυτές, τότε μπορεί να ηρεμήσω και να δω κάτι άλλο λογοτεχνικά. Όπως και με τη δυστοπία. Πάντα είχα στο μυαλό μου ότι πρέπει να γράψω μία τέτοια ιστορία. Και θα ήθελα να ξαναγράψω άλλη μία στο μέλλον.

Είναι ένα είδος δυστοπίας η μετα-covid εποχή στην εκπαίδευση;

Δυστοπία θα ήταν πιο πολύ αν συνεχίζαμε να ζούμε covid καταστάσεις ή αν αυτό που ζήσαμε, διαρκούσε περισσότερο. Ήταν σίγουρα δυστοπικό πάντως ό,τι ζήσαμε με τους άδειους δρόμους, με τις μάσκες και λοιπά.

Δεν βλέπεις διαφορές στο μαθητικό δυναμικό;

Βλέπω αλλά όχι δυστοπικές. Βλέπω διαφορές που έχουν να κάνουν ίσως με την επιθετικότητα. Τα παιδιά έγιναν πιο επιθετικά μακριά από το σχολείο, ενώ βλέπω ότι υπάρχουν και περιστατικά ματαίωσης σχεδίων. Τα παιδιά λένε ότι ήταν δύο χαμένα χρόνια. Όταν ακούς κάτι τέτοιο από ένα 15χρονο παιδί, που αποτελεί μέρος του πιο δυναμικού κομματιού της κοινωνίας, είναι δύσκολο. Μπορεί όντως να υπάρχει ένα στοιχείο δυστοπίας.

Σε ευχαριστούμε πολύ.