«Ο θάνατος της τηλεόρασης είναι ένας μύθος»

Ένας από τους προσκεκλημένους του Zagori Fiction Days 4 που θα βρίσκεται αυτές τις ημέρες σε Γιάννενα και Βίτσα, είναι ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Βασίλης Βαμβακάς.

Ο Βασίλης Βαμβακάς είναι ένας από τους δύο επιμελητές (ο Γρηγόρης Πασχαλίδης, καθηγητής Πολιτισμικών Σπουδών στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του ΑΠΘ είναι ο δεύτερος επιμελητής)  της συλλογικής μελέτης «Το κουτί/Εικόνες της σύγχρονης Ελλάδας στην ιδιωτική τηλεόραση» που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Brainfood. Πρόκειται για μια μεγάλη έρευνα για την ιστορία της ιδιωτικής τηλεόρασης στη χώρα μας.

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» συνομιλεί με τον κ. Βαμβακά με αφορμή και την επίσκεψή του στα Γιάννενα.

Πώς θα εκτιμούσε την «αποκωδικοποίηση» του μηνύματος της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης από το κοινό και την επίδρασή της τελικά στην κοινωνία, ένας θεωρητικός ή μια σχολή ανάλυσης, από την «πρώτη εποχή» των θεωριών για τα νέα μέσα;

H παραδοσιακή θεωρητική προσέγγιση για τα μέσα επικοινωνίας θέλει την τηλεόραση ένα μέσο μαζικό, χειραγωγικό, ευτελές και αλλοτριώτικο. Οι νέες προσεγγίσεις στις οποίες εντάσσεται το κουτί, βλέπουν την τηλεόραση ως ένα αμφίσημο και δυναμικό μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας των σύγχρονων δημοκρατιών, εκείνο το μέσο που σύμφωνα με τον Wolton φέρνει για πρώτη φορά σε τέτοια ώσμωση το ατομικό με το μαζικό, το παγκόσμιο με το τοπικό, το ιδιωτικό και το δημόσιο. Κάθε άκριτη καταγγελία της τηλεόρασης αποτρέπει την κριτική αποτίμησή της και το γεγονός ότι το κοινό τόσο σήμερα όσο και παλιότερα αντιδρά με πολλούς και απρόβλεπτους τρόπους στα μηνύματά της.

Τα τελευταία χρόνια, πήγαμε από το «ρετρό», με τις συνεχείς επαναλήψεις σειρών, στη μυθοπλασία; Πώς βλέπετε αυτή τη μετάβαση; Και πώς οι αντιλήψεις της μεσαίας τάξης αντικατοπτρίζονται σε αυτή τη νέα τηλεοπτική πραγματικότητα;

Ο θάνατος της τηλεόρασης όπως και κάθε άλλου μέσου στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης είναι ένας μύθος. Η τηλεόραση εξελίσσεται, αναπλαισιώνεται, υβριδοποιείται. Ταυτόχρονα συγκροτεί ένα συλλογικό παρελθόν, ένα συλλογικό βίωμα που το κοινό της συχνά θέλει να επισκέπτεται με νοσταλγική διάθεση. Το διαδίκτυο και οι κοινότητες του συμβάλλουν σε αυτή τη λογική ενός πολυσυλλεκτικού αρχείου. Η μεσαία τάξη η οποία κατά κόρον καθρεφτίστηκε στο μέσο στο παρελθόν βλέπει τις παλιές τηλεοπτικές εκπομπές σαν ένα άλμπουμ της ζωής της, των πρακτικών και φαντασιώσεων της πριν την έλευση της κρίσης και της πολλαπλής αποδόμησης που επήλθε.

Τα new media δίνουν πλέον τη θέση τους σε πιο… new media; Για παράδειγμα, οι υπηρεσίες streaming, το youtube, η δυνατότητα «διευρυμένης παραγωγής περιεχομένου» μπορούν να υποκαταστήσουν την τηλεόραση, όπως τη γνωρίζουμε, στην Ελλάδα;

Τα σύγχρονα μέσα, οι τηλεοπτικές πλατφόρμες της ψυχαγωγικής εξατομίκευσης εντείνουν τάσεις που υπήρχαν ήδη στην τηλεοπτική κουλτούρα. Συγχρόνως τη συνδέουν ακόμη περισσότερο με την κινηματογραφική κουλτούρα και την κουλτούρα της βιβλιοθήκης. Η τηλεοπτική πραγματικότητα ποτέ δεν ήταν στατική, σήμερα γνωρίζει στη νέα της μορφή τρομερή άνθηση και από συνώνυμο της ευτέλειας γίνεται συνώνυμο της εκδημοκρατισμένης ποιότητας.

Ντοκιμαντέρ, ερευνητική δημοσιογραφία, πολιτική σάτιρα: Γιατί δεν χωράνε πια στην τηλεόραση;

Από το 2015 και μετά και ύστερα από μια .μακρά περίοδο ιδεολογικού φανατισμού,, η τηλεόραση στην Ελλάδα συνολικά έχει μπει σε μια τάση αποπολιτικοποίησης. Εκπομπές που στο παρελθόν είχαν σαφές πολιτικό στίγμα, ακόμη και τα τηλεοπτικά παράθυρα στα δελτία τείνουν προς εξαφάνιση. Από τη μια αυτό συμβάλλει σε λιγότερο πόλωση, από την άλλη χάνεται ο τηλεοπτικός διάλογος και η ερευνητική δημοσιογραφία. Το ενημερωτικό κομμάτι της τηλεοπτικής ιστορίας είναι το πιο σκοτεινό και ανεξιχνίαστο. Ίσως βρισκόμαστε σε ένα σημείο μετάβασης σε κάτι νέο. Είναι ακόμη νωρίς να πούμε.

Μπορείτε να μας πείτε δύο-τρία ενδεικτικά παραδείγματα της τηλεοπτικής ιστορίας στην Ελλάδα, που καθόρισαν ή διαμόρφωσαν τη συλλογική μνήμη;

Για τον καθένα το σημείο αναφοράς στην τηλεοπτική και συλλογική ιστορία είναι διαφορετικό. Αυτό δείχνει ότι η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση παρά τα σημαντικά προβλήματα υπήρξε ένα μέσο πλουραλιστικό και ανοιχτό σε πολλές και διαφορετικές επιρροές. Ένα μέσο που εξέφρασε τόσο νεωτερικές δημοκρατικές και φιλελεύθερες αξίες όσο και πολύ συχνά δυστυχώς αρχαϊκές, αντιδημοκρατικές και ακραία αγοραίες.