Μπορούμε να προλάβουμε το Άλτσχάιμερ;

Η 21η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα Αλτσχάιμερ και η επιστήμη δίνει μία αχτίδα ελπίδας. Υπάρχουν τρόποι να προλάβουμε ή ακόμη και να καθυστερήσουμε την εξέλιξή του; Ναι, λένε επιστήμονες.

«Γνωρίζουμε πλέον ότι τα μέτρα πρόληψης σε ό,τι αφορά στους παράγοντες κινδύνου μπορούν να επηρεάσουν θετικά την εξέλιξη της νόσου και να μειώσουν τον κίνδυνο άνοιας», λέει ο επικεφαλής του Κέντρου Πρόληψης Αλτσχάιμερ της Κολωνίας, Φρανκ Γιέσεν. «Ο υγιεινός τρόπος ζωής δραστήριων ανθρώπων θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει μέχρι και το 40% του κινδύνου για το αν θα πάθει κανείς άνοια ή όχι». 

Παλαιότερα ονομάζονταν γεροντική άνοια, αλλά ο όρος εγκαταλήφθηκε, γιατί δεν αποτελεί φυσιολογική εκδήλωσης γήρατος. Άλλωστε μπορεί να εμφανιστεί, αν και σπανιότερα, σε πιο νεαρές ηλικίες. 

Το 2020 διεθνής ομάδα ερευνητών (The Lancet Commission on Dementia and Prevention) απαρίθμησε δώδεκα παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης του Αλτσχάιμερ, ο οποίος ανήκει στην ομάδα νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Σε μικρή ηλικία περιλαμβάνουν την κακή ή ελλειπή εκπαίδευση. Στη ώριμη ηλικία την απώλεια ακοής, την υψηλή αρτηριακή πίεση, τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, την επιβλαβή κατανάλωση αλκοόλ και την παχυσαρκία, που συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο. Και σε μεγαλύτερη ηλικία, το κάπνισμα, η κατάθλιψη, η κοινωνική απομόνωση, η σωματική αδράνεια, ο διαβήτης και η ατμοσφαιρική ρύπανση.

«Ο εγκέφαλος χρειάζεται διέγερση»

«Ο κατάλογος αυτός βασίζεται σε επιδημιολογικά δεδομένα και έχει περιορισμένη μόνο χρησιμότητα, σαν ένα εγχειρίδιο οδηγιών για τον καθένα», επισημαίνει ο ερευνητής πρόληψης Γιόχεν Ρενέ Τίριαν από το Γερμανικό Κέντρο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (DZNE) στο Γκράιφσβαλντ. 

Πρώτον, διότι υπάρχουν παράγοντες που δε μπορεί κανείς να επηρεάσει, όπως ένα ατύχημα με τραυματισμό στο κεφάλι. Και δεύτερον, δεν είναι πάντα σαφές αν, για παράδειγμα, η κοινωνική απομόνωση μπορεί να είναι συνέπεια της άνοιας ή αν είναι αυτή που συμβάλλει στην εμφάνισή της. «Υπάρχουν όμως και παράγοντες που έχουν αποδειχθεί σαφώς και χωρίς αμφισβήτηση ότι μπορούν να επηρεάσουν», λέει ο Tίριαν.

Αυτοί είναι πάνω απ' όλα η υγιεινή διατροφή, η άσκηση, το να μην είναι υπέρβαρος και να μην καπνίζει. Αυτό που έχει σαφώς θετική επίδραση είναι η λεγόμενη γνωστική διέγερση, δηλαδή να μην μένει το μυαλό ανενεργό. 

Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα παζλ ή το Sudoku, αλλά και κάθε άλλη μορφή «πολιτιστικής αλληλεπίδρασης», από το διάβασμα, την τηλεόρασης μέχρι και μια συζήτηση. «Κι όταν κάνουμε λόγο για προφύλαξη από τη νόσο Αλτσχάιμερ στο επίκεντρο έρχεται το θέμα της κοινωνικής δραστηριότητας» λέει ο Τίριαν. Αποδείξεις για τη χρησιμότητά της υπάρχουν από την περίοδο της πανδημίας. Λόγω των αυστηρών κανόνων στους οίκους ευγηρίας η άνοια πολλών υπερηλίκων επιδεινώθηκε.

«Η έλλειψη κοινωνικών δραστηριοτήτων και συναισθηματικών επαφών οδήγησε σε σοβαρή επιδείνωση των νοητικών λειτουργιών και της  κατάσταση της υγείας τους». 

Ο ειδήμων από την Κολωνία Φρανκ Γιέσεν επισημαίνει 3 παράγοντες που θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικούς και εξηγεί γιατί είναι. Ο ένας είναι η καλή ακοή. «Ο εγκέφαλος χρειάζεται ακούσματα που να τον διεγείρουν» λέει. «Οι άνθρωποι που δεν έχουν τέτοια ερεθίσματα έχουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν Αλτσχάιμερ. Όπως το ίδιο σημαντικό είναι η χρήση γυαλιών όρασης όταν κανείς δεν βλέπει καλά, αλλά και τα ακουστικά βαρηκοΐας». Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ο καλός ύπνος.   

Κληρονομικότητα και προδιάθεση

«Χρόνια διαταραχή του ύπνου αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας», λέει ο Γιέσεν. «Ο εγκέφαλος αναζωογονείται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι πλάκες αμυλοειδούς πρωτεΐνης που χρησιμοποιεί διασπώνται, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της άνοιας. Όσον αφορά στις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, ο Γιέσεν εξηγεί ότι στο Αλτσχάιμερ συμβάλλουν μόνο σοβαροί τραυματισμοί, όπως σε αυτοκινητιστικό ατύχημα, αλλά και μικροτραυματισμοί που συμβαίνουν σε ορισμένα αθλήματα. 

«Οι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές που κάνουν πολλή προπόνηση με το κεφάλι, αλλά και οι πυγμάχοι έχουν αυξημένο κίνδυνο άνοιας», λέει ο Γερμανός ειδικός. Η αποφυγή παραγόντων που προκαλούν άνοια μπορεί να προστατεύσει, αλλά είναι και θέμα στατιστικής. Γιατί υπάρχει και ο παράγων άνθρωπος που είναι διαφορετικός και περίπλοκος στην λειτουργία του. 

«Δεν υπάρχουν καθόλου μελέτες που να απεικονίζουν αυτήν την πολύπλοκη διαδικασία με τρόπο που να μας παρέχει σαφείς αποδείξεις». Και επίσης ο παράγων της κληρονομικότητας: «Μόνο σπάνιες μορφές άνοιας, όπως η οικογενής νόσος του Αλτσχάιμερ, κληρονομούνται.

Από επιδημιολογική άποψη, η αποφυγή των παραγόντων κινδύνου θα μπορούσε στην πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις να εμποδίσει την εμφάνιση Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας. Αυτό υποδηλώνει η λεγόμενη μελέτη Finger από τη Φινλανδία. κατά την οποία ομάδα ηλικιωμένων ατόμων έλαβε διατροφικές και υγειονομικές συμβουλές για την υγεία, τη σωματική και πνευματική άσκηση για δύο χρόνια. 

Σε αντίθεση με άλλες ομάδες οι ερευνητές είδαν «μικρές αλλά σημαντικές θετικές επιδράσεις». Εάν είναι δυνατόν να μειωθούν οι παράγοντες κινδύνου κατά 15%, σύμφωνα με μοντέλα υπολογισμού, θα μπορούσε θεωρητικά να καθυστερήσει η εξέλιξη ή ακόμη και να εμποδιστεί η εμφάνιση της νόσου σε περίπου 138.000 από τα αναμενόμενα δύο εκατομμύρια κρούσματα ασθένειας το 2033. Ή σε ποσοστό 30% εξ αυτών, σε 265 000 περιπτώσεις.

«Τα στοιχεία αυτά καθιστούν σαφές ότι οι εντατικότερες προσπάθειες πρόληψης της άνοιας μπορεί να αξίζουν τον κόπο», αναφέρεται. Ενώ οι γενικές συμβουλές όπως "Ζήσε υγιεινά!" συχνά πέφτουν στο κενό σε προηγούμενες φάσεις της ζωής. Κάποιοι άνθρωποι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα πρώτα συμπτώματα άνοιας με «άσκηση του εγκεφάλου με Sudoku ή παζλ. Κατ' αρχήν, αυτό είναι σωστό, λέει ο Jessen.  Η προφύλαξη αποκτά σημασία στη φάση που εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα, όπως ελαφρά προβλήματα μνήμης, πρώτες αβεβαιότητες με τον προσανατολισμό, δυσκολίες με σύνθετες εργασίες - ενώ η ανεξαρτησία δεν έχει ακόμη μειωθεί. "Η γνωστική διέγερση είναι ιδιαίτερα σημαντική μετά τη συνταξιοδότηση", λέει ο ειδικός σε θέματα προφύλαξης.

Πηγή: DW/Ειρήνη Αναστασοπούλου