Μπέργκαμο, πολλά περισσότερα από ένα αεροδρόμιο

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία. 

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα. 

Πρώτος προορισμός, το Μπέργκαμο της Ιταλίας.

Του Γιάννη Παπαδημητρίου*

Ο πολύς κόσμος άκουσε για το Μπέργκαμο, όταν βυθίστηκε στη δίνη του covid με εικόνες ανθρωπιστικής τραγωδίας αλλά και συγκλονιστικής αλληλεγγύης. Κάποιοι ποδοσφαιρόφιλοι γνωρίζουν επίσης την ομάδα της πόλης, την Αταλάντα, που πρωταγωνιστεί τα τελευταία χρόνια και πέρυσι φιλοδώρησε και τον Ολυμπιακό.

Τέλος, παρόλο που το Όριο αλ Σέριο, το αεροδρόμιο της πόλης, είναι το τρίτο σε κίνηση στην Ιταλία (με 13 εκατομμύρια μετακινήσεις το 2022), οι περισσότεροι το χρησιμοποιούν απλώς για να κατευθυνθούν στο Μιλάνο, που απέχει μόλις 45 χιλιόμετρα. 

Κι όμως, ακόμα κι αν ο Σταντάλ ήταν υπερβολικός, όταν την αποκάλεσε «το ομορφότερο μέρος της γης», η πόλη των 120.000 Μπεργκαμάσκων είναι ένα από τα κρυμμένα στολίδια της Βόρειας Ιταλίας. 

Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο πόλεις σε μία: την πάνω πόλη (citta alta), που είναι χτισμένη σ’ ένα λόφο στα πρόθυρα των Οροβιανών Άλπεων, νότιου παρακλαδιού της κεντρικής οροσειράς, και την κάτω πόλη (citta bassa), που ξανοίγεται προς τη μεγάλη λομβαρδική πεδιάδα. 

Δύο πόλεις πολύ διαφορετικές αλλά και συνδεδεμένες μεταξύ τους όχι μόνο από την Ιστορία αλλά και με ένα πυκνό δίκτυο δρόμων και σκαλοπατιών, με τη δική του ονομασία το καθένα. Φυσικά μόνο για το κατέβασμα! Για την άνοδο προτιμήστε είτε το λεωφορείο είτε το γραφικό τελεφερίκ, που άρχισε να λειτουργεί το 1887.

Το φυσικό σκηνικό συμπληρώνουν τα δύο ποτάμια, ο Μπρέμπιο και ο Σέριο, που, αφού έχουν διασχίσει τις στενές κοιλάδες τους, πλαισιώνουν από τις δύο πλευρές το Μπέργκαμο.

Η πάνω πόλη, αρχικά κελτικός οικισμός, από τον οποίο κατάγεται και η ονομασία της πόλης, αποικήθηκε συστηματικά από τους Ρωμαίους και ανέκαμψε γρήγορα από την καταστροφή της από τον Αττίλα. Η ιστορική μοίρα της σφραγίστηκε από τη θέση στο μεταίχμιο μεταξύ βουνού και κάμπου, που της εξασφάλισε μέχρι σχετικά πρόσφατα το μονοπώλιο των ανταλλαγών μεταξύ των ορεινών και των πεδινών οικονομιών. Ως εκ τούτου επεκτάθηκε και στην πεδιάδα, όπου στη συνέχεια συντελέστηκε η μεγάλη εκβιομηχάνιση του 20^ου αιώνα. 

Το κεντρικό κομμάτι της κάτω πόλης είναι ένα όμορφο σύνολο με ενδιαφέροντα κτίρια, κήπους και πεζόδρομους, που σχεδιάστηκε πολεοδομικά από τον αρχιτέκτονα Πιατσεντίνι με τις αρχές του λεγόμενου «μοντέρνου ορθολογισμού». Ωστόσο το μάτι αιχμαλωτίζεται από τη θέα της citta alta στο βάθος, από μια εικόνα πύργων, καμπαναριών και τρούλων περικυκλωμένων από τα βενετσιάνικα τείχη του 16^ου αιώνα, που το 2017 εντάχθηκαν στη λίστα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιστορία του Μπέργκαμο συνδέεται κυρίως με τη Βενετία παρά με το πολύ κοντινότερο Μιλάνο, τουλάχιστον μέχρι το 1797, που ο Ναπολέων κατέλυσε τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Μέσα από τα τείχη η εικόνα είναι εξίσου εντυπωσιακή. Ο επισκέπτης αντικρύζει ένα πλούσιο απόθεμα τέχνης και αρχιτεκτονικής, μεσαιωνικό, αναγεννησιακό και μπαρόκ, με πλατείες και λιθόστρωτα σοκάκια, βίλες, σπίτια, αρκετά εν μέρει ξύλινα, και εκκλησίες. Αργά ή γρήγορα ο δρόμος τον φέρνει στις δύο γειτονικές πλατείες, την παλιά πλατεία (piazza vecchia) - μια από τις πιο θεατρικές της Ιταλίας, που μάγεψε και τον Λε Κορμπυζιέ -, που αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της βενετικής εξουσίας, και το θρησκευτικό κέντρο, την πλατεία του καθεδρικού, όπου όμως αυτός επισκιάζεται από τη Σάντα Μαρία Ματζόρε, μια εκκλησία ρομανικού ρυθμού με μπαρόκ διακόσμηση στο εσωτερικό, που φιλοξενεί και τον τάφο του συνθέτη του 19^ου αιώνα Γκαετάνο Ντονιτσέτι.

Ο Ντονιτσέτι, που υπήρξε γέννημα-θρέμμα της πόλης, δεν είναι το μοναδικό αποδεικτικό στοιχείο για το καλλιτεχνικό της κλίμα. Στο Μπέργκαμο γεννήθηκε το θεατρικό είδος της Κομέντια ντελ Άρτε και ο μεσαιωνικός χορός Μπεργκαμάσκα και άνθησε η σχολή ζωγραφικής με το ίδιο όνομα.

Ένα ακόμη ταφικό μνημείο βρίσκεται στη γωνία της εκκλησίας, στην καπέλα (παρεκκλήσι) Κολεόνι, που φέρει το όνομα του διάσημου στην εποχή του αρχηγού των μισθοφορικών στρατευμάτων της Βενετίας και χτίστηκε ως μαυσωλείο πριν από τον θάνατό του.

Μην παραλείψετε και μια στάση και στο καφέ Τορκουάτο Τάσο, κέντρο επαναστατικών συζητήσεων και ζυμώσεων από τον 16^ο αιώνα. Στην πάνω πόλη η τιμή της γης είναι από τις πιο ακριβές της Λομβαρδίας και η περιοχή έχει προσελκύσει κατοίκους με τα ανάλογα εισοδήματα.

Για μια θέα της πάνω πόλης από ψηλότερα υπάρχουν δύο επιλογές: είτε το ανέβασμα στον πύργο Καμπανόνε είτε ένα δεύτερο τελεφερίκ προς τον λόφο του Σαν Βιτζίλιο. Αυτός ο τελευταίος ήταν και ο αγαπημένος προορισμός του, μετέπειτα νομπελίστα, συγγραφέα Έρμαν Έσσε κατά τη διαμονή και περιπλάνησή του στο Μπέργκαμο το 1913.

Υπάρχουν πολλά ακόμη να κάνει κανείς εδώ: να περπατήσει τον δρόμο κατά μήκος των τειχών της πάνω πόλης ή να προτιμήσει τον κεντρικό της με τα (ακριβά) καταστήματα, εστιατόρια και μπαρ, να επισκεφτεί την εξαιρετική Πινακοθήκη της Ακαδημίας Καράρα, να δοκιμάσει ραβιόλια γεμιστά με κρέας ή κέϊκ με πολέντα (καλαμποκάλευρο) με γέμιση μαρμελάδας και σοκολατένια πουλιά στην κορυφή, να πάρει το τραμ μέχρι το Αλμπίνο ψηλά στην κοιλάδα του Σέριο.

Και λίγο μακρύτερα, να επισκεφθεί τη λίμνη Ιζέο στο δρόμο για την Μπρέσια ή να επιλέξει το Κρέσπι ντ’ Άντα, το «χωριό των εργατών», που χτίστηκε στη συμβολή των ποταμών Μπρέμπιο και Άντα από τους ιδιοκτήτες της υφαντουργίας Κρέσπι για να στεγάσει τους εργαζόμενους, αναπαράγοντας την ιεραρχία της εργασιακής πυραμίδας στους τύπους των κτισμάτων, και είναι επίσης ενταγμένο στη λίστα Unesco.

Ωστόσο, το ερέθισμα γι’ αυτό το πρώτο ταξίδι υπό τη φιλόξενη σκεπή του typos-i μού το δίνει το ετήσιο φεστιβάλ «Οι μαιτρ του τοπίου» (I Maestri del Paesaggio), από τις 7 μέχρι τις 24 Σεπτεμβρίου. Πρόκειται για τη δωδέκατη διοργάνωση στην ιστορία του θεσμού, που έχει εξελιχθεί σ’ έναν από τους πιο επιδραστικούς παγκοσμίως στην προώθηση της κουλτούρας του τοπίου και του αστικού πρασίνου.

Μεγάλη πολυτέλεια, θα μου πείτε, για τα γούστα του Έλληνα ταξιδιώτη ή για τον προγραμματισμό των εγχώριων δημοτικών αρχών. Η διοργάνωση, με κεντρικό σύνθημα «μεγαλώστε μαζί-μεγαλώστε πράσινα», φιλοξενεί πολλές εγκαταστάσεις, εκθέσεις, διαλέξεις και σεμινάρια και δίνει μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση των νέων αρχιτεκτόνων. Ίσως το Μπέργκαμο να είναι κατάλληλος τόπος για να συζητηθεί η σχέση της αρχιτεκτονικής με τη φύση, τον πολιτισμό αλλά και την ομορφιά.

Το φεστιβάλ θα κλείσει με τη μεγάλη Διεθνή Συνάντηση Τοπίου και Κήπου, το διήμερο 22-23 Σεπτεμβρίου, με τη συμμετοχή 650 αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών τοπίου και κήπων, βοτανολόγων και κηπουρών. Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της διοργάνωσης www.landscapefestival.it.