Λιθαρίτσια: Η διαδρομή τους μέσα στον χρόνο

Στις αρχές του 19ου αιώνα τα Λιθαρίτσια ήταν μια συνοικία με αρχοντικά σπίτια. Ο Αλή πασάς είχε όμως άλλα σχέδια. Εκεί έχτισε ένα φρούριο και σαράγια για τον ίδιο και τους γιους του που καταστράφηκαν το 1820 κατά την πολιορκία από τα στρατεύματα του σουλτάνου. Ο προμαχώνας Λιθαρίτσια, χτισμένος σε πολλά επίπεδα, άντεξε, αν και με σοβαρές ζημιές, και αντέχει μέχρι σήμερα. Τα κάτω μέρη του προμαχώνα χρησιμοποιούνταν τότε για αποθήκες πυρομαχικών και φυλακές.

Περίπου στα μέσα του 19^ου αιώνα, στα Λιθαρίτσια χτίστηκαν οι οθωμανικοί στρατώνες (δύο φορές μάλιστα, την πρώτη φορά κάηκαν). Το κτιριακό συγκρότημα των στρατώνων παρέμεινε στην πόλη των Ιωαννίνων πάνω από έναν αιώνα: μέχρι το 1962, όταν και κατεδαφίστηκαν.

Από την απελευθέρωση και μετά, οι στρατώνες αυτοί ανήκαν στον ελληνικό Στρατό. Μπροστά από τους στρατώνες, πριν την απελευθέρωση ακόμη, είχε διαμορφωθεί μια πλατεία, η οποία αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο την κεντρική πλατεία της πόλης (η πλατεία Πύρρου άρχισε να διαμορφώνεται από τη δεκαετία του ’20 και μετά). Η πλατεία αυτή λοιπόν οριοθετούνταν από τους στρατώνες και το κτίριο της 8ης Μεραρχίας, το Βελή τζαμί και τον δημοτικό κήπο, ενώ στα άτυπα όριά της περιλαμβανόταν και η πλατεία Διοικητηρίου (μπροστά από το σημερινό Δημαρχείο).

Εκεί γίνονταν αρκετές επίσημες εκδηλώσεις της πόλης. Εκεί, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’30, εκεί βρισκόταν και το μοναδικό ποδοσφαιρικό γήπεδο. Η πλατεία Στρατώνων, όπως αποκαλούνταν, απέκτησε μια άλλη ονομασία το 1961. Ανήμερα του εορτασμού της επετείου του 1821, το Δημοτικό Συμβούλιο των Ιωαννίνων (επί θητείας Γρηγόρη Σακκά) αποφάσισε να μετονομάσει την πλατεία σε 25ης Μαρτίου «εις ανάμνησιν της Μεγάλης Ημέρας της Αναστάσεως του Έθνους και η οποία αποτελεί φωτεινόν ορόσημον διά την Ελλάδα και διά της επερχόμενας γενεάς» όπως αναφέρεται στη σχετική απόφαση.

Η πλατεία άλλαξε με την κατεδάφιση των στρατώνων τη δεκαετία του ’60, επί δημαρχίας Γρηγόρη Σακκά, και την παραχώρηση της περιοχής στον ΕΟΤ που ανέλαβε να μελετήσει και να αξιοποιήσει τα Λιθαρίτσια. Από πλατεία άρχισε να αποκτά περισσότερα τον χαρακτήρα ενός πάρκου.

Εκείνη την περίοδο, έγιναν δύο σημαντικά γεγονότα που καθόρισαν τη μορφή του πάρκου. Πρώτον η ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων (στον χώρο που κάποτε καταλάμβανε το σεράι του γιου του Αλή πασά, του Μουχτάρ). Οι εργασίες ανέγερσης πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1963-1966. To Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων άνοιξε για το κοινό την 1η Αυγούστου 1970.

Το δεύτερο γεγονός ήταν η παραχώρηση του προμαχώνα έναντι τιμήματος στην Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών (ΕΗΜ), παρά τις αντιρρήσεις των αρχαιολογικών υπηρεσιών. Ακολούθησε η αναστήλωση του προμαχώνα βάσει των σχεδίων του αρχιτέκτονα Βασίλη Χαρίση, προκειμένου το κτίσμα να μετατραπεί σε ένα εντευκτήριο, όπως ήθελε ο τότε πρόεδρος της ΕΗΜ Κώστας Φρόντζος. Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70, το εντευκτήριο ξεκίνησε να λειτουργεί και κατάφερε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους Γιαννιώτες.

Σημειωτέον ότι ο προμαχώνας Λιθαρίτσια είναι από τα κτίσματα που βρίσκονται σε καθεστώς προστασίας του υπουργείου Πολιτισμού –και μάλιστα με δύο αποφάσεις. Το 1965 έγινε η κήρυξη του προμαχώνα ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου και εν έτει 1971 ο χώρος κηρύχθηκε και ιστορικός τόπος «καθ’ όσον ο εν λόγω προμαχών συνδέεται αναποσπάστως μετά της νεωτέρας και της επί τουρκοκρατίας ιστορίας της πόλεως των Ιωαννίνων» όπως σημειώνεται στη σχετική απόφαση.

Παράλληλα, ο ΕΟΤ προχώρησε σταδιακά στη διαμόρφωση του υπόλοιπου χώρου ως πάρκου. Η μελέτη του ΕΟΤ για τη διαμόρφωση του χώρου σε συνάρτηση με το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων είναι υπογεγραμμένη από γνωστούς αρχιτέκτονες, μεταξύ των οποίων και ο Άρης Κωνσταντινίδης, ο αρχιτέκτονας του μουσείου και ειδικός σύμβουλος του ΕΟΤ τότε. Αυτή η «πλατεία», μπροστά από το μουσείο, είναι αυτή που διατηρεί επίσημα, και σήμερα, την ονομασία «πλατεία 25ης Μαρτίου».

Οι εργασίες διαμόρφωσης εκ μέρους του ΕΟΤ περιελάμβαναν τη δημιουργία των δύο εισόδων εκατέρωθεν του κτιρίου της 8ης Μεραρχίας, δρομίσκων, ενός υδάτινου συστήματος (δεξαμενή-λίμνη στο πάνω πλάτωμα κ.ά.).

Τη δεκαετία του ’80, ο ΕΟΤ παραχώρησε τη χρήση του πάρκου Λιθαριτσίων στον δήμο Ιωαννιτών, ικανοποιώντας ένα χρόνιο αίτημα του τελευταίου.

Από τότε μέχρι σήμερα, η μορφή του πάρκου δεν έχει αλλάξει ριζικά, σε επίπεδο αρχιτεκτονικής τοπίου, με το αίτημα για ένα πιο «ζωντανό» χώρο που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σημερινής πόλης να υφίσταται.

* Στην κεντρική φωτο: Οι στρατώνες στα Λιθαρίτσια με τον φακό του Γ. Πανταζίδη τη δεκαετία του '30