Το λεξικό της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς

Είναι γνωστοί, ποικιλοτρόπως, ως ακροδεξιοί, εθνικο-συντηρητικοί, ριζοσπαστικοί δεξιοί, αντι-ισλαμιστές, νατιβιστές και ευρωσκεπτικιστές. Επίσης, ως ακροδεξιοί, λαϊκιστές, «alt-right», νεοφασίστες, αντιμεταναστευτικοί, εθνικιστές, αυταρχικοί και διάφοροι συνδυασμοί των παραπάνω.

Καθώς κατακάθεται η σκόνη από τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών βουλευτικών εκλογών αυτού του μήνα, αξίζει να εξετάσουμε τι σημαίνουν ορισμένοι από τους όρους που χρησιμοποιούνται συνήθως για να περιγράψουν το ευρύ φάσμα των ακροδεξιών κομμάτων της Ευρώπης - και αν είναι πάντα οι σωστοί.

Για αυτό το σύντομο λεξικό, ο Guardian βασίστηκε στους ορισμούς του The PopuList, ενός πρωτοποριακού προγράμματος στο οποίο συμμετέχουν περισσότεροι από 100 πολιτικοί επιστήμονες από 30 και πλέον χώρες και το οποίο ταξινομεί τα πολιτικά κόμματα της Ευρώπης και τις μεταβαλλόμενες ιδεολογίες τους.

Ριζοσπαστική Δεξιά

Με βάση το έργο του Cas Mudde, ειδικού σε θέματα λαϊκισμού και ακροδεξιάς στο Πανεπιστήμιο της Georgia κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς ορίζονται ως εκείνα που υποστηρίζουν δύο βασικές ιδεολογίες: τον νατιβισμό (που θεωρείται ο πιο σημαντικός) και τον αυταρχισμό.

Ο νατιβισμός είναι η πεποίθηση ότι «τα κράτη πρέπει να κατοικούνται αποκλειστικά από γηγενή πληθυσμό καθώς τα “μη γηγενή στοιχεία” απειλούν θεμελιωδώς το κράτος-έθνος».

Αυτό εξηγεί την κεντρική εστίαση στη μετανάστευση των ριζοσπαστικών δεξιών κομμάτων, όπως ο Εθνικός Συναγερμός (RN) της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, το Κόμμα Ελευθερίας (PVV) στις Κάτω Χώρες, το Vox στην Ισπανία ή το Fidesz στην Ουγγαρία.

Ο νατιβισμός είναι μια εξέχουσα μορφή αποκλεισμού- τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς βρίσκονται πάντα απέναντι και σε άλλες ομάδες εκτός των μη γηγενών, όπως πιστούς διαφορετικών θρησκειών (μουσουλμάνοι, για παράδειγμα) ή διαφορετικού φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού.

Ακροδεξιά

Τα ακροδεξιά κόμματα μοιράζονται τις ίδιες δύο κεντρικές ιδεολογίες με τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα, αλλά σε αντίθεση με αυτά, ο απώτερος στόχος τους είναι η ανατροπή της υπάρχουσας δημοκρατικής τάξης και δεν έχουν αντίρρηση στη βία για την επίτευξη των στόχων τους.

Ενώ συμμετέχει στις εκλογές, το ολλανδικό Φόρουμ για τη Δημοκρατία (FvD), το οποίο προωθεί θεωρίες συνωμοσίας, θεωρείται γενικά ακροδεξιό, όπως επίσης ήταν και η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα.

Far right (Ριζοσπάστες  ακροδεξιοί)

Πολλοί πολιτικοί επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συμμετέχουν στη λίστα The PopuList, χρησιμοποιούν τον όρο «Far right» ως έναν γενικό χαρακτηρισμό για τα κόμματα που θεωρούνται ριζοσπαστικά ή ακροδεξιά.

Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή υπάρχει αμφιβολία σχετικά με το σε ποια κατηγορία εμπίπτει ένα κόμμα – για παράδειγμα, επειδή ορισμένα στοιχεία μέσα σε ένα κόμμα μπορεί να είναι πιο ακραία από άλλα, οπότε τα μηνύματά του είναι διαφορετικά.

«Στην πράξη, είναι συχνά δύσκολο να αποφασίσει κανείς», δήλωσε ο Matthijs Rooduijn, ηγετικό μέλος της ομάδας The PopuList. «Κάποια μέλη του ενός far right κόμματος μπορεί να αρθρώνουν εξτρεμιστικές κορώνες, αλλά στις επίσημες δηλώσεις τους να είναι απλώς ριζοσπαστικοί»

Τα κόμματα που είναι μόνο μέτρια ακροδεξιά ή των οποίων οι θέσεις έχουν μετριαστεί με την πάροδο του χρόνου, μπορούν να περιγραφούν ως οριακά ακροδεξιά.

Λαϊκιστές

Τα λαϊκιστικά κόμματα-με τον λαϊκισμό να είναι χαρακτηριστικό που συναντάται και σε κόμματα που λογίζονται αριστερά- χρησιμοποιώντας και πάλι τον ορισμό που πρότεινε ο Mudde, ορίζονται ως εκείνα που υποστηρίζουν την ιδέα ότι η κοινωνία διαχωρίζεται σε δύο ομοιογενείς και ανταγωνιστικές ομάδες, τον «αδιάφθορο λαό» εναντίον μιας «διεφθαρμένης ελίτ».

Τα λαϊκιστικά κόμματα υποστηρίζουν επίσης ότι η πολιτική πρέπει να είναι «έκφραση της βούλησης του λαού». Οτιδήποτε στέκεται ανάμεσα στη «βούληση του λαού» και τη χάραξη πολιτικής-βλέπε, ελεύθερος Τύπος, ανεξάρτητη δικαιοσύνη- δεν είναι αποδεκτό.

Πολλά, αλλά όχι όλα, ακροδεξιά κόμματα είναι προφανώς και λαϊκιστικά. Όταν αυτό συμβαίνει, ωστόσο, «είναι πάντα καλύτερο να το επισημαίνουμε», επισημαίνει ο Rooduijn,

«Μόνο ο όρος “λαϊκιστικό” μπορεί να τα κάνει να φαίνονται πιο μετριοπαθή από ό,τι είναι».

Σκληρή δεξιά

Η σκληρή δεξιά είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του Guardian. Ο Rooduijn συνιστά να μην τον χρησιμοποιούμε.

«Νομίζω ότι προκαλεί περισσότερο σύγχυση παρά οτιδήποτε άλλο», δήλωσε.

Συχνά, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει κόμματα που μπορεί να έχουν μετριάσει τον τόνο ή τις θέσεις τους κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ή όταν βρίσκονται στην κυβέρνηση. «Τα κόμματα αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου- μπορεί να γίνουν περισσότερο ή λιγότερο μετριοπαθή» είπε ο Rooduijn.

«Αλλά αποφεύγουμε να αλλάζουμε τις κατηγοριοποιήσεις των κομμάτων όταν βρίσκονται στην κυβέρνηση. Τα κόμματα πρέπει να συμβιβαστούν αν βρίσκονται σε συνασπισμό με πιο μετριοπαθείς εταίρους, πρέπει να είναι λιγότερο ριζοσπαστικά. Αλλά μόλις βγουν από τις συμπράξεις, συχνά βλέπεις ότι η ταυτότητά τους δεν έχει αλλάξει».

Συντηρητικοί, ευρωσκεπτικιστές, σκεπτικιστές του κλίματος

Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης -εκτός από τον πυρήνα τους στον νατιβισμό και άλλες ιδεολογίες αποκλεισμού και την, κατά βάση, λαϊκιστική τους προσέγγιση- μπορούν να μοιράζονται μια πληθώρα άλλων ιδεολογικών θέσεων.

Σε διαφορετικό βαθμό, πολλά είναι επίσης ευρωσκεπτικιστικά, με πεποιθήσεις που κυμαίνονται από την απόλυτη απόρριψη του όλου εγχειρήματος της ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης έως την συμμετοχή της χώρας τους στην ΕΕ, υπό επιφυλάξεις και όρους .

Ορισμένα, ιδίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, είναι υπερσυντηρητικά, προωθώντας τις έννοιες του καθήκοντος, του πατριωτισμού και των παραδοσιακών αξιών, των οικογενειακών δομών, των «αποδεκτών» ρόλων των φύλων και των σεξουαλικών σχέσεων.

Όλο και πιο πολλά γίνονται επίσης αρνητές της αλλαγής του κλίματος, είτε απορρίπτοντας πλήρως την επιστημοσύνη της κλιματικής αλλαγής είτε αντιδρώντας και επιδιώκοντας να καθυστερήσουν τις προσπάθειες για την πράσινη μετάβαση.

Ακόμη, πολλά είναι απολυταρχικά – θέτοντας ως στόχο να καταλάβουν τη δικαιοσύνη και τα μέσα ενημέρωσης, σφετεριζόμενα συνταγματικά όργανα, επιτιθέμενα στην κοινωνία των πολιτών αλλά και στην woke κουλτούρα.

Αλλά αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, δήλωσε ο Rooduijn, είναι η βασική ιδεολογία: Είναι νατιβιστική, απορριπτική των “ξένων” ομάδων, αυταρχική;

Τότε έχετε ένα ακροδεξιό κόμμα.

Ποια κόμματα πληρούν τις προϋποθέσεις;

Σύμφωνα με αυτά τα κριτήρια, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), η οποία τερμάτισε δεύτερη (μπροστά και από τα τρία μέλη του κυβερνητικού συνασπισμού) στις ευρωπαϊκές βουλευτικές εκλογές στη Γερμανία, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ακροδεξιά, λαϊκιστική - και με εξτρεμιστικό στοιχείο.

Το Rassemblement National, το οποίο τερμάτισε πρώτο στη Γαλλία με μια νίκη τόσο συντριπτική που ανάγκασε τον Εμανουέλ Μακρόν να διαλύσει το κοινοβούλιο, είναι ακροδεξιό και λαϊκιστικό, αν και σχετικά αριστερό - αν και εθνικιστικό - στην κοινωνικοοικονομική πολιτική.

Παρά τη σχετική μετριοπάθειά του όσον αφορά τη συνεργασία με την ΕΕ και την άσκηση εθνικής οικονομικής πολιτικής, οι Αδελφοί της Ιταλίας της Τζόρτζια Μελόνι, οι ρίζες του οποίου θεωρούνται ευρέως νεοφασιστικές, χαρακτηρίζονται ως ακροδεξιοί, λαϊκιστές και κοινωνικά συντηρητικοί.

Οι Φινλανδοί, που σήμερα περιορίζονται από το γεγονός ότι βρίσκονται σε συνασπισμό, είναι ακροδεξιοί και λαϊκιστές- οι Σουηδοί Δημοκράτες, επίσης με ακροδεξιές ρίζες, είναι τώρα ακροδεξιοί και λαϊκιστές- το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας είναι ακροδεξιό - αν και αναμφισβήτητα πιο μετριοπαθές από πολλούς.

Το Vox στην Ισπανία είναι ακροδεξιό και λαϊκιστικό, καθώς και αντιφεμινιστικό και οικονομικά δεξιό. Το Chega στην Πορτογαλία είναι ακροδεξιό και λαϊκιστικό, με μεγάλη έμφαση στη μετανάστευση, το Ισλάμ και την «πολιτική ορθότητα».

Το FPÖ της Αυστρίας είναι ακροδεξιό και λαϊκιστικό, όπως και το PVV στις Κάτω Χώρες (με έμφαση στην ισλαμοφοβία), το Fidesz του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία (επίσης ανελεύθερο και με έντονες αντι-LGBTQI+ απόψεις) και το Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) της Πολωνίας.

Τέλος, ορισμένα από τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των Les Républicains (LR) της Γαλλίας, του VVD των Κάτω Χωρών και των Συντηρητικών της Βρετανίας, έχουν υιοθετήσει πολιτικές πλατφόρμες νατιβισμού, κυρίως όσον αφορά τη μετανάστευση.

Στην έκδοση 2023 της PopuList, μόνο το γεγονός ότι ο αποκλεισμός δεν αποτελούσε βασικό συστατικό της ιδεολογίας τους εμπόδισε τους ακαδημαϊκούς να τα κατατάξουν στα όρια της ακροδεξιάς.

Πηγή: The Guardian