Το «κουβάρι» των απορριμμάτων

Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι μια μεγάλη και περίπλοκη υπόθεση, με την τοπική αυτοδιοίκηση να μην έχει αντιληφθεί πλήρως τις διαστάσεις. Την ίδια ώρα, βέβαια, τα σκουπίδια αποτελούν ένα λαμπρό πεδίο… δράσης για επιχειρηματικά συμφέροντα.

Στην Ήπειρο, πριν από λίγους μήνες, ξεκίνησε η εμπορική λειτουργία της μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων στο Ελευθεροχώρι Δωδώνης, η οποία κατασκευάστηκε με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Τη μονάδα διαχειρίζεται η «Αειφορική Ηπείρου» με μοναδικό μέτοχο την ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, η οποία έχει υπογράψει σύμβαση με την Περιφέρεια Ηπείρου. Η Περιφέρεια Ηπείρου είναι αυτή που ανέλαβε την υλοποίηση του έργου, μετά από προγραμματική σύμβαση με τους τέσσερις Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων.

Από τον Απρίλιο, κάθε τόνος σκουπιδιών που μπαίνει στη μονάδα, «πληρώνει» ένα κάθε άλλο ευκαταφρόνητο ποσό. Για τους πρώτους 80.000 τόνους –η αποκαλούμενη ελάχιστη εγγυημένη ποσότητα- το κόστος, το gate fee όπως αποκαλείται, έχει οριστεί στα 42,58 ευρώ ανά τόνο (χωρίς ΦΠΑ). Από τους 80.000 έως τους 105.000 τόνους (οι 105.000 τόνοι είναι η δυναμικότητα της μονάδας) το τέλος εισόδου είναι μικρότερο. Μεσοσταθμικά, φτάνει στα 39,54 ευρώ. Το εργοστάσιο επεξεργάζεται σύμμεικτα απόβλημα, ενώ περιλαμβάνει και μια μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης όπως και μια μονάδα για την παραγωγή βιοαερίου. Ό,τι απομένει –από 35% έως 39% του συνόλου των απορριμμάτων-, καταλήγει ως υπόλοιπο στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).

Αυτός είναι ο «πυρήνας» της διαχείρισης των απορριμμάτων σήμερα στην Ήπειρο. Αναμφίβολα μια πιο σύγχρονη μορφή, αλλά και πιο ακριβή. Και οι Δήμοι αρχίζουν να το αντιλαμβάνονται πια (ας μην εκπλαγούμε αν δούμε τα δημοτικά τέλη να αυξάνονται σύντομα σε πολλούς Δήμους)…

Το εργοστάσιο επεξεργασίας απορριμμάτων στο Ελευθεροχώρι μπορεί να ξεκίνησε λοιπόν τη λειτουργία του, αλλά όλοι οι δρόμοι… δεν οδηγούν εκεί. Οι περισσότεροι Δήμοι δεν πηγαίνουν ακόμη τα σκουπίδια τους στο εργοστάσιο λόγω του υψηλού κόστους μεταφοράς. Ο Δήμος Ιωαννιτών, που παράγει και τα περισσότερα σκουπίδια –περίπου το 1/3 της συνολικής ποσότητας-, αποτελεί βασική εξαίρεση.

Τα σκουπίδια του Δήμου Ιωαννιτών, όπως και κάποιων άλλων, λίγων Δήμων, δεν αρκούν όμως για να πιάσουν το όριο της ελάχιστης εγγυημένης ποσότητας των 80.000 τόνων. Κι αν αυτό το όριο δεν πιαστεί, τότε η Περιφέρεια Ηπείρου και κατ’ επέκταση οι Δήμοι θα κληθούν να αποζημιώσουν τον ιδιωτικό φορέα σύμπραξης, την «Αειφορική Ηπείρου».

Η αιτία καθυστέρησης μεταφοράς των απορριμμάτων στο εργοστάσιο, οφείλεται στη μη λειτουργία των σταθμών μεταφόρτωσης. Αν και κατασκευαστικά, οι σταθμοί μεταφόρτωσης ολοκληρώθηκαν ή ολοκληρώνονται από την Περιφέρεια Ηπείρου, υπάρχουν δύο σημαντικές εκκρεμότητες: η σύνδεσή τους με το δίκτυο της ΔΕΗ και κυρίως η συγκρότηση του φορέα διαχείρισης των σταθμών μεταφόρτωσης. Με τους ΦοΔΣΑ να βρίσκονται σε ένα ασαφές καθεστώς ύπαρξης, τα πράγματα δυσκολεύουν.

Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν είναι περίεργο που προκύπτει ξαφνικά η μεταβολή της στάσης των αυτοδιοικητικών της Ηπείρου για την προσωρινή «υποδοχή» απορριμμάτων από άλλες περιοχές, όπως από τη Λευκάδα. Η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Ηπείρου, σε πρόσφατη συνεδρίασή της, άφησε ανοιχτή την πόρτα για την ικανοποίηση σχετικού αιτήματος από τον Δήμο Λευκάδας. Περισσότερα σκουπίδια, μεγαλύτερη εγγυημένη ποσότητα και άρα καταβολή μικρότερης (ή και καθόλου) αποζημίωσης από τους Δήμους στην εταιρία διαχείρισης του ιδιωτικού φορέα σύμπραξης στο εργοστάσιο του Ελευθεροχωρίου. Ήδη γίνεται λόγος για ένα έλλειμμα της τάξης των 15.000 τόνων. 

Η ανακύκλωση

Η διαχείριση των απορριμμάτων δεν εξαντλείται όμως στα απορρίμματα του κοινού πράσινου κάδου. Τα ανακυκλώσιμα υλικά είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο συνδέεται έμμεσα και με τη λειτουργία του εργοστασίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, η ανακύκλωση αποβλήτων συσκευασίας αντιστοιχούσε το 2016 σε 16 κιλά ανά κάτοικο. Από τους 18 Δήμους της Ηπείρου, ούτε οι μισοί δεν έχουν προχωρήσει σε ανακύκλωση. Στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων, οι Δήμοι που συνεργάζονται με το συλλογικό σύστημα ανακύκλωσης της Ε.Ε.Α.Α. είναι των Ιωαννιτών και της Κόνιτσας. Ο Δήμος Ιωαννιτών από τους 46.000 τόνους ετησίως, στέλνει για ανακύκλωση 3.000 τόνους με το 25% αυτών να μην αποτελούν τελικά ανακυκλώσιμο υλικό, βάσει στοιχείων του 2016.

Η μεταφορά του περιεχομένου των μπλε κάδων γίνεται στο Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) Ιωαννίνων, το οποίο διαχειρίζεται η Ε.Ε.Α.Α. (Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης). Πρόσφατα, η Ε.Ε.Α.Α. αποφάσισε να μειώσει τις ώρες λειτουργίας του ΚΔΑΥ, προκαλώντας προβλήματα στην αποκομιδή των ανακυκλώσιμων στην πόλη των Ιωαννίνων. Σημειωτέον ότι φέτος, κάποιοι Δήμοι, όπως ο Δήμος Αρταίων, αποφάσισαν να μεταφέρουν τα ανακυκλώσιμα όχι στο ΚΔΑΥ Ιωαννίνων αλλά στο ΚΔΑΥ Αιτωλοακαρνανίας.

H συμμετοχή της Μητρόπολης

Πέραν της Ε.Α.Α.Α., το δεύτερο βασικό συλλογικό σύστημα ανακύκλωσης στην Ελλάδα είναι η «Ανταποδοτική Ανακύκλωση Α.Ε.», με την οποία συνεργάζεται πολύ στενά τα τελευταία χρόνια η Μητρόπολη Ιωαννίνων. Πριν από λίγο καιρό, ξεκίνησε και τη λειτουργία του ένα πάρκο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ανταποδοτικής ανακύκλωσης, το οποίο βέβαια αποτελεί περισσότερο έναν χώρο συγκέντρωσης ανακυκλώσιμων υλικών. Μάλιστα, η Μητρόπολη Ιωαννίνων και η «Ανταποδοτική Ανακύκλωση» προσπάθησαν να δώσουν και έναν πανηγυρικό χαρακτήρα στο εγχείρημα, καταρρίπτοντας δύο ρεκόρ Γκίνες στην ανακύκλωση γυάλινων συσκευασιών και πλαστικών μπουκαλιών (134.972 κιλά μέσα σε μια εβδομάδα και 54.275 κιλά μέσα σε μια εβδομάδα αντίστοιχα). Οι πιστοί λοιπόν αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι στην ανακύκλωση… Το κοινωνικό όφελος από το συλλογικό αυτό σύστημα ανακύκλωσης με τα γνωστά «σπιτάκια» αφορά κουπόνια που εξαργυρώνονται σε συνεργαζόμενα σούπερ μάρκετ, ενώ η Ε.Ε.Α.Α. επιστρέφει το όφελος από την ανακύκλωση στους Δήμους με τη δωρεά απορριμματοφόρων και εξοπλισμού.

Η συνεργασία της Μητρόπολης και της «Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης» είναι τόσο στενή που ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Μάξιμος, πριν από έναν μήνα, παρενέβη έντονα και εξωθεσμικά υπέρ του συλλογικού συστήματος και κατά του πρώην αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος Σωκράτη Φάμελλου. Προεκλογικά, η προσπάθεια της πολιτείας να αναδιοργανώσει τη λειτουργία των συστημάτων ανακύκλωσης προκάλεσε μια μεγάλη αναστάτωση με αφορμή την εξέταση του εξαετούς επιχειρησιακού σχεδίου της «Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης» για την ανανέωση της έγκρισης της άδειας λειτουργίας, βάσει σχετικής νομοθεσίας. Οι σχετικές συνεδριάσεις του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης διακόπηκαν, με την «Ανταποδοτική Ανακύκλωση» να θέτει ζήτημα θεσμικών κωλυμάτων για μέλη του Οργανισμού και με τον Οργανισμό να αφήνει τις αιχμές του.

Πέραν της ανάγκης του καλύτερου δυνατού τρόπου λειτουργίας των συλλογικών συστημάτων ανακύκλωσης, εξίσου σημαντική είναι η διαλογή στην πηγή, μια υποχρέωση που απορρέει από την κοινοτική και την εθνική νομοθεσία.

Τα πράσινα σημεία

Ένα κρίσιμος κρίκος της διαλογής στην πηγή, είναι τα πράσινα σημεία. Στον Δήμο Ιωαννιτών προβλέπονται ένα μεγάλο πράσινο σημείο κοντά στην οδό Νιάρχου (εκεί που έχει χωροθετηθεί και το εργοτάξιο του Δήμου) και άλλα μικρότερα. Στα πράσινα σημεία, οι πολίτες μπορούν να πηγαίνουν διάφορα ανακυκλώσιμα υλικά για τα οποία θα υπάρχουν ξεχωριστά «ρεύματα». Η δημιουργία τους θα γίνει μέσω του επιχειρησιακού προγράμματος «Ήπειρος 2014-2020», μετά από μελέτες που έκανε η Περιφέρεια Ηπείρου. Ο Δήμος Ιωαννιτών, από την πλευρά του, δεν έχει καταθέσει ακόμα τη σχετική πρόταση στο ΕΣΠΑ, καθώς, όπως δηλώνει ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Δημήτρης Κατηρτσίδης, «αναμένεται να επιλυθεί ένα ζήτημα με τις χρήσεις γης εκεί όπου έχουμε χωροθετήσει το μεγάλο πράσινο σημείο». Αναφέρει δε ότι υπάρχει παράταση για την υποβολή της πρότασης μέχρι 30 Σεπτεμβρίου.

Καλώς εχόντων των πραγμάτων, η ανακύκλωση (και η επαναχρησιμοποίηση) έχει μεγάλες ελπίδες να ανεβάσει τα ποσοστά της. Βέβαια, μια τέτοια εξέλιξη θα μειώσει τη ροή των απορριμμάτων προς το εργοστάσιο επεξεργασίας απορριμμάτων, και το ζήτημα της ελάχιστης εγγυημένης ποσότητας θα επανέλθει. Το εργοστάσιο στο Ελευθεροχώρι διαθέτει γραμμή διαλογής ανακυκλώσιμων  υλικών. Ωστόσο, τα ανακυκλώσιμα που εξάγονται από σύμμεικτα απορρίμματα δεν είναι και τόσο καλής ποιότητας και υπάρχει δυσκολία μεταπώλησης. Η σύμβαση δε που έχει υπογραφεί με την Περιφέρεια, αναφέρει ότι τα έσοδα από τις πωλήσεις ανακυκλώσιμων θα μοιράζονται μεταξύ εταιρίας και Περιφέρειας (και κατ’ επέκταση στους Δήμους) αν ξεπεραστεί η απόδοση κέρδους που έχει οριστεί. Προφανώς, το εργοστάσιο επεξεργασίας θα μπορούσε να λειτουργήσει συμπληρωματικά και στον τομέα της ανακύκλωσης. Όχι όμως πρωταρχικά…