James Webb Space Telescope: ένας αρχαιολόγος για το σύμπαν μας

Στις 12 Ιουλίου, στις 21:00, στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, ο Δήμος Ιωαννιτών και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων διοργανώνουν μια συναυλία ηλεκτρονικής μουσικής με video installation, με ελεύθερη είσοδο. Ο τίτλος είναι «Αd Astra-Η μουσική του σύμπαντος»και συντελεστές είναι ο Πάρης Τσίρτσης (keyboards/synthesiser), η Όλγα Μπαλωμένου (τραγούδι/αφήγηση) και ο Κωστής Εμμανουηλίδης (video installation).

Η παράσταση αντλεί έμπνευση από τις εικόνες του διαστήματος. Με αφορμή λοιπόν την παράσταση αυτή, ο «Τύπος Ιωαννίνων» φιλοξενεί ένα κείμενο για το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της Βασιλείας Μασούρα.

Η Βασιλεία Μασούρα είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στον τομέα της Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Cantabria στην Ισπανία.

Της Βασιλείας Μασούρα

Στις 12 Ιουλίου του 2022 η ανθρωπότητα έγινε μάρτυρας ενός μνημειώδους γεγονότος. Το διαστημικό τηλεσκόπιο «James Webb» («JWST») μετέδωσε τις πρώτες του εικόνες, προκαλώντας κύματα ενθουσιασμού όχι μόνο στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στο ευρύ κοινό. Σήμερα, δυο χρόνια μετά, η συναρπαστική αυτή στιγμή παραμένει ανεξίτηλη στο νου μας μαζί με τις υπέροχες εικόνες που θυμίζουν ευφάνταστους πίνακες ζωγραφικής και μας ταξιδεύουν στις εσχατιές του σύμπαντος.

Το νεφέλωμα Carina, που βρίσκεται σε απόσταση 7600 ετών φωτός από τη Γη

Το χρονικό ενός τεράστιου τεχνολογικού επιτεύγματος

Όλα ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, λίγο αφότου εκτοξεύτηκε και λειτούργησε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Μετά από αυτή την επιτυχημένη αποστολή, η NASA, στόχευε πλέον στη δημιουργία ενός «βελτιωμένου διαδόχου». Έτσι, με την υποστήριξη των οργανισμών διαστήματος της Ευρώπης (ESA) και του Καναδά (CSA), το καλοκαίρι του 2019, ολοκληρώνεται η κατασκευή ενός - άνευ προηγουμένου - τεχνολογικού επιτεύγματος, του «JWST»!

Το μεγαλύτερο και ισχυρότερο διαστημικό τηλεσκόπιο που κατασκευάστηκε ποτέ, ήταν πλέον σχεδόν έτοιμο για το μακρινό του ταξίδι.

Στις 25 Δεκεμβρίου του 2021, μετά από τις απαραίτητες δοκιμές και διορθώσεις, εκτοξεύεται από το διαστημικό κέντρο της Γαλλικής Γουιάνας με προορισμό συγκεκριμένο σημείο του διαστήματος, κατάλληλο για τη βέλτιστη λειτουργία του. Σχεδόν ένα μήνα αργότερα κι έχοντας διανύσει περίπου ενάμισι εκατομμύριο χιλιόμετρα, φτάνει με επιτυχία στον προορισμό του. Από τότε αιωρείται εκεί, ατενίζοντας το απέραντο σύμπαν και συλλέγοντας τεράστιο όγκο δεδομένων. Οι πρώτες εικόνες που μας χάρισε εκείνο το καλοκαίρι, ήταν μόνο η αρχή...

«JWST» - Ο «Αρχαιολόγος» του σύμπαντος

Διαθέτοντας ένα τεράστιο κάτοπτρο, με διάμετρο που φτάνει τα εξίμισι μέτρα, το «JWST», έχει τη δυνατότητα να συλλέγει αρκετό φως ώστε να παρατηρεί πολύ μακρινά και αμυδρά αστρονομικά αντικείμενα του σύμπαντος. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος των δυνατοτήτων του, αρκεί να σκεφτεί ότι μπορεί να συλλέξει δεδομένα για αποστάσεις που ξεπερνούν τα 13 δισεκατομμύρια έτη φωτός! Σημειώνεται ότι ένα έτος φωτός είναι η απόσταση που διανύει το φως (στο κενό) σε ένα χρόνο και αντιστοιχεί σε περίπου εννιάμισι τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα! Όσο πιο μακρινό το αντικείμενο τόσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται το φως του για να φτάσει στον παρατηρητή.

Ως εκ τούτου το «JWST» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας εξαιρετικός «αρχαιολόγος» του σύμπαντος. Τι σημαίνει όμως αυτό και τι μπορεί να προσφέρει στην ανθρωπότητα η παρατήρηση τόσο μακρινών αντικειμένων, πέρα από τις υπέροχες εικόνες και την ικανοποίηση της ανθρώπινης περιέργειας για το άγνωστο;

Σύμφωνα με την επικρατέστερη κοσμολογική θεωρία πριν από περίπου 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, η ύλη και η ενέργεια ήταν συγκεντρωμένα σε ένα εξαιρετικά πυκνό και θερμό σημείο.

Μετά τη λεγόμενη «Μεγάλη Έκρηξη», το σύμπαν, άρχισε να διαστέλλεται και να ψύχεται. Στα αρχικά στάδια της δημιουργίας του, γεννήθηκαν τα πρώτα άστρα, τα οποία ακολούθησαν οι πρώτοι γαλαξίες. Πολύ αργότερα, άρχισε ο σχηματισμός των πλανητικών συστημάτων και μέσα στα δισεκατομμύρια χρόνια ζωής του, συνεχίζει να εξελίσσεται και να διαστέλλεται. Με τα «μάτια» του «JWST», καταφέραμε να δούμε την εικόνα του κόσμου μας μόλις μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια μετά τη «Μεγάλη Έκρηξη»! Με απλά λόγια, μας αποκάλυψε τη μορφή του «νεογέννητου» σύμπαντος!

Η επεξεργασία και μελέτη αυτών των πολύτιμων δεδομένων βοηθά στην κατανόηση αφενός των φυσικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα για τον σχηματισμό των άστρων, των γαλαξιών και άλλων δομών του σύμπαντος, αφετέρου του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται το ίδιο το σύμπαν με το πέρασμα του χρόνου. Δεδομένου ότι κι εμείς αποτελούμε αναπόσπαστο κομμάτι του, θα μπορούσαμε να πούμε πως μας βοηθά να έρθουμε πιο κοντά σε απαντήσεις που αφορούν στην ίδια μας την ύπαρξη...

Γένεση γιγάντων

Τα πρώτα ευρήματα από την ανάλυση δεδομένων του «JWST» εξέπληξαν την επιστημονική κοινότητα! Οι παρατηρήσεις του τηλεσκοπίου αποκάλυψαν την ύπαρξη όσο υπερμαζικών γαλαξιών τόσο υπερμεγέθων μαύρων τρυπών στα κέντρα τους. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν γαλαξίες και υπερμαζικές μαύρες τρύπες που ξεπερνούν κατά δέκα δισεκατομμύρια φορές τη μάζα του Ήλιου μας.

Αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση τα υπάρχοντα θεωρητικά μοντέλα για το σχηματισμό των γαλαξιών και των μαύρων τρυπών τους και εγείρει ερωτήματα για τους πιθανούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από τη δημιουργία αυτών των γιγάντων.

Το ταξίδι συνεχίζεται...

Η λειτουργία του τηλεσκοπίου «James Webb» σηματοδότησε μια νέα εποχή στην Αστρονομία. Κάθε εικόνα και ανακάλυψη του εκπλήσσει, μαγεύει και πλουτίζει τις γνώσεις μας για τον απέραντο και άγνωστο κόσμο. Αν σκεφτεί κανείς ότι μόλις το 5% του σύμπαντος είναι ορατό, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας. Ωστόσο, έχοντας για ιχνηλάτες μας τεχνολογικά επιτεύγματα τέτοιου βεληνεκούς δε μπορούμε παρά να είμαστε αισιόδοξοι...

* Στην κεντρική φωτογραφία: SMACS 0723: Εικόνα του πρώιμου σύμπαντος, σε απόσταση από τη Γη 4,6 δισεκατομμύρια έτη φωτός