Ιδιωτικά ΑΕΙ, περιφερειακά πανεπιστήμια: Πόσο θα αλλάξουν τα Γιάννενα;

Καταρχάς, πρέπει να διευκρινιστεί το εξής: ότι η ακαδημαϊκή υπόσταση, λειτουργία και τελικά, ύπαρξη ενός πανεπιστημίου δεν μπορεί να καθορίζεται από τις ανάγκες μιας τοπικής αγοράς και γενικώς, από τις ανάγκες της αγοράς-όχι σε αποφοίτους, αλλά σε περιεχόμενο και σκοπό σπουδών.

Ωστόσο, στην Ελλάδα, η μαζικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης ήταν ένα «μικρό θαύμα» της μεταπολίτευσης, από τα πράγματα που καθόρισαν θετικά την ελληνική κοινωνία, σε πολλά επίπεδα.

Όπως όλα τα θετικά πράγματα στην Ελλάδα, χρησίμευσε και για την εξυπηρέτηση μικροσυμφερόντων κάθε είδους: από τη δημιουργία «καθηγητικών λόμπι» έως την οικονομική στήριξη πόλεων της επαρχίας.

Τα Γιάννενα είναι μια ειδική περίπτωση. Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι ένα από τα παλιότερα της χώρας –συμπληρώνει φέτος 60 χρόνια ζωής- και, θα μπορούσε να πει κανείς ότι λειτούργησε ως παράδειγμα για όλα τα παραπάνω: και τα «καλά», και τα «κακά».

Η ακαδημαϊκή κοινότητα «τράβηξε» την πόλη των Ιωαννίνων και την τοπική κοινωνία από το χέρι, σε μια εποχή που η πόλη ήταν σημαντικά αποκομμένη από την υπόλοιπη χώρα, όχι μόνο σε προσβάσεις, αλλά και σε ανάπτυξη. Ο αγώνας που δόθηκε για να ιδρυθεί το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ήταν επίμονος, με πρωτοστάτες ανθρώπους που δεν υποχώρησαν ποτέ στους κοινωνικούς αγώνες.

Σταδιακά, το ίδρυμα απέκτησε «όνομα», με μια Φιλοσοφική σχολή που η εμβέλειά της ξεπερνούσε τα όρια της πόλης και της Ελλάδας και αποτέλεσε βάση της ανάπτυξής του.

Σήμερα, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι σε αποδρομή. Όχι σε επιστημονική ή ακαδημαϊκή, αλλά σε ανθρώπους, πληθυσμιακή αποδρομή.

Μέσα σε τρία χρόνια, μείον… το ένα τρίτο του πανεπιστήμιου του 2001

Μέσα σε μόλις δύο χρόνια εφαρμογής του συστήματος-κόφτη της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής, ο οποίος παίζει τον ρόλο της δημιουργίας «αγοραστικού κοινού» για τα ιδιωτικά ΑΕΙ, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έχασε το 22,13% των πρωτοετών του , μέσα σε μια μόλις χρονιά: το ακαδημαϊκό έτος 2021-2022. Είναι η μεγαλύτερη μείωση στην Ελλάδα.

Ας δούμε με μερικά στοιχεία που παρέχονται κατά περίπτωση από την ΕΛΣΤΑΤ, την ΕΘΑΑΕ, την Τράπεζα της Ελλάδας και πώς «συμπορεύονται» με τα μεγέθη, οικονομικά, κοινωνικά κ.λπ, των Ιωαννίνων.

• Το 2001, με πολύ λιγότερα τμήματα, τα μισά από ό,τι σήμερα, η ΕΛΣΤΑΤ κατέγραφε 538 διδάσκοντες-ουσες και 7.749 φοιτητές-τριες.
• Το 2010, με τα τμήματα να έχουν αυξηθεί-και χωρίς ακόμα τον αριθμό των ΤΕΙ που συγχωνεύτηκαν πολύ αργότερα, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είχε 723 διδάσκοντες-ούσες και 10.409 φοιτητές. Σημειώνεται ότι οι αριθμοί αυτοί δεν περιλάμβαναν όσους-ες είχαν υπερβεί το έτος πτυχίου.
• Το 2019, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ο αριθμός των προπτυχιακών φοιτητών ήταν 21.027.
• Το 2023, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων δήλωνε 30.401 φοιτητές και φοιτήτριες, 524 διδάσκοντες, 298 διοικητικούς υπάλληλους και άλλους 175 διαφόρων ειδικοτήτων (ΕΕΔΙΠ, ΕΕΠ, ΕΤΕΠ). Επίσης, δήλωνε 1.328 μεταπτυχιακούς και 1.652 υποψήφιους διδάκτορες.

Επίσης, δήλωνε πλέον 23 τμήματα, μετά τη συγχώνευση με το ΤΕΙ Ηπείρου. Δηλαδή, με σχεδόν τα μισά τμήματα, υπηρετούσαν πολλοί περισσότεροι διδάσκοντες-ουσες.

• Το 2021, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων μπήκανε 485 πρωτοετείς λιγότεροι-ες
• Το 2022, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων μπήκανε 966 πρωτοετείς λιγότεροι-ες.
• Το 2023, μπήκανε 1.193 λιγότεροι-ες.

Συνολικά δηλαδή, μέσα σε τρία χρόνια, το ίδρυμα έχει χάσει πάνω τα 2/3 μιας χρονιάς εισακτέων: 2.644 φοιτητές-τριες ή το ένα τρίτο του προ 23 ετών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Μια άλλη παράμετρος είναι ότι μέσα σε μόλις μια επταετία, τα πράγματα πήγαν και ήρθαν στα δύο άκρα.

• Το 2016, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ζητούσε 2.070 πρωτοετείς και έπαιρνε 2.845, όπως όριζε το υπουργείο τις θέσεις ανά τμήμα.
• Το 2023, οι επιτυχόντες-ούσες ήταν 2.536 άτομα. Μπορεί φαινομενικά να είναι ένας πιο «βατός» αριθμός για τις δυνατότητες του πανεπιστημίου, που έχει χάσει σχεδόν τα δύο τρίτα της τακτικής του χρηματοδότησης μέσα σε περίπου μια δεκαπενταετία.

Το δε μέλλον αβέβαιο

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πόλη αλλά και το ίδρυμα;

Από το 2008 και μετά και παρά τις αυξητικές τάσεις που για διάφορους λόγους παρουσίασε ο αριθμός των φοιτητών, λόγω συγκυριών (ίδρυση νέων τμημάτων και κυρίως, συγχώνευση με ΤΕΙ), πλέον ακολουθείται η αντίστροφη κίνηση.

Το ίδρυμα ήδη δεν εδρεύει στην Ηγουμενίτσα καθώς όλα τα τμήματα που υπήρχαν εκεί έχουν κλείσει, ενώ προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η Πρέβεζα. Σε αμφότερες τις πόλεις, οι εισακτέοι-ες ήταν λίγοι και πριν την ΕΒΕ. Ωστόσο, υπήρξαν και τμήματα που έκλεισαν χωρίς προφανή λόγο βιωσιμότητας, κυρίως γιατί οι βουλευτές άλλων νομών αποδείχθηκαν πιο δικτυωμένοι, ώστε να προστατέψουν ή ακόμα και να πάρουν τμήματα στην εκλογική τους περιφέρεια.

Πάντα, σε αυτές τις περιπτώσεις, η τελική απόφαση ήταν κυβερνητική. Οι κυβερνήσεις είχαν πάντα τον τρόπο να παρακάμπτουν το περιλάλητο αυτοδιοίκητο και μπορούσαν να καταργήσουν ένα τμήμα με απλό τρόπο: να μην μπει στο μηχανογραφικό ή να μην εκδοθεί ποτέ το ΦΕΚ λειτουργίας του.

Η σημερινή κυβέρνηση συνεχίζει σε αυτό τον δρόμο, ρίχνοντας τις ευθύνες είτε στα ιδρύματα, είτε στην ΕΘΑΑΕ, είτε στη «συνεννόηση» μεταξύ τους. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι πως ούτε η ΕΘΑΑΕ είναι εντελώς ανεξάρτητη πολιτικά από την κυβερνητική βούληση, ούτε η κυβέρνηση επιθυμεί άλλα νέα τμήματα.

Η επίδραση στην αγορά

Η επίδραση στην πόλη είναι ήδη ορατή πάντως, και κυρίως στα ακίνητα και τα συμπαρομαρτούντα.

Για παράδειγμα, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός φοιτητών που εξυπηρετούνται πλέον στα airbnb, καθότι δεν μένουν μόνιμα στα Γιάννενα.

Κατ’ επέκταση, έχουν μειωθεί σημαντικά οι νέες συνδέσεις ηλεκτρικού ρεύματος σε κατοικίες, γεγονός που έχει μειώσει τη δουλειά στις εταιρίες ενέργειας.

Ακόμα, μαγαζιά στην εστίαση γεμίζουν με διαφορετικούς ρυθμούς, καθώς σταδιακά η δουλειά μετακινείται προς την τουριστική κίνηση, και όχι τη σταθερή της φοιτητικής αγοράς.

Πόσο θα επιδράσουν τα ιδιωτικά ΑΕΙ, τα Γιάννενα;

Η ερώτηση καταρχάς δεν είναι εντελώς σωστή. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ειδικά στην Ελλάδα που ήδη πριμοδοτούνται ανοιχτά και απροκάλυπτα από την κυβέρνηση (ισότιμοι τίτλοι σπουδών κολλεγίων, εξίσωση προς τα κάτω των πτυχίων, δημιουργία «πελατών» από το σημερινό μαθητικό δυναμικό), θα ανατρέψουν τα γνωστά, ακόμα και στην κατάσταση που υπάρχουν και λειτουργούν, με κακό προηγούμενο: στην Ελλάδα, ούτε το ρεύμα φτήνυνε «λόγω του ανταγωνισμού», ούτε οι συγκοινωνίες έγιναν καλύτερες, ούτε η υγεία έγινε πιο προσιτή, ως «προϊόν». Αντίθετα, η σταθερή «αιμοδοσία» με κρατικό χρήμα και προνόμια προς ιδιωτικούς φορείς, λειτούργησε ως ένας «ανάποδος» κρατικός παρεμβατισμός.

Επίσης, όπως γράφτηκε και στην αρχή, δεν είναι δυνατόν να ελέγχεται η ακαδημαϊκή λειτουργία με κριτήρια τοπικής οικονομικής βιωσιμότητας.

Και κάτι ακόμα: οι φοιτητές δεν είναι μόνο «οικονομικό μέγεθος» ούτε καν πρέπει να αντιμετωπίζονται βασικά ως τέτοιο. Είναι ένα νευραλγικό κομμάτι του πληθυσμού της πόλης, που της δίνει ζωντάνια και την κρατάει νέα και δραστήρια, κυρίως κοινωνικά. Η σταδιακή του μείωση θα είναι μεσοπρόθεσμα πολύ κακή για τη γιαννιώτικη κοινωνία, χειρότερη από την οικονομική απώλεια.

Ούτε όμως είναι στα σοβαρά πιστευτό το ενδεχόμενο να ανοίξει στα Γιάννενα ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο που να συνδέεται με την τοπική αγορά, καθώς αυτή είναι σε μια μόνιμη μετάβαση: η πρωτογενής παραγωγή υποχωρεί και συγκεντρώνεται σε λίγα χέρια, οι βιομηχανίες είναι μετρημένες, ο τουρισμός είναι ανοδικός, αλλά πολύ μικρό οικονομικό μέγεθος ακόμα, οι πολυτεχνικές σχολές έχουν κόστος και ευθύνη που δύσκολα θα αναλάβει κάποιος ιδιώτης, σε ένα περιορισμένο πληθυσμιακό πεδίο, για τις ιατρικές, ούτε κουβέντα να γίνεται.

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με στοιχεία που επικαλέστηκε η πρυτανεία του το 2021, ήταν ένα ίδρυμα στο οποίο κυρίως φοιτούσαν γηγενείς ή κάτοικοι της Ηπείρου: 35% του φοιτητικού του πληθυσμού. Το 20% προερχόταν από την Αττική (όπου ζει το 40% του πληθυσμού της χώρας) και ακολουθούσαν περιοχές όπως η Κεντρική Μακεδονία, Τρίκαλα, Καρδίτσα, Αιτωλοακαρνανία και δυτική Πελοπόννησος.

Τα στοιχεία αυτά είχαν αναγνωστεί σε ένα δημοτικό συμβούλιο, που είχε θέμα τη σύνδεση του ιδρύματος με την τοπική κοινωνία. Ο τότε πρύτανης Τριαντάφυλλος Αλμπάνης, προειδοποιούσε ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις θα επηρεάσουν έμμεσα την τοπική κοινωνία και οικονομία.

Τρία χρόνια αργότερα το φαινόμενο είναι σε πλήρη εξέλιξη.

Εξήντα χρόνια μετά την ίδρυσή του, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και η πόλη, απέχουν ακόμα πολύ, στην πραγματικότητα…