Η «Όαση» του Άρη Κωνσταντινίδη και της πόλης των Ιωαννίνων

Τα παραδοσιακά και διατηρητέα κτίρια είναι το μεγάλο πολιτιστικό απόθεμα των Ιωαννίνων. Είναι αυτά που προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητα της πόλης. Πέραν κυρίως της προστατευόμενης ζώνης του ιστορικού κέντρου, η σύγχρονη πόλη διαθέτει και κάποια νεότερα κτίρια που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» επιχειρεί μια γνωριμία με τα κτίρια αυτά. Ζητήσαμε από τέσσερις αρχιτέκτονες και έναν φοιτητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής να γράψουν για ένα νεότερο κτίριο της προτίμησής τους, για ένα κτίριο που ξεχωρίζουν. 

Με τα κείμενά τους, μάς δίνουν την ευκαιρία να δούμε αλλιώς κτίρια που βλέπουμε καθημερινά ή κτίρια που προσπερνάμε, αλλά κυρίως να μας θυμίσουν, εμμέσως πλην σαφώς, ότι η αρχιτεκτονική αποτελεί τον καθρέφτη της ίδιας της κοινωνίας, του πολιτισμού της και των επιλογών της…

Ο αρχιτέκτονας Θεόδωρος Χολέβας γράφει για την «Όαση» του Άρη Κωνσταντινίδη, την «Όαση» της πόλης των Ιωαννίνων.

Του Θεόδωρου Χολέβα*

H «Όαση» αποτελεί ένα από τα τέσσερα κτίρια τα οποία μελετήθηκαν από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, έναν από τους σημαντικότερους εκφραστές της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας της μεταπολεμικής περιόδου, και κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τις μελέτες του στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου. Το εστιατόριο - καφενείο όπως το χαρακτήρισε στα σχέδια του ο Άρης Κωνσταντινίδης, κατασκευάστηκε το 1971 ακολουθώντας την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου, έχοντας εμφανώς μια τυπολογική συγγένεια με το χαρακτηριστικότατο  αυτό έργο.

Tα άλλα τρία σχεδιασμένα και υλοποιημένα έργα του Άρη Κωνσταντινίδη στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου είναι:

1. Η στάση λεωφορείου-κτίσμα στη Βίγλα Κόνιτσας (1955),

2. Το Μοτέλ «ΞΕΝΙΑ» στην Ηγουμενίτσα (1959),

3. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (1965-1966).

Εκτός από τα παραπάνω τέσσερα σχεδιασμένα και υλοποιημένα έργα υπάρχει άλλο ένα έργο το οποίο όμως παρότι σχεδιάστηκε από τον ίδιο, δεν υλοποιήθηκε σύμφωνα με τη δική του μελέτη. Πρόκειται για το «Μικρό Καφενείο» στην πλατεία Γ. Σταύρου στα Ιωάννινα, το σημερινό «Γυαλί Καφενέ» (1971).

Η αρχιτεκτονική μελέτη της «Όασης» είχε ανατεθεί στον Άρη Κωνσταντινίδη μετά από πρόσκληση που του έγινε από τον τότε Δήμαρχο Ιωαννίνων Σπύρο Φιλίππου, ο οποίος ήταν αρχιτέκτονας κι αυτός. 

Η αρχιτεκτονική του κτιρίου χαρακτηρίζεται από μία εσωτερική τυποποίηση της κατασκευής, έναν απόλυτο εσωτερικό κάναβο, την ορθολογική διάταξη της κάτοψης, την λειτουργικότητα των χώρων, το σεβασμό στις κλιματολογικές συνθήκες της πόλης, την ανάδειξη της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας κάθε υλικού και τέλος την όσο το δυνατόν ηπιότερη ένταξη της κατασκευής στο αστικό τοπίο, δημιουργώντας μια σαφή αρχιτεκτονική γλώσσα.

Χαρακτηρίζεται από λιτές γραμμές, μεγάλα ανοίγματα και προσεκτικά μελετημένη λειτουργία και σχέση ανάμεσα σε ημιυπαίθριους, ανοιχτούς και κλειστούς χώρους, η οποία τελικά ορίζει και την εξωτερική μορφή του, χωρίς διακοσμητικά στοιχεία και προσπάθεια εξωραϊσμού, με αρμολογημένες λιθοδομές, εμφανές μπετόν, πέτρα, ξύλο και μέταλλο.

Σε αυτό το έργο του, όπως και στο σύνολο των αρχιτεκτονικών του μελετών και κατασκευών, δεν αντιγράφει τα μοντέρνα ευρωπαϊκά πρότυπα που είχαν κατασκευαστεί για τις ανάγκες άλλων τόπων αλλά ούτε μιμείται σκηνογραφικά και στείρα παλαιές και παραδοσιακές αρχιτεκτονικές μορφές. Η δομή του κτιρίου του είναι παρόμοια με παλαιότερους αρχιτεκτονικούς τύπους αλλά διαφοροποιείται το ύφος, υπηρετώντας αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «Αληθινή αρχιτεκτονική».

H «Όαση» βρίσκεται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, στο κέντρο της πόλης, σε μικρή απόσταση από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Αποτέλεσε και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι όχι μόνο του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης μας αλλά και του δημόσιου - υπαίθριου χώρου της, της πολιτιστικής και κοινωνικής καθημερινότητας των κατοίκων της καθώς και της πολιτικής ιστορίας και αγώνων τους.

Η «Όαση» ξεκίνησε τη λειτουργία της ως δημοτικό αναψυκτήριο τον Αύγουστο του 1972 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1990 σε ένα αστικό περιβάλλον το οποίο αναπτύσσονταν διαρκώς και ανάμεσα σε όλα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις και ανάγκες των κατοίκων για χώρους συλλογικής συνάθροισης και μνήμης όπως το πάρκο Κουραμπά, η κυρά Φροσύνη, ο  Τσουκάνης και άλλοι πολλοί δημόσιοι και ιδιωτικοί, ανοιχτοί και κλειστοί χώροι.

Η παρακμή και η απαξίωση του κτιρίου και του δημοτικού αναψυκτηρίου μετά τη δεκαετία του 1990 δεν άργησαν να φέρουν στο φως τα έντονα σημάδια του χρόνου και την εγκατάλειψη. Το 2003 η τότε δημοτική αρχή με στόχο την εξυγίανση της δημοτικής επιχείρησης και την διάσωση του σημαντικότατου κτιρίου από τη φθορά του χρόνου προέκρινε προτάσεις που περιλάμβαναν μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις στο κτίριο και τον περιβάλλοντα χώρο. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, με παρέμβασή του στον Υπουργό Πολιτισμού, ζήτησε τον Ιούλιο 2003 την άμεση διακοπή των εργασιών στην «Όαση» και τον χαρακτηρισμό του κτιρίου και του περιβάλλοντα χώρου του. Μετά την διακοπή των εργασιών, το κτίριο κρίθηκε διατηρητέο, χωρίς όμως να αποφευχθούν οι εργασίες. Σήμερα, συνολικά ανακατασκευασμένο και ενοικιασμένο, λειτουργεί υπό τη διεύθυνση τοπικής εταιρείας εστίασης. 

Η θέση του κτιρίου της «Όασης» στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο, το Πνευματικό κέντρο, το διοικητήριο της Περιφέρειας Ηπείρου και η σχέση του με τον περιβάλλοντα δημόσιο χώρο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο θέμα για τον ορισμό της φυσιογνωμίας του. Η πολυσυζητημένη, απαραίτητη και απόλυτα επιζητούμενη ενοποίηση των κοινοχρήστων χώρων του κέντρου της πόλης θα προσφέρει μια εξαιρετική και μοναδική ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της σημασίας και λειτουργίας του δημόσιου χώρου. Παράλληλα τα δύο κτίρια του Άρη Κωνσταντινίδη θα μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρούς πόλους και σημεία αναφοράς καθώς βρίσκονται και τα δύο στην πιθανή ή επιθυμητή ζώνη ενοποίησης.

                        «…Αληθινό είναι και ό,τι έχει προϋπάρξει. Δηλαδή ό,τι έχει προκύψει σε περασμένα χρόνια και το ξαναβρίσκει μια σύγχρονη εποχή, μέσα από τους δικούς της πια τρόπους, κι αφού το ίδιο το είχε βρει η παλιά εποχή με τους δικούς της κι αυτή τρόπους. Μ' άλλα λόγια ό,τι ξαναζωντανεύει, επειδή το κρίνουμε αναγκαίο, ωφέλιμο και παραγωγικό...».  

Άρης Κωνσταντινίδης