Η ιταλική κατοχή του 1917 στα Γιάννενα

26 Μαΐου 1917: Η ιταλική κατοχή στην πόλη των Ιωαννίνων ξεκινά… Σε μια περίοδο ιδιαίτερα ταραχώδη, με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο να βρίσκεται σε εξέλιξη, με τον αγώνα των Βορειοηπειρωτών για τη δημιουργία αυτόνομου κράτους να μην έχει λήξει, με τις ελληνικές δυνάμεις να αδυνατούν να συγκρατήσουν τις βουλγαρικές επιθέσεις στη Μακεδονία και με τις εσωτερικές επιπτώσεις του Εθνικού Διχασμού να είναι εμφανείς, οι ιταλικές δυνάμεις βρίσκουν το πλέον κατάλληλο έδαφος για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους στην Αλβανία και στην Αδριατική Θάλασσα.

Με το επιχείρημα του καθαρά στρατιωτικού και προσωρινού χαρακτήρα της προέλασης για αναχαίτιση ενδεχόμενης προέλασης του βουλγαρικού και αυστριακού στρατού στην Αλβανία, οι ιταλικές δυνάμεις εισήλθαν στο ελληνικό έδαφος στις αρχές του 1917, με την κατάληψη του λεγόμενου «τριγώνου του Πωγωνίου» (η περιοχή που περικλειόταν από τη γραμμή των ελληνοαλβανικών συνόρων και τον δρόμο Κτισμάτων-Καλπακίου-Μελισσόπετρας). Και η προέλαση των ιταλικών δυνάμεων συνεχίστηκε: Φιλιάτες, Κόνιτσα, Παραμυθιά, Ηγουμενίτσα, Μαργαρίτι, Πάργα, Μέτσοβο, Ιωάννινα. 

Η ιταλική κατοχή των Ιωαννίνων έληξε λίγους μήνες μετά, τον Σεπτέμβριο, αφού προηγήθηκαν διάφορα γεγονότα, όπως η αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, με την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α ́ και την επιστροφή του Ελευθέριου Βενιζέλου στην Αθήνα, οι διπλωματικές κινήσεις εκ μέρους της Ιταλίας για να καθυστερήσει η αποχώρηση, οι συμμαχικές πιέσεις και η είσοδος της Ελλάδας στον Μεγάλο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Ωστόσο το «τρίγωνο του Πωγωνίου» παρέμεινε στα χέρια των ιταλικών δυνάμεων μέχρι τον Νοέμβριο του 1919.

Πώς βίωσε όμως η πόλη των Ιωαννίνων την ολιγόμηνη αυτή ιταλική κατοχή; Καταρχάς, όπου κι αν πήγαιναν, οι ιταλικές αρχές έδιναν προθεσμία λίγων ωρών στις ελληνικές στρατιωτικές αρχές να αποχωρήσουν και προθεσμία δύο ημερών στις διοικητικές αρχές να εγκαταλείψουν τη θέση τους.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η τροφοδοσία της πόλης με δημητριακά, κυρίως καλαμπόκι και σιτάρι. Το πρόβλημα αυτό εμφανίστηκε πριν ακόμη την κατάληψη της πόλης, από τον Φεβρουάριο. Έναν μήνα μετά, οι Γιαννιώτες είχαν συμμετάσχει σε ένα μεγάλο συλλαλητήριο κατά της προέλασης των ιταλικών δυνάμεων, ενώ οι ηπειρώτες βουλευτές με ψήφισμά τους στην κυβέρνηση ανησυχούσαν επικαλούμενοι δηλώσεις Ιταλών ότι η προέλαση γίνεται «διά την εξασφάλισιν της Αλβανίας από των ανταρτικών σωμάτων άτινα είναι στρατιωτικώς ανίσχυρος να διαλύσει η Ελλάς».

Τα τρόφιμα

Από τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου κατά τη διάρκεια της κατοχής, προκύπτει ότι ο εφοδιασμός της πόλης με αγαθά και κυρίως η υπερτίμηση των τροφίμων ήταν κυρίαρχα ζητήματα. Όπως και η μείωση των εσόδων. «Ως δεν αγνοείτε, κ. σύμβουλοι, η οικονομική του Δήμου κατάστασις από της επιβολής του αποκλεισμού της Ελλάδος και της απραξίας του εμπορίου δεν εισπράττει τους φόρους ιδίως των ωνίων και εμπορευμάτων» αναφέρεται σε απόφαση του Ιουλίου. Την ίδια ώρα, το δημοτικό συμβούλιο αδυνατούσε να φέρει τις πέρας τις διαδικασίες μίσθωσης δημοτικών καφενείων λόγω της «μειώσεως της εμπορικής κινήσεως», ενώ σημαντική παράμετρος ήταν και το «πάγωμα» του δανείου ύψους 100.000 δραχμών που επρόκειτο να πάρει ο Δήμος από την Εθνική Τράπεζα.

Οι τοπικές αρχές της πόλης συμμετείχαν, όπως προκύπτει από κάποια δημοσιεύματα, σε διάφορες εκδηλώσεις των ιταλικών στρατευμάτων, όπως σε ένα δείπνο προς τιμή του ιταλού στρατιωτικού διοικητή Ντέλι Πόντι ο οποίος γιόρταζε την προαγωγή του στο αξίωμα του υποστράτηγου.

Όσον αφορά τον τοπικό Τύπο της εποχής, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Στις 2 Αυγούστου, η «Ήπειρος» επανεκδόθηκε. Σε σημείωμα της επανέκδοσης, η «Ήπειρος» απέδωσε την αναστολή της έκδοσης κατά την «προσωρινή κατοχή των ιταλικών στρατευμάτων εις Ιωάννινα» σε δυσκολίες τεχνικής φύσης, όπως αδυναμία διαβίβασης τηλεγραφημάτων και ειδήσεων. «[Η εφημερίδα είχον] το δίλημμα ή να παύση αφού θα καθίστατο δύσκολος η συνέχισις της εκδόσεώς της ή ν’ ακολουθήση τας ελληνικάς αρχάς. Παραιτήθηκε από την απόφαση να εγκατασταθή στην Αθήνα…» τονίζεται. Την ίδια ώρα «μιλούσε» για τον «πολιτισμό και την ευγένεια των ιταλικών στρατευμάτων τα οποία εφιλοδόξησαν να φανώσι κατά αυτό ανώτερα όλων των στρατευμάτων…».

Μια ιστορική μέρα

Και μετά έφτασε η 24^η Αυγούστου, μια ιστορική μέρα, όπως χαρακτηρίστηκε. Ήταν η μέρα της επιστροφής των ελληνικών αρχών στην πόλη και η αρχή του τέλους για την αποχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων στις 10 Σεπτεμβρίου τελικά. Η αποχώρηση των Ιταλών, σύμφωνα με απόφαση της Αντάντ και το διεθνές εθιμοτυπικό πρωτόκολλο, είχε αρκετές διαδικασίες: από την παράδοση υπηρεσιών, κτιρίων και αρχείων μέχρι την υποστολή της ιταλικής σημαίας.

Η άφιξη των ελληνικών αρχών στα Γιάννενα στις 24 Αυγούστου ακολουθήθηκε από «φρενητιώδη ενθουσιασμό». Οι Γιαννιώτες περίμεναν ολημερίς, με τις αρχές να καταφτάνουν μετά τα μεσάνυχτα. «Κατέφτασαν εις την πλατείαν τα φέροντα τας ελληνικάς αρχάς αυτοκίνητα, μέσα εις μίαν θύελλαν ζητωκραυγών, ενθουσιασμού και φρενητίδος, εκδηλωτικής των καϋμών, της αγωνίας και των νοσταλγιών με τας οποίας έζησεν η ψυχή της πόλεως επί τρίμηνον, έως ότου επανιδή την Ελληνικήν πάλιν φυσιογνωμίαν της» επισημαίνεται σε δημοσίευμα. 

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Ήπειρος" στις 24 Αυγούστου του 1917

«Σε τρεις μέρες, σε τρεις μήνες…»

Ενδιαφέρουσα είναι όμως η σύνδεση της επιστροφής των ελληνικών αρχών με προφητείες του Πατρο-Κοσμά. «Και η προφητεία του Αγίου, από αιώνας ήδη τιμαλφέστατα –μαζύ με τόσας άλλας- διαφυλαττομένη εις την ψυχήν του πληθυσμού, σήμερον –ημέραν εορτασμού της μνήμης Του- με καταπληκτικήν ακρίβειαν εκπληρώσεως έρχεται ακριβώς πάνω εις τους 3 μήνας -26 Μαΐου, 24 Αυγούστου- να συνδεθή με το ευφρόσυνον σημερινόν ιστορικόν γεγονός αφίξεως των ελληνικών αρχών εις Ιωάννινα, διά τα οποία ο Άγιος είχαν είπη την πρόρρησιν ότι θα ‘ελευθερωθούν και θα σκλαβωθούν πάλιν αλλά ή σε τρεις μέρες ή σε τρεις μήνες ή τρία χρόνια θα ξεσκλαβωθούν’» γράφει η «Ήπειρος».

Ο επίλογος αυτής της ιταλικής κατοχής, σε μια περίοδο ταραχώδους πολιτικής και κοινωνικής ζωής στην Ελλάδα, θα γραφεί στις 10 Σεπτεμβρίου με την τελετή των σημαιών (υποστολή της ιταλικής σημαίας και έπαρση της ιταλικής σημαίας). «Κι τα Γιάννενα κοιμούνται υπό την γνώριμον σκέπην της γαλανής Σημαίας και του Σταυρού»…

Πηγές

Βακατσάς Κωνσταντίνος, «Η ιταλική κατοχή του 1917-1919 στο αρχείο της Γενικής Διοικήσεως Ηπείρου»

Μαντά Κ. Ελευθερία, «Η Ήπειρος κατά τον Α ́ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιταλική κατοχή, 1917»

Εφημερίδα «Ήπειρος»

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

* Φωτογραφία: Τα Γιάννενα το 1917, εκδ. Γ. Δημητριάδης