Γιάννης Πάσχος: «Πάντα κυνηγάω μια εικόνα που έχω στο μυαλό μου»

«Lila Teman», «Ζωή εκτός ωραρίου», «Μια νυξ δ’ εν έτος», «Μη φεύγεις», «Μεγάλες διώρυγες», «Οι μαγικές ιστορίες του Δον Ντομίνγκο», «Φοβού τα βρέφη» κι όχι μόνο. Τελευταίο του βιβλίο «Το χρονικό ενός δυσλεκτικού», μια νουβέλα από τις εκδόσεις «Περισπωμένη» που έχει κάνει μια πολύ καλή πορεία. Χάρη σε αυτή τη νουβέλα, ο γιαννιώτης συγγραφέας Γιάννης Πάσχος, που δίνει το παρών στην ελληνική λογοτεχνία εδώ και 20 χρόνια, πήρε το Ειδικό Κρατικό Βραβείο στα φετινά Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας.

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» είχε μαζί του μια ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Θα ήταν λάθος η εκτίμησή μου ότι γενικά μέσα από τη δουλειά σου προσπαθείς να προσεγγίσεις σιωπηλούς κόσμους; 

Δεν το έχω σκεφτεί ποτέ. Μπορεί να είναι και έτσι. Αλλά εδώ που τα λέμε, όλοι όσοι γράφουν, σιωπηλούς κόσμους προσεγγίζουν. Πιθανόν να έχω ένα πλεονέκτημα γιατί τόσα χρόνια σαν ιχθυολόγος αυτή τη δουλειά έκανα. Σιωπηλούς κόσμους προσέγγιζα. Τα ψάρια έχουν τον τρόπο τους να συνομιλούν μαζί σου. Αρκεί να τα παρατηρείς. Εγώ έζησα πολλά χρόνια μαζί τους οπότε χρωστούσα μια απάντηση στα δικά μου ερωτήματα. Μου την έδωσαν; Αυτό είναι ένα ερώτημα.

Η λογοτεχνία σού έδωσε απάντηση;

Η λογοτεχνία δεν δίνει απαντήσεις. Ήταν όμως ένας δρόμος, μια δίοδος μετάβασης από την επιστήμη. Έχω την αίσθηση ότι η επιστήμη και η λογοτεχνία είναι το ίδιο πράγμα. Δηλαδή ένας επιστήμονας χωρίς φαντασία δεν μπορεί να προχωρήσει ερευνητικά και να κάνει κάτι καλό. Kαι ένας λογοτέχνης, τελείως ανοργάνωτος, δεν μπορεί να γράψει κάτι όσο μεγάλη φαντασία κι αν έχει. Άρα λοιπόν και τα δύο πράγματα συνδέονται άμεσα. Ξεκινάνε από την ίδια βάση. Εγώ προσωπικά και την επιστήμη χάρηκα πολύ και χαίρομαι πολύ τη λογοτεχνία.

Η τελευταία χρονιά είναι μια καλή χρονιά για σένα. Το «Χρονικό ενός δυσλεκτικού» έχει καλή υποδοχή από κριτικούς και αναγνωστικό κοινό. Παράλληλα, ανεβαίνει ως θεατρικό έργο σε σκηνή της Αθήνας. Και τώρα έρχεται ένα κρατικό βραβείο λογοτεχνίας. Πώς την έχεις βιώσει αυτή τη διαδρομή; 

Η αλήθεια είναι ότι όταν έγραψα το βιβλίο, δεν είχα υπόψη μου τίποτα από όλα αυτά. Δεν είχα κάποιο στόχο με αυτό το βιβλίο, όπως δεν είχα και με τα προηγούμενα βιβλία μου. Γράφω κάτι γιατί εκείνη τη στιγμή μου αρέσει πολύ σαν κατάσταση, σαν ιδέα, σαν εικόνα. Πάντα κυνηγάω μια εικόνα που έχω στο μυαλό μου. Την κυνηγάω για να μου δώσει μια πρώτη λέξη, να μου δώσει κάτι. Και όταν ξεκινάω να γράφω, συνεχίζω να γράφω και όπου με πάει. Αν με πάει, έχει καλώς. Αν όχι, αλλάζω δρόμο ή το αφήνω πίσω.

Ναι ήταν μια καλή χρονιά αυτή. Το «Χρονικό ενός δυσλεκτικού» έγινε ένα βιβλίο που το υποδέχτηκε το αναγνωστικό κοινό. Γράφηκαν πολλές κριτικές. Από τις 3 Φεβρουαρίου ανεβαίνει θεατρική παράσταση, κάθε σαββατοκύριακο, στην Αθήνα, στο Θέατρο 104. Η παράσταση συνεχίζεται μέχρι τέλη Απριλίου. Το καλό είναι ότι είναι πάντα γεμάτο το θέατρο. Είναι μια πολύ ωραία προσπάθεια του σκηνοθέτη, του Ντίνου Ψυχογιού, και του ηθοποιού Δημήτρη Μαμιού, αλλά και της υπόλοιπης ομάδας που αποτελείται από ταλαντούχα νέα παιδιά. Είναι μια χρονιά ιδιαίτερη καλή. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι προηγούμενες χρονιές δεν ήταν καλές. Άλλωστε έχει γίνει πολλή δουλειά πριν φτάσουμε εδώ.

Και το Ειδικό Κρατικό Βραβείο είναι ένα βραβείο που το χάρηκα. Θα μου πεις τώρα: Τα βραβεία κάνουν τον άνθρωπο; Δεν είναι κάτι που μπορεί να καθορίσει την πορεία της ζωής σου, αλλά σίγουρα είναι κάτι που σε ενθαρρύνει. Ναι, το χάρηκα το βραβείο. Μην ξεχνάς ότι εγώ δεν ζω στην Αθήνα. Δεν βρίσκομαι στους λογοτεχνικούς κύκλους της. Ζω στα Γιάννενα. Η ομόφωνη απόφαση της επιτροπής, σίγουρα ήταν τιμητική.

Θα επιμείνω λίγο στο αναγνωστικό κοινό. Ποιο θεωρείς ότι είναι εκείνο το στοιχείο του βιβλίου με το οποίο ταυτίστηκε το κοινό;

Το κοινό δεν ταυτίστηκε ακριβώς με το θέμα της δυσλεξίας. Στο βιβλίο χρησιμοποίησα τη δυσλεξία σαν όχημα για να μιλήσω για τα κουσούρια που πιθανόν ο καθένας θεωρεί –λογικά ή άλογα- ότι έχει. Είναι ένα μήνυμα ότι όποιο κουσούρι θεωρεί ότι έχει ή έχει ο καθένας, μπορεί να συμφιλιωθεί μαζί του και να συνεχίζει τη ζωή του. Δύσκολα; Δύσκολα. Εύκολα; Εύκολα. Υπάρχει εμπόδιο; Πάντα υπάρχει. Το περνάμε και προχωράμε. Εκεί ταυτίστηκε το αναγνωστικό κοινό.

Περιττό να σου πω ότι εγώ προσπαθώ από μικρό παιδί. Και συνεχίζω να προσπαθώ. H προσπάθεια δεν είναι κάτι που με ξενίζει ή με βαραίνει. Είναι τρόπος ζωής. Για παράδειγμα, εσύ μπορεί να χρειαστείς μία μέρα για να διαβάσεις ένα βιβλίο. Εγώ θα χρειαστώ τρεις μέρες. Και τι έγινε;

Δεν σε αποθαρρύνει δηλαδή αυτή η προσπάθεια. 

Όχι. Κάθε φορά που υπάρχει ένα εμπόδιο, το ξεπερνάω. Και την ίδια στιγμή δημιουργείται μια νέα προοπτική, μού ανοίγεται ένας νέος δρόμος. Το βιβλίο λοιπόν λειτούργησε παρηγορητικά σε μεγάλο βαθμό και σε ορισμένες περιπτώσεις λειτούργησε και λυτρωτικά. Τα μηνύματα που πήρα από γονείς που έχουν παιδιά με διάφορα μαθησιακά προβλήματα, ήταν πολύ θετικά… Όλοι έχουμε μια ιδιαίτερη δύναμη και μπορούμε να βρούμε τον τρόπο να προχωρήσουμε στο αύριο.

Πριν λίγο καιρό, ένα σχολείο των Ιωαννίνων σε κάλεσε να παρουσιάσεις το βιβλίο σου στην εκπαιδευτική κοινότητα. Όταν στάθηκες μπροστά σε μαθητές και εκπαιδευτικούς, τι είπες; 

Ήταν στο 5^ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων. Ήταν η πρώτη φορά που επισκέφθηκα σχολείο με την ιδιότητα του συγγραφέα. Και παρακάλεσα τους διοργανωτές να είναι και οι μαθητές και οι γονείς. Επειδή οι γονείς μου ήταν εκπαιδευτικοί, αισθάνθηκα αμήχανα καταρχάς. Αυτό που τους είπα ήταν: Ότι στον κόσμο αυτόν όλα μπορούν να συμβούν. Η έκπληξη δεν είναι πραγματικά έκπληξη. Είναι το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας.

Καμία προσπάθεια, ακόμα και αποτυχημένη, δεν πηγαίνει, χαμένη. Κάποια στιγμή, έρχεται και συμπληρώνει κάτι. Ήταν μια πολύ ωραία κουβέντα. Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο. Κρίνοντας από τη δική μου ζωή, είναι πολύ σημαντικό αν ένα παιδί αισθάνεται την αγάπη και την ασφάλεια στο οικογενειακό του περιβάλλον. Βέβαια, εδώ να διευκρινίσω κάτι: Είναι ανάγκη να υπάρχει έστω ένας άνθρωπος στον κόσμο που θα σε πιστέψει πραγματικά. Αυτό φτάνει και περισσεύει. Μπορεί να είναι ο πατέρας, η μάνα, ένας φίλος, ένας θείος.

Αντέχει τελικά η λογοτεχνία, ανεξαρτήτως του κάθε χαρακτηριστικού που φέρει μαζί της η όποια εποχή; 

Τέτοια ερωτήματα δεν με απασχολούν καθόλου. Πιστεύω ότι η λογοτεχνία θα αντέχει πάντα. Αυτό που λένε ότι «τα θέματα τελειώνουν», όχι δεν τελειώνουν. Όσο υπάρχει ζωή σε αυτόν τον πλανήτη, όσο υπάρχει άνθρωπος, θα υπάρχει λογοτεχνία. Πρόκειται για ένα έμφυτο κομμάτι του ανθρώπου, για μια εσωτερική ανάγκη. Κι όσο συνεχίζεται η κατάσταση με περιόδους κρίσης, τόσο πιο πολύ θα προκύπτει η ανάγκη στον άνθρωπο να γράψει κάτι ή να εκφραστεί με κάποιον τρόπο. Θα μου πεις και παλιότερα δεν υπήρχαν; Ναι, αλλά τώρα πιθανόν κάποια πράγματα είναι πιο έντονα.

Γράφεις ήδη καινούριο βιβλίο;

Ναι γράφω. Γράφω κανονικά. Δεν έχω σταματήσει να γράφω. Και τότε που δούλευα -και δούλευα και πολύ- ως ιχθυολόγος, τότε έγραφα πιο πολύ από τώρα που έχω πιο πολύ ελεύθερο χρόνο. Αυτό που λένε ότι «θέλω να έχω χρόνο, να είμαι ήρεμος, να απομονωθώ», εμένα δεν μου συμβαίνει. Εγώ γράφω μέσα στη φασαρία του πράγματος, μέσα στη ζωή όπως αυτή προκύπτει.

Σε ευχαριστούμε πολύ.