Ένας Γιάνης στην αυλή του Αλή και το «πουλάκι ξένο»

Ένας από τους κεντρικότερους δρόμους των Ιωαννίνων είναι η οδός «Ιωάννου Βηλαρά».

Ο Βηλαράς ωστόσο μάλλον δεν ένιωθε και τόσο «Ιωάννης», όσο Γιάννης και για την ακρίβεια… Γιάνης, πολύ πριν αυτή η λεπτομέρεια προκύψει ως κομμάτι της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.

Ο Βηλαράς ήταν γεννημένος στα Κύθηρα. Ο γιατρός πατέρας του καταγόταν από τα Γιάννενα και έτσι, ο μικρός ακόμα τότε Ιωάννης, μεγάλωσε και πήγε εδώ σχολείο.

Αργότερα, σπούδασε γιατρός στη Μπολόνια. Επιστρέφοντας στα Γιάννενα μπήκε στην αυλή του Αλή Πασά, όντας προσωπικός γιατρός του Βελή, γιού του Τεπελενλή.

Πώς όμως προέκυψε ως «Γιάνης» ο γιατρός της αυλής του Αλή;

Ο Βηλαράς ήταν χαρισματική φυσιογνωμία. Ήταν από τους πρώτους δημοτικιστές, τόσο ένθερμος που υποστήριζε την απλή και όχι κλασική ή ιστορική ορθογραφία.

Εξ ου και «Γιάνης».

Ο Βηλαράς ήταν φίλος του Αθανασίου Ψαλίδα. Σε αυτόν αφιέρωσε εξάλλου το πόνημά του «Ρομέηκη γλόσα» (είπαμε, εντελώς εναντίον της ιστορικής ορθογραφίας) που εκδόθηκε το 1814 στην Κέρκυρα και σε μια επιστολή του προς αυτόν, έγραφε μεταξύ άλλων:

«Αυτοί οι αερόμυαλοι προκομμένοι κατηγορούν τη μητρική τους γλώσσα, γιατί την έχασαν, και επαινούν μια γλώσσα οπού δεν την ξέρουν. Έχασαν τη φυσική τους γλώσσα ευθύς οπού αρχίνησαν στα σκολειά να παπαγαλίζουν το Λάσκαρη και να ξερομασούν το Γαζή».

Ο λόγιος και γιατρός στήριξε θερμά τις γλωσσικές του αντιλήψεις. Εκτός από τη «Ρομέηκη γλώσσα», εφάρμοσε τις ίδιες αρχές σε μεταφράσεις κλασικών έργων, αλλά και τη γραμματική του που όλη και όλη ήταν δύο σελίδες.

Ο Βηλαράς ήταν αλέγρος τύπος. Έγραφε ποιήματα που αρκετά από αυτά θα τον κατέτασσαν στους ρομαντικούς. Ήταν όμως πολύ πιο οθρολογιστής από το… πρώιμο goth μοντέλο λογοτεχνίας και ποίησης.

Στα ποιήματά του έγραφε για τον έρωτα, αλλά και σατίριζε κιόλας. Σε ένα από αυτά, σατιρίζει το ίδιο του το επάγγελμα:

Δεν έχω δύναμη, γιατρέ,
μηδέ για να μιλήσω,
και δε θαρρώ να γλύσω.

Τον ίδιον είχε, και σωστά,
ο μακαρίτης θειος σου,
το φόβο το δικό σου.

(Γιατρική παρηγορία)

Η παρακαταθήκη του ήταν τεράστια, μεγαλύτερη από το σωσμένο έργο του. Ένα από τα ποιήματά του που τιτλοφορείται «Πουλάκι ξένο», είναι ένα από τα γνωστότερα ελληνικά δημοτικά τραγούδια.

Ο Βηλαράς μετακινήθηκε με την οικογένειά του στο Τσεπέλοβο, κατά πάσα πιθανότητα ενώ ήταν σε εξέλιξη η πτώση του Αλή Πασά, με τον ερχομό στα Γιάννενα της στρατιάς του Χουρσίτ.

Εκεί, βρήκε τον φίλο του, Αθανάσιο Ψαλίδα, μαζί με τον οποίο συμμετείχαν σε μια από τις προεπαναστατικές επιτροπές.

Ο Βηλαράς πέθανε στο Τσεπέλοβο το 1823. Ο τάφος του βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο Τσεπέλοβο.

Το έργο του έγινε γνωστό μετά θάνατον και κυρίως, με την έκδοση των απάντων του από τον Γεώργιο Βαβαρέτο, αλλά και την ενδελεχή έρευνα ανθρώπων όπως ο Λέανδρος Βρανούσης.