Ένα μουσείο, πολλές ευκαιρίες

Λέσβος, Τήνος, Βόλος, Σπάρτη, Σουφλί, Δημητσάνα, Στυμφαλία, Χίος και σε λίγο καιρό Γιάννενα. Εννιά τόποι, εννιά θεματικά τεχνολογικά μουσεία από το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς, τα οποία πρωτίστως ανήκουν στις τοπικές κοινωνίες που τα φιλοξενούν.  Το κάθε μουσείο οφείλει την ύπαρξή του, αν μη τι άλλο, στην παραγωγική ιστορία του κάθε τόπου και στην επιθυμία, εκφρασμένη ή μη, της τοπικής κοινωνίας να μην αποτινάξει από πάνω της την πολιτισμική της κληρονομιά.

Και στην περίπτωση των Ιωαννίνων, η αργυροτεχνία είναι αυτή που καθορίζει την πόλη σε μεγάλο βαθμό. Η παραγωγική ιστορία του τόπου σε αυτόν τον τομέα πηγαίνει πίσω στα βάθη των αιώνων και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αν και όχι με τη δυναμική του παρελθόντος.

Το μουσείο αργυροτεχνίας της πόλης (για το οποίο έχει υπογραφεί  προγραμματική σύμβαση μεταξύ υπουργείου Πολιτισμού, Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και δήμου Ιωαννιτών) πρόκειται να ανοίξει επίσημα τις πύλες του στις 24 Σεπτεμβρίου, όταν και θα γίνουν τα εγκαίνια. Και ας μην περιμένει κανείς στο άκουσμα και μόνο της λέξης «μουσείο», ότι θα δει μόνο συλλογές αργυρών αντικειμένων. Τα θεματικά τεχνολογικά μουσεία διακατέχονται από διαφορετική λογική ενώ «στο μυαλό τους» έχουν και τη σύνδεση με την τοπική αγορά αργυροχοΐας.

Το μουσείο βρίσκεται μέσα στο Ιτς Καλέ, κάτω από το Βυζαντινό Μουσείο, στις καμάρες (και για όσους δυσκολεύονται να προσανατολιστούν, εκεί που είχε γίνει πριν μερικά χρόνια η συναυλία των Whitesnake). Πιο συγκεκριμένα, φιλοξενείται σε έναν προμαχώνα και σε κτίσμα παλαιών μαγειρείων, 700 τ.μ. συνολικά. Στο ισόγειο του στρατιωτικού οχυρού, θα βρίσκεται η έκθεση που αναφέρεται στην τεχνολογία και στην ιστορία της αργυροχοΐας στην Ήπειρο, ενώ στον όροφο θα υπάρχει η συλλογή των αργυρών αντικειμένων (σε προθήκες αναρτημένες από τους θόλους) με τελική αναφορά στη σύγχρονη αργυροχοΐα αλλά και χώρος για εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι επισκέπτες θα καταλήγουν στην αίθουσα των παλαιών μαγειρείων όπου έχουν διαμορφωθεί ένας χώρος πολλαπλών χρήσεων (για διαλέξεις, μικρές περιοδικές εκθέσεις κ.λπ.), το πωλητήριο και το καφέ.

Η αρχιτεκτονική μεταμόρφωση του στρατιωτικού οχυρού είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Και εδώ ακριβώς υπάρχει ένα άλλο ζήτημα, πέραν της δημιουργίας ενός μουσείου. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και το υπουργείο Πολιτισμού έχουν κάνει ένα βήμα μακριά από τις στερεότυπες αντιλήψεις για τον τρόπο αξιοποίησης των κάστρων και των μνημείων γενικότερα. Αντιλήψεις που προσανατολίζονται συνήθως σε δύο κατευθύνσεις: Αποκατάσταση ή εγκατάλειψη. Σε αυτή την περίπτωση, ένας μεταβυζαντινός στρατιωτικός προμαχώνας όχι μόνο αποκαθίσταται αλλά αποκτά μια διαφορετική υπόσταση και χρήση.

Η εικόνα του Ιτς Καλέ, στο συγκεκριμένο σημείο, έχει αλλάξει ήδη, πριν ακόμα λειτουργήσει το μουσείο. Ένας χώρος που συνήθως ήταν απροσπέλαστος, γίνεται ευπαρουσίαστος και ετοιμάζεται να γίνει ένα κομμάτι του μνημειακού «παζλ» της ακρόπολης. Η ακρόπολη έχει τη μοναδική ευκαιρία να γίνει ένα ζωντανό μνημειακό πάρκο και σημείο αναφοράς για την πόλη –με τα οφέλη και για τον τουρισμό να είναι προφανή.

Όσο για την ιδιωτική εμπλοκή σε έναν τέτοιο τόπο, προφανώς και το ιδανικό θα ήταν το υπουργείο Πολιτισμού να πρωτοστατεί σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Τα μη κρατικά μουσεία  αποτελούν πάντως μια πραγματικότητα και στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες, ιδίως στην περιφέρεια, με τους ιδιώτες (συνήθως συλλέκτες) να στήνουν μουσεία και στη συνέχεια να παίρνουν χρηματοδοτήσεις από το υπουργείο Πολιτισμού ή τις τοπικές αρχές, ακόμα και αν επρόκειτο για αδόκιμες προσπάθειες.

Το μουσείο αργυροτεχνίας Ιωαννίνων χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) με αρχικό προϋπολογισμό 7 εκατ. ευρώ. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς έχει αναλάβει τη διαχείριση του μουσείου για 50 χρόνια, με την υποχρέωση να καλύπτει το κόστος λειτουργίας.