Ένα ιστορικό «Κονάκι»

Πριν από ενάμιση αιώνα, επί οθωμανοκρατίας, τα Γιάννενα θα βίωναν σημαντικές αλλαγές σε πολλά επίπεδα (διοικητικά, πολεοδομικά, κοινωνικά). Ήταν η περίοδος της εφαρμογής των Τανζιμάτ, των μεταρρυθμίσεων δηλαδή που έγιναν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Ένας από τους νεωτερισμούς των Τανζιμάτ, ο θεσμός του βαλή. Ο βαλής ήταν ένας υψηλός αξιωματούχος που διοικούσε το βιλαέτι, μια μεγάλη διοικητική μονάδα. Το «τιμόνι» του βιλαετιού των Ιωαννίνων ανέλαβε τότε ο Ρασήμ πασάς. Ήταν ο άνθρωπος που ίδρυσε τον Δήμο Ιωαννιτών, που έβγαλε το διοικητικό κέντρο έξω από το Κάστρο, που προχώρησε στην ανοικοδόμηση της εμπορικής αγοράς και στην ανέγερση νέων κτιρίων. Έχει χαρακτηριστεί ως ένας φιλοπρόοδος διοικητής, μια «φυσιογνωμία όλως εξαιρετικήν» σύμφωνα με τον Βασίλειο Πυρσινέλλα, που έγινε δήμαρχος της πόλης των Ιωαννίνων κατά τον μεσοπόλεμο.

Ένα από τα κτίρια που κατασκευάστηκαν επί διοίκησης Ρασήμ πασά, ήταν το αποκαλούμενο «Κονάκι», το σημερινό κτίριο της 8^ης Μεραρχίας. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, το κτίριο αυτό το θεμελίωσε το 1879. Το όνομα του αρχιτέκτονα δεν είναι γνωστό. Την περίοδο εκείνη πάντως, ένας από τους αρχιμηχανικούς του βιλαετιού ήταν ο Σιγισμόνδος Μινέικο.

Λίγα χρόνια πριν, ο Ρασήμ πασάς είχε προχωρήσει στην ανέγερση στρατώνων στα Λιθαρίτσια για την εξυπηρέτηση των οθωμανών στρατιωτών. Όπως αναφέρει και ο ιστοριοδίφης Δημήτρης Σαλαμάγκας, το «σύστημα των κονακιών» επέβαλε τη φιλοξενία των στρατιωτών στα σπίτια των κατοίκων της πόλης. «Κονάκι» σημαίνει κατάλυμα. Με την ανέγερση των στρατώνων, το σύστημα αυτό καταργήθηκε. Στην τοπική ιστορία και παράδοση, η λέξη «Κονάκι» ταυτίζεται με το κτίριο της 8^ης Μεραρχίας (υπάρχει βέβαια και το λεγόμενο «Κονάκι του πασά», με έτος ανέγερσης το 1870, το διατηρητέο κτίριο που σήμερα στεγάζει το 7^ο Λύκειο, δίπλα από το Grand Serai).

Τόσο το «Κονάκι» όσο και οι στρατώνες (οι οποίοι εξαφανίστηκαν από το τοπίο της πόλης της δεκαετία του ’60) χτίστηκαν εκεί που βρίσκονταν ερείπια παλατιών –του Μουχτάρ πασά και του Αλή πασά, αντίστοιχα. Τα σεράγια είχαν καταστραφεί το 1820 κατά την πολιορκία της πόλης από τον Χουρσίτ πασά και τα σουλτανικά στρατεύματα.

Το κτίριο της σημερινής Μεραρχίας, ολοκληρώθηκε το 1882. Τριάντα ένα χρόνια μετά, στις 20 Φεβρουαρίου του 1913, σε αυτό το κτίριο γράφηκε η πιο σημαντική σελίδα της νεότερης ιστορίας της πόλης των Ιωαννίνων. Η οθωμανική διοίκηση υπό τον Εσάτ πασά αποφάσισε την παράδοση της πόλης στον ελληνικό στρατό για την αποφυγή περαιτέρω αιματοχυσίας, μετά από σύσκεψη που έγινε στο στρατηγείο με τη συμμετοχή και των ευρωπαίων προξένων. Το πρωτόκολλο παράδοσης υπογράφηκε στις 21 Φεβρουαρίου στο κτίριο του στρατηγείου… Και έτσι, το «Κονάκι», πέραν της αρχιτεκτονικής του αξίας, απέκτησε μια ιστορική σημασία για την πόλη των Ιωαννίνων.

* Φωτογραφία του κτιρίου στα τέλη του 19ου αιώνα από το λεύκωμα του Ριζαρείου Ιδρύματος "Ιωάννινα" (δεν αναγράφεται όνομα φωτογράφου)