Ένα ιστορικό κέντρο που χρειάζεται πολλά…

Το ιστορικό κέντρο των Ιωαννίνων, ή έστω το μεγαλύτερο τμήμα του, δεν είναι αυτό που θα έπρεπε να είναι. Η αρχιτεκτονική κληρονομιά, ο πολιτισμός, η παράδοση και η ιστορικότητα της πόλης δεν αποτέλεσαν στόχους ενός στρατηγικού σχεδιασμού στην Ελλάδα, όπως έγινε στην υπόλοιπη Ευρώπη ιδίως μετά τη Χάρτα της Βενετίας (1964) για τα μνημεία. Γι’ αυτό και αρκετές ελληνικές πόλεις «έχασαν» το ιστορικό τους κέντρο εις το όνομα της αντιπαροχής.

Τα Γιάννενα είχαν την τύχη να διαφυλάξουν σε σημαντικό βαθμό το ιστορικό τους κτιριακό απόθεμα (αν και οι φθορές είναι πια εμφανείς), για διάφορους κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους.

Ωστόσο, η πόλη μοιάζει να μην έχει συμφιλιωθεί με το παρελθόν της. Το ιστορικό κέντρο λειτουργεί κυρίως ως πέρασμα κι όχι ως προορισμός. Ως ένας ενδιάμεσος τόπος μεταξύ της σύγχρονης πόλης και της παραλίμνιας περιοχής, με διάφορες δραστηριότητες, εμπορικές, ψυχαγωγικές και τουριστικές, ανά τμήματα.

Επί της ουσίας, το ιστορικό κέντρο δεν έχει καταφέρει να αποτυπώσει την πολιτιστικά φορτισμένη αξία του στη λειτουργία της πόλης.

Την περίοδο αυτή, στην εν λόγω περιοχή, ξεκινούν έργα ανάπλασης, τόσο στην παραδοσιακή συνοικία της Σιαράβα όσο και στην οδό Ανεξαρτησίας και τις παρόδους της. Οι αναπλάσεις βέβαια, μπορούν να συμβάλουν στην αισθητική αναβάθμιση και στη λειτουργικότητα ενός τόπου, αλλά δεν αποτελούν πανάκεια. Εξάλλου, η οδός Ανεξαρτησίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η ανάπλαση που έγινε πριν από μια 12ετία δεν συνοδεύτηκε από την προσδοκώμενη επισκεψιμότητα.

Το στοίχημα για το ιστορικό κέντρο, και ιδίως για την οδό Ανεξαρτησίας όπου υπάρχουν και μικρές επιχειρήσεις, είναι πολύ μεγαλύτερο από μια ανάπλαση σε κοινόχρηστους χώρους.

Τον τελευταίο καιρό έχει αναπτυχθεί ένας διάλογος για το μέλλον του ιστορικού κέντρου, με την έμφαση να δίνεται στην οδό Ανεξαρτησίας. Κάτι που είναι εύλογο, καθώς η οδός αυτή, που κάποτε αποτελούσε την εμπορική αγορά της πόλης, διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος του παραδοσιακού συνόλου και διαθέτει σημαντικά διατηρητέα κτίρια, τα περισσότερα από τα οποία είναι εγκαταλελειμμένα ή και ερειπωμένα, όπως είναι κάποια χάνια.

Η πρωτοβουλία για τον δημόσιο διάλογο ανήκει στον Σύλλογο Ιστορικού Κέντρου «Παλιά Γιάννινα», με μέλη κατοίκους και επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Ο διάλογος και οι προτάσεις για την ανάδειξη της περιοχής έχουν ένα ενδιαφέρον και σε κάθε περίπτωση έρχονται να υπογραμμίσουν τους προβληματισμούς για την ανάγκη διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και να τονίσουν τη δυναμική που θα μπορούσε να έχει η περιοχή.

Όλες σχεδόν οι προτάσεις αναδεικνύουν επί της ουσίας την ανάγκη να δημιουργηθούν κάποιοι πόλοι έλξης, να γίνουν πράγματα που θα οδηγούν όχι μόνο τους επισκέπτες αλλά και τους ίδιους τους Γιαννιώτες στο ιστορικό κέντρο.

Ενδεικτικά, η λαϊκή αγορά Αγίου Νικολάου αποτελεί ένα από τα «αγκάθια», με προτάσεις για τη λειτουργία της ως χώρο έκθεσης-πώλησης τοπικών προϊόντων ή ως ένας πολιτιστικός χώρος να κατατίθενται. Για το «ζωντάνεμα» της περιοχής, πέραν του καθιερωμένου ωραρίου λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων, προτείνονται δράσεις, όπως υπαίθριες εκθέσεις ή υπαίθριοι ζωγράφοι πορτρέτων, σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ενδιαφέρουσα είναι δε και η πρόταση για τη δημιουργία ενός δικτύου καλλιτεχνικών κατοικιών με συγκεκριμένες προϋποθέσεις και όρους. Το σωματείο διπλωματούχων ξεναγών Ιωαννίνων, από την πλευρά του, προτείνει την καταγραφή των εργαστηρίων και των τεχνιτών και την επακόλουθη δημιουργία ενός δικτύου επαφής με τους επισκέπτες της πόλης αλλά και την αποτύπωση των ιστορικών κτιρίων σε έναν ψηφιακό χάρτη. Παράλληλα, εκτιμά ότι μια πρακτική που έχει δοκιμαστεί και έχει καλά αποτελέσματα, είναι η δράση «Open House», με δημόσια και ιδιωτικά κτίρια ανοίγουν τις πόρτες τους στο κοινό. Μια δράση που προφανώς θα μπορούσε να έχει εφαρμογή και σε άλλα διατηρητέα κτίρια που βρίσκονται γύρω από το ιστορικό κέντρο αλλά και σε άλλα σημεία της πόλης.  

Ιδέες και προτάσεις υπάρχουν, άλλες πιο εύκολα υλοποιήσιμες άλλες όχι. Η πολεοδομική ενότητα του παραδοσιακού κέντρου επηρεάζεται ωστόσο και από το πώς λειτουργεί η υπόλοιπη πόλη, από τις διαδρομές που περνούν ή δεν περνούν από το ιστορικό κέντρο αλλά και άλλα δεδομένα, όπως είναι ο παραμελημένος χώρος του παλιού «Χατζηκώστα» ο οποίος ανήκει στο υπουργείο Υγείας.

Όπως και να ‘χει, μεγάλη σημασία έχουν η συμμετοχικότητα και η ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου με διεπιστημονικότητα και σοβαρότητα. Το ιστορικό κέντρο των Ιωαννίνων ανήκει πάνω απ’ όλα στην πόλη –είναι η πόλη-, και οι φορείς, και κυρίως ο Δήμος, θα πρέπει να έχουν ενεργό ρόλο στην ανάδειξη της πολιτιστικής αξίας της περιοχής και στην ένταξή της στην καθημερινή ζωή των Ιωαννίνων.