Ένα «αύριο» για τα γεφύρια

Μετά την κατάρρευση της Γέφυρας Πλάκας τον Φεβρουάριο του 2015, τα γεφύρια μπήκαν στην πρώτη γραμμή. Το κάθε χωριό της Ηπείρου, ο κάθε τόπος άρχισε να φοβάται ότι θα χάσει το δικό του γεφύρι. Προτεραιότητα δεν είναι πια μόνο η εκκλησία του χωριού, αλλά και το πέτρινο γεφύρι. Οι Δήμοι άρχισαν να κινητοποιούνται. Το ίδιο και κάποιες αδελφότητες ή σύλλογοι, οι οποίοι ζητούν από την πολιτεία μέτρα για τη διάσωση της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς. Η όλη υπόθεση μοιάζει να παίρνει χαρακτηριστικά «εκστρατείας».

Το πρώτο γεφύρι στο οποίο έπεσε η προσοχή, ήταν –και δικαιολογημένα- το μεγάλο γεφύρι της Κόνιτσας, με την Περιφέρεια Ηπείρου, τον Δήμο Κόνιτσας και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο να συμπράττουν για την εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης του πέτρινου γεφυριού, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη. Πριν από λίγο καιρό, το αίτημα του Δήμου Ζαγορίου και του Πολιτιστικού Συλλόγου Τσεπελόβου «Ο Τσούφλης» για την αποκατάσταση των δύο γεφυριών Κοβάτσαινας και Χάτσιου στο Τσεπέλοβο πήγε στη Βουλή με τη μορφή αναφοράς από τον βουλευτή Ιωαννίνων του ΣΥΡΙΖΑ Χρήστο Μαντά. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος. Αμέσως μετά, ήρθε η παρέμβαση της Περιφέρειας Ηπείρου και τα δύο γεφύρια διασώθηκαν. Πέραν της συγκεκριμένης αυτής περίπτωσης, ο Δήμος Ζαγορίου, στα διοικητικά όρια του οποίου βρίσκονται τα περισσότερα πέτρινα γεφύρια στη χώρα, ζητά ένα ειδικό πρόγραμμα διάσωσης των γεφυριών.

Την ίδια ώρα, ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέκος Καχριμάνης διεκδικεί για την Περιφέρεια έναν πιο ουσιαστικό ρόλο, ζητώντας να αλλάξει η νομοθεσία και να επιτραπεί η συνεπίβλεψη Ηπείρου με τις αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες για την εκτέλεση παρεμβάσεων στα γεφύρια. Το αίτημα αυτό ο κ. Καχριμάνης το επαναφέρει τους τελευταίους μήνες με κάθε ευκαιρία, όπως έκανε και στην εκδήλωση με τίτλο «Ζαγορίσια γεφύρια: χθες, σήμερα, αύριο» που έγινε την Κυριακή 12 Αυγούστου στους Μηλιωτάδες, με διοργανωτές τον Δήμο Ζαγορίοιυ, την Ένωση Ζαγορισίων Αθηνών, τον Πολιτιστικό Σύνδεσμο Ζαγορισίων και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μηλιωτάδων.

Στην εκδήλωση αυτή ακούστηκε πολλές φορές η ανάγκη για «ενεργοποίηση όλων». «Αντί να θρηνούμε στα ερείπια χαμένων γεφυριών (σ.σ. στο Ζαγόρι, το 2004 κατέρρευσε το γεφύρι του Καβαλαρίου), απαιτείται ενεργοποίηση όλων για να σωθούν» ανέφερε ο δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου. Από την πλευρά του, ο προϊστάμενος της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου, Βορείου Ιονίου και Δυτικής Μακεδονίας Βασίλης Κασκάνης, έθεσε το ζήτημα του εθελοντισμού, τον οποίο έκρινε αναγκαίο και σημαντικό, προσθέτοντας ωστόσο ότι «πολλές φορές ο εθελοντισμός οδηγεί και σε βλάβες».

Πόσα είναι όμως τα γεφύρια στο Ζαγόρι; Εδώ τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα. Οι καταγραφές ποικίλλουν, με διάφορα νούμερα να ακούγονται: 106, 140, 66. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων, στο νομό Ιωαννίνων έχουν κηρυχθεί μνημεία 50 γεφύρια (-1 το Γεφύρι Πλάκας), από τα οποία πάνω από 40 βρίσκονται στο Ζαγόρι. Στη λίστα της, υπάρχουν άλλα 23 καταγεγραμμένα γεφύρια. Ωστόσο, φαίνεται ότι μέσα στα χρόνια «εμφανίζονται» κι άλλα γεφύρια, τα οποία είναι διάσπαρτα και κρυμμένα σε απόμερες περιοχές.

Αναμφίβολα, η καταγραφή των γεφυριών, μνημείων και μη, θα πρέπει να αποτελέσει ένα βασικό βήμα. Κατά τα άλλα, το ζήτημα είναι να μη συνεχιστεί η «γεφυρολογία», όπως ανέφερε ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Σμύρης, ο οποίος ήταν ο επιστημονικός υπεύθυνος για την αποκατάσταση των βάθρων του Γεφυριού Πλάκας. «Το πρόβλημα της διαχείρισης του ιστορικού αυτού αποθέματος, με τη διασπορά του στο χώρο, αποτελεί ίσως ένα ακανθώδες ζήτημα, όχι όμως δυσεπίλυτο» τόνισε, εκτιμώντας ότι «τα γεφύρια δεν μπορούν μα έχουν διαφορετική λειτουργία παρά μόνον εκείνη του έντονου συμβολισμού και πρωτίστως της παιδευτικής για τη σύγχρονη κοινωνία αξίας».

Με έμφαση στην παιδεία, ο κ. Σμύρης στάθηκε ιδιαίτερα στην ανάγκη διαμόρφωσης της έννοιας της συναντίληψης και της συνδιαχείρισης. «Είναι καιρός όλοι (επιστήμονες, πολίτες, υπηρεσίες, εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλοι), να μετακινηθούμε στο πεδίο της συλλογικής ευθύνης, της συνυπευθυνότητας για την προστασία του δημόσιου πολιτιστικού αγαθού, που δεν είναι αποκλειστικά κρατικό» επεσήμανε. Κατέθεσε δε κάποιες προτάσεις, όπως δημιουργία ενός συντονιστικού οργάνου, οργάνωση εθελοντικών δράσεων, λειτουργίας μιας διαδραστικής βάσης δεδομένων κ.λπ.

Η έτερη ομιλήτρια της εκδήλωσης ήταν η Μαρία Μπαλοδήμου, αρχιτέκτονας και υποψήφια διδάκτορας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που μίλησε για το πώς και το γιατί της ανέγερσης των γεφυριών στο Ζαγόρι και για τις «διαδρομές» που δημιούργησαν τον 18^ο και τον 19^ο αιώνα. Όπως είπε, τα γεφύρια στην Ήπειρο βίωσαν δύο μεγάλες καταστροφές: πλημμύρες στα τέλη του 19^ου αιώνα και την ανατίναξή τους κατά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο πόλεμο. Θύμισε δε ότι τα ζαγορίσια γεφύρια αποτελούσαν το «οδικό» δίκτυο της περιοχής μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα, αναφέροντας ότι το τέρμα του Ζαγορίου, οδικώς, μέχρι το 1955 ήταν το γεφύρι του Κόκκορη.

«Τα γεφύρια πρέπει να τα φροντίσουμε» τόνισε η κ. Μπαλοδήμου. Όμως, όπως είπε, «δεν γίνεται να ανεβαίνουμε στα γεφύρια και να κλωτσάμε τους αρκάδες», υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ανάγκη ύπαρξης κοινωνικής υπευθυνότητας.

* Στη φωτογραφία, το γεφύρι Καμπέρ Αγά στους Μηλιωτάδες Ζαγορίου