Ε. Γεροφωκά: «Το θέατρο είναι μοναδικό γιατί συντελείται στο τώρα»

Η ηθοποιός και σκηνοθέτης Ελευθερία Γεροφωκά μιλάει σήμερα στον Τύπο Ιωαννίνων για το θέατρο που την πήρε από τα Γιάννενα και την έφτασε στη Σουηδία, όπου ζει και εργάζεται σήμερα, ανήκοντας στο μόνιμο δυναμικό της κρατικής σκηνής του Γκέτεμποργκ.

Πώς είναι η ζωή στον βορρά; 

Η ζωή μου στο Γκέτεμποργκ την δεδομένη στιγμή είναι ήρεμη. Καλλιτεχνικά εδώ και αρκετά χρόνια ανήκω στο μόνιμο δυναμικό της κρατικής σκηνής της πόλης, σε ένα από τα πιο σημαντικά θέατρα της Σουηδίας και της Ευρώπης που ίδρυσε η κόρη του Μπέργκμαν, το Backa Teater.

Είμαι σε γυρίσματα δύο μεγάλων ταινιών μήκους και παράλληλα σε φάση ολοκλήρωσης ενός πρότζεκτ υπό την καθοδήγηση της διεθνούς φήμης σκηνοθέτιδας Lola Arias. Στην προσωπική μου ζωή είμαι μητέρα του μικρού Πάρι και σύζυγος του σκηνοθέτη και συγγραφέα Νικόλα Κολοβού.

Αυτό το διάστημα της πανδημίας ο σύζυγός μου και εγώ δουλεύουμε από το σπίτι και περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας με το παιδί μας είτε με παιχνίδι και βόλτες σε πάρκα, είτε κάνοντας πολλές χειροτεχνίες.

Ήταν δύσκολη απόφαση η αναχώρηση; Και στο καλλιτεχνικό επίπεδο εννοώ

Κάθε απόφαση στη ζωή είναι ένα ρίσκο και έχει ένα κόστος. Αλλά μέσα μου ήμουν σίγουρη για την απόφασή μου, ήθελα να φύγω από την Αθήνα και το καλλιτεχνικό τοπίο που έβλεπα γύρω μου. Ονειρευόμουν κάτι άλλο. Παρόλο που τα πράγματα πήγαιναν καλά για μένα στην Αθήνα δεν άντεχα. Αναζήτησα δουλειά στο θέατρο με το που έφτασα στην Σουηδία, αλλά δεν έβρισκα. Ήμουν όμως αποφασισμένη να τα καταφέρω. Χάρη στην επιμονή και τη δημιουργικότητά μου μέσα σε ένα χρόνο έγινα βοηθός σκηνοθέτη σε δύο παρατάσεις και κατόπιν πήρα τον πρώτο πρωταγωνιστικό ρόλο μου επί σουηδικού εδάφους.

Το πρώτο διάστημα ήταν πολύ δύσκολο.

Ξένη σε μια χώρα και 33 ετών δεν είναι εύκολο να τα καταφέρεις χωρίς να μιλάς την γλώσσα που είναι το βασικό εργαλείο του ηθοποιού αλλά και ένα από τα κλειδιά τις ενσωμάτωσης στην κοινωνία.

Πριν λίγο καιρό κάθισα και μέτρησα: Είχα στείλει τότε περίπου 500 e-mail με το βιογραφικό μου, αναζητώντας εργασία. Τελικά όμως μόνοι μας ορίζουμε την τύχη μας. Μια μέρα βρέθηκα στο αντίστοιχο ταμείο ανεργίας για να γραφτώ. Είδα σε ένα φυλλάδιο ότι ορισμένα θέατρα αναζητούν νέους για πρακτική. Το πρώτο καιρό στη Σουηδία δούλευα σε ένα θέατρο. Έπλενα και σιδέρωνα τα ρούχα των ηθοποιών, έκανα το φροντιστήριο των παραστάσεων, καθάριζα το θέατρο. Για µένα αυτή η αλλαγή µου βγήκε σε καλό. Θέλοντας και µη παρατηρείς τον εαυτό σου, το µαθαινεις, τον ακούς, ξαναβλέπεις τη ζωή από απόσταση και ψύχραιµα. 

Τι κρατάς περισσότερο από τα Γιάννενα (και καλλιτεχνικά);

Τις παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης. Η αίσθηση του χώρου, η μαγεία, ο κόσμος, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, που ερχόταν με κάθε μέσο για να παρακολουθήσει μια παράσταση. Όλοι μαζί κάτω από τον Δωδωναίο ουρανό. Αυτό που κρατώ επίσης από τα Γιάννενα είναι οι πρώτες θεατρικές μνήμες. Αρχικά ως μαθήτρια του δημοτικού σχολείου παρακολουθούσα τις σχολικές παραστάσεις στο Καμπέρειο, στο ΔΗΠΕΘΙ. Θυμάμαι τα καλοκαίρια στο χωριό που μεγάλωσα, που έφτιαχνα με την αδερφή μου τις δικές μας παραστάσεις και καλούσαμε τους φίλους μας και τα γειτονόπουλα να τις δουν.

Κρατώ όμως και όλες τις μνήμες που έχω από συγκεντρώσεις γυναικών ως παιδί, τα τραγούδια τους, τις ιστορίες τους από την φτώχεια, τον διωγμό, την μετανάστευση, την αγάπη που με πάθος μας διηγούταν όταν αρμάθιαζαν καπνό.Αργότερα, μαθήτρια Λυκείου, πρώτα στο ΘΕΗ που ήταν ένας χώρος που αγκάλιασε πολλά νέα παιδιά και μας δίδαξε το ήθος, την βαθιά αγάπη για το θέατρο.

Μέσα σε αυτό το μικρό υπόγειο είχα την τύχη να συνομιλήσω και να έχω δασκάλους τον Γιώργο Αράγη, τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Θεμελή, την Αντέλα Μέρμυγκα, τη Μαλβίνα Πρωτόπαππα αλλά και τον Γιώργο Νάκο, ιδρυτή και ψυχή του ΘΕΗ. Μετά το τέλος της δραματικής σχολής βρέθηκα στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων ως επαγγελματίας ηθοποιός και εκεί θυμάμαι με αγάπη τους συναδέλφους μου ηθοποιούς, τις περιοδείες στα χωριά της Ηπείρου, τις μουσικές βραδιές στο Ιτς Καλέ, τις καλλιτεχνικές μας συζητήσεις και ανησυχίες μας.

Πώς ήρθες πρώτη φορά σε επαφή με το θέατρο και αποφάσισες να ακολουθήσεις το δρόμο της ηθοποιίας;

 Η πρώτη επαφή με την ηθοποιία ήρθε μέσω του ΘΕΗ το 1993 όταν ήμουν 15 ετών. Μια συμμαθήτριά μου με παρακάλεσε να πάμε παρέα στο ΘΕΗ γιατί είχε πρόβα με τον Γιώργο Νάκο. Πρόβα; Θέατρο; Άγνωστες λέξεις για μένα! Θυμάμαι να κατεβαίνω τα σκαλιά στην Στοά Ορφέα και να μπαίνω σε ένα υπόγειο γεμάτο όνειρα και αγάπη για το θέατρο. Η φίλη μου έκανε πρόβα σε ένα ποίημα του Καβάφη με τίτλο «O ηγεμών εκ δυτικής Λιβύης».

Μετά από δύο μέρες πήγα μόνη μου και ζήτησα να διαβάσω αυτό το ποίημα, σχεδόν το απαίτησα. Έτσι ξεκίνησα, όπως και πολύ άλλοι συνάδελφοί μου, μέσα από το ΘΕΗ.

Ποια θεωρείς ότι πρέπει να είναι η τοπική στοχοθεσία για την πολιτιστική, τη θεατρική εν τω προκειμένω, παραγωγή;

Τι χρειάζεται δηλαδή μια πόλη για να «σταθεί» ικανοποιητικά και ως «παραγωγικός φορέας» αλλά και για να ικανοποιηθεί το κοινό;

 Το ερώτημα για μένα είναι πώς κάνουμε την τέχνη του θεάτρου ελκυστική και επίκαιρη με τις όλες τις γενιές.

Αφορά τόσο την αισθητική όσο και το περιεχόμενο, τις ιστορίες που λέμε, τις σύγχρονες απεικονίσεις που δημιουργούμε και τις φωνές που επιθυμούμε να φωτίσουμε μέσα από την πλατφόρμα του θεάτρου. Αυτό που σίγουρα χρειάζεται είναι στρατηγική και σωστή μέθοδο, καθώς επίσης και ένα μακροπρόθεσμό πλάνο. Συνεργασίες και ενίοτε ένα πιο ανοιχτό προφίλ. Αλλά και ο τρόπος να συνδέσεις όλους τους επαγγελματίες καλλιτέχνες που ζουν και βιοπορίζονται στα Γιάννενα και τα περίχωρά και να τους δώσεις την ευκαιρία να ενταχθούν και να αναπτυχθούν καλλιτεχνικά.

Να δημιουργήσουν καλλιτεχνικά πρότζεκτ μέσα από συνεργασίες π.χ. με άλλα ινστιτούτα, ευρωπαϊκά θέατρα κτλ. Η δουλειά με το κοινό είναι επίσης ένα άλλο σημαντικό κομμάτι. Πώς θα φέρεις το κοινό στο θέατρο και πώς θα καταφέρεις να ξαναέρθει, αλλά και να περιμένει τη στιγμή που θα ξαναέρθει.

Εκεί χρειάζεται πολλή δουλειά.

Δίνω μόνο παραδείγματα αυτή την στιγμή, π.χ. με εκπαιδευτικά σεμινάρια, με κοινό που έρχεται και παρακολουθεί τις πρόβες. Ένα κοινό αναφοράς και ανταπόκρισης. Χρειάζεται και είναι ανάγκη να δημιουργηθεί ο χώρος για να μιλήσουμε για πράγματα που μας απασχολούν πραγματικά στο τώρα και βαθιά και όχι μόνο για τα σήριαλ και τα ριάλιτι. Είναι ένα τεράστιο έργο, να φέρεις το κοινό που απαιτείται στο θέατρο. Είναι πολλά που χρειάζονται για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Όχι μόνο να πας στο θέατρο και να πεις «πρέπει να δεις αυτό το θέατρο», αλλά για να δεις και να γνωρίσεις ανθρώπους, αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση και θα χρειαστεί πολλή δουλειά σε τοπικό επίπεδο.

Πώς εκτιμάτε την κατάσταση στον καλλιτεχνικό χώρο στην Ελλάδα, μετά από ένα χρόνο πανδημίας; 

Δύσκολη έως και απελπιστική σκεπτόμενη τους καλλιτέχνες και τους ελεύθερους επαγγελματίες που προσπαθούν να επιβιώσουν μιας και οι κρατικοί φορείς αδυνατούν να τους στηρίξουν. Τα ινστιτούτα είναι λίγα, οι ακυρώσεις των παραστάσεων πολλές και η αβεβαιότητα το μόνο σίγουρο. Θεωρώ όμως πως η κυβέρνηση και οι άλλοι κρατικοί φορείς θα έπρεπε να στηρίξουν πολύ το θέατρο και τους εργαζόμενους σε αυτό. Με χορηγίες, με επιδοτήσεις, κρατικές υποτροφίες κτλ.

Ποια παράσταση που έχεις κάνει, σου έχει αποτυπωθεί; 

Μια από τις παραστάσεις που έχω συμμετάσχει, τόσο στο κείμενο όσο και στη σκηνοθεσία είναι η παράσταση D.N.A. ή στα ελληνικά «Χόρεψε Κοντά στο Σπλάχνο σου». Και ιδέα ξεκίνησε από αυτή την ερώτηση - πότε ήταν η τελευταία φορά που προσκαλέσατε τη μητέρα σας να χορέψει μαζί σας; Και πώς νιώθεις όταν ακούς την λέξη «μαμά»;

Η απάντηση και τα λόγια της μάνας μου ήταν καθοριστικά για να ξεκινήσει να χτίζεται μια παράσταση που έφτασε στην Biennalle της Σουηδίας: «Νομίζω ότι εξακολουθώ να υπάρχω, ότι ζω. Όταν κάποιος που με αποκαλεί μητέρα, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κάποιος που με αγαπά». Το DNA ειναι ένα ντοκιμαντέρ και μια παράσταση χορού για τέσσερα ντουέτα μεταξύ τεσσάρων ηθοποιών και των πραγματικών μητέρων τους.

Η μητέρα μου από την Νεοκαισάρεια Ιωαννίνων βρέθηκε, χωρίς να μιλά σουηδικά ή αγγλικά, να στέκεται και να μιλά για την ζωή της σε ένα από τα πιο σημαντικά θεατρα της Σουηδίας: Τη φτώχεια, την απώλεια... Να διαβάζει τα παραμύθια της που γράφει στο σκοτάδι και στον πάγκο του καφενείου και να μας δείχνει την τελετουργία του καπνού. Είναι μια παράσταση για την απόσταση που μας χωρίζει από τις μανάδες μας,  για την εγγύτητα, το φαγητό, την απεριόριστη αγάπη, την θλίψη, την απώλεια και επανεκκίνηση στην ζωή. Αρχέγονη δύναμη και πολύ θάρρος που κουβαλάνε οι μανάδες μας.

Ποιο είναι το θεατρικό έργο όπου θα ήθελες να παίξεις και δεν το έχεις κάνει ακόμα;

Είναι αρκετά αλλά πάντα σκέφτομαι και αναρωτιέμαι όταν είναι να κάνω μια παράσταση για ποιους θα πω την ιστορία και πώς θα την πω. Ποια φόρμα, αισθητική ή ποια ερωτήματα θα ήθελα να ερευνήσω.

Η αλήθεια είναι πώς πλέον δεν κοιτάζω τα θεατρικά όπως πριν 5 ή 6 χρόνια. Δεν τα ζηλεύω και το στάδιο της ματαιοδοξίας μου έχει περάσει. Αυτό που έχει μεγαλύτερη για μένα σημασία είναι το κοινό καλλιτεχνικό όραμα και η συλλογικότητα στην δουλειά που δουλεύω.

Η συλλογικότητα και ότι είμαστε μαζί σε αυτό το ταξίδι της δημιουργίας. Νομίζω ότι οι παραστατικές τέχνες μπορούν να συνεισφέρουν με ελπίδα. Το θέατρο είναι μοναδικό γιατί είναι μια συνάντηση ανθρώπων που συντελείται με σάρκα και αίμα στο τώρα.Το κοινό συναντά ανθρώπους και ιστορίες που ίσως δεν είχαν γνωρίσει και ακούσει στην πραγματική ζωή.Συνεχίζω να διαβάζω και για παράδειγμα το τελευταίο διάστημα επέστρεψα στα πρώτα κείμενα της Αν Κάρσον που έχουν να κάνουν με την αρχαία ποίηση. 

Οι αποκαλύψεις του «ελληνικού metoo» το τελευταίο διάστημα, φανερώνουν μια κατάσταση που ήταν εξαιρετικά δύσκολη και τραυματική στον καλλιτεχνικό χώρο. Πώς εκτιμάς αυτό που γίνεται και αυτό που θα ακολουθήσει;

Ήταν το φθινόπωρο του 2017, όταν ξεκίνησε το κίνημα metoo εδώ στη Σουηδία και έγινε πλέον γνωστό για πολλούς το τεράστιο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε με τη βία και την παρενόχληση εναντίον γυναικών και κοριτσιών μέσα στο χώρο του θεάτρου.Η ανάγκη για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών πρέπει να συνεχίσει.

Είναι μια καθημερινή υπενθύμιση που πρέπει να κάνουμε και να μάθουμε τον εαυτό μας να μην φοβάται. Όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλλου, σεξουαλικής προτίμησης ή εθνικότητας είναι ίσοι.

Ο καθένας πρέπει να σέβεται την οντότητα του άλλου.Θέλω να πιστεύω πώς θα παρθούν μέτρα, νόμοι με κυρώσεις όταν καταπατούν κάθε είδους ανθρώπινη αξία. Και το σημαντικότερο, να μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά και χωρίς ταμπού.

Ευχαριστώ πολύ

Ευχαριστώ κι εγώ