Βαριάδες από τον 14ο αιώνα

Οι Βαριάδες ή Βαργιάδες είναι ένα χωριό στον Δήμο Δωδώνης, μεταξύ Κοπάνης και Αχλαδέας, χτισμένο στις ανατολικές πλαγιές του βουνού Τόμαρος.

Μία από τις πρώτες γραπτές αναφορές στο χωριό είναι πολύ παλιά. Από το 1361, οπότε και ο Συμεών Ούρεσι το καταγράφει σε χρυσόβουλο. Ήταν μια περίοδος κατάληψης της Ηπείρου από τον ηγεμόνα των Σέρβων Στέφανο Δουσάν ο οποίος έδωσε την περιοχή (και τη Θεσσαλία) στον ετεροθαλή αδελφό του. Ο Συμεών Ούρεσι τιτλοφορήθηκε δεσπότης.

Σε αυτό το χρυσόβουλο λοιπόν αναφέρεται: «έτσι και εν τω θέματι της Βαγενιτίας (σ.σ. η δυτική Ήπειρος) χωρίον… τους Βαριάδες…».

Για την προέλευση της ονομασίας του χωριού δεν έχουν γίνει ιδιαίτερες αναλύσεις. Ο Κώστας Οικονόμου στο βιβλίο του «Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων. Γλωσσολογική εξέλιξη» χαρακτηρίζει το τοπωνύμιο «ελληνόθετο».

Ο Στέφανος Μπέττης στην έκδοση «Ονοματολογία των χωριών του νομού Ιωαννίνων» αποδίδει την ονομασία του χωριού στους πρώτους οικιστές (Βαριάς).

Ο ιστορικός και λόγιος του 19^ου αιώνα Ιωάννης Λαμπρίδης στα «Ηπειρώτικα Αγαθοεργήματα και Ηπειρωτικά Μελετήματα» καταγράφει την προσπάθεια του Αλή πασά να δημιουργήσει μια νέα πόλη στο χωριό των Βαριάδων. Ο Αλή πασάς μετέφερε κατοίκους-κτηνοτρόφους από άλλες περιοχές. Οι οικογένειες αυτών των νομάδων χάθηκαν λίγο αργότερα από επιδημία ευλογιάς. Ο Λαμπρίδης σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ο Αλής προτίθετο να μετατρέψη το χωρίον τούτο εις πόλιν. Δι’ ου μόνον τους κατοίκους Κοπάνων από του 1800 αυτόθι εγκατέστησεν ως και 10 οικογένειες εκ Χειμάρρας αλλά και 100 ποιμενικάς και σκηνοβίους καταστραφείσας αργότερα ένεκα ευλογίας».

Στο χωριό αυτό έγιναν και αρκετές προεπαναστατικές μάχες.