Από οθωμανικό νεκροταφείο, πλατεία

Η πλατεία Πύρρου δεν ήταν η πρώτη πλατεία που απέκτησε η πόλη Ιωαννίνων μετά το 1913. Είχαν προηγηθεί η πλατεία Ομονοίας που βρισκόταν πίσω από το κτίριο της 8^ης Μεραρχίας αλλά και η πλατεία Κων. Ελευθερωτού ή Διοικητηρίου μπροστά από το σημερινό Δημαρχείο της πόλης, οι οποίες με τον χρόνο «χάθηκαν». Επιπλέον, μέχρι και τη δεκαετία του ’60, δεν είχε καν τον τόσο κεντρικό χαρακτήρα που της αποδίδεται στη σημερινή εποχή. Αποκαλούνταν άνω πλατεία σε αντιδιαστολή με την κάτω πλατεία μπροστά από το Δημαρχείο.

Η κεντρική πλατεία οριοθετήθηκε τη δεκαετία του ‘20, βάσει πολεοδομικού σχεδίου, ενώ πήρε το όνομα του αρχαίου βασιλιά Πύρρου το 1931 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου. Στη θέση της προϋπήρχε ένα οθωμανικό νεκροταφείο ενώ λίγο πιο πέρα, εκεί που βρίσκεται το κτίριο της Περιφέρειας Ηπείρου, στεκόταν όρθιο ένα από τα πιο σημαντικά τζαμιά της πόλης, το Ναμάζ Γκιαχ. Το τζαμί αυτό μάλιστα ήταν από τα πρώτα μνημεία στην Ελλάδα που είχαν χαρακτηριστεί μνημεία. Ωστόσο, δεν διασώθηκε. Κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του ’30 για να χτιστεί το Διοικητήριο –η κατοπινή Νομαρχία Ιωαννίνων και στη συνέχεια Περιφέρεια Ηπείρου. Σε απόφασή του, τον Ιανουάριο του 1930, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε την παραχώρηση στο Δημόσιο του τεμένους και του περιβάλλοντα χώρου Ναμάζ Γκιαχ με το σκεπτικό «να εξωραϊσθή δι’ ενός επιβλητικού μεγάρου η πλατεία». Η οικοδόμηση του κτιρίου ξεκίνησε το 1935 και ολοκληρώθηκε το 1960 ως διώροφο και το 1970 ως τριώροφο.

Πίσω στη δεκαετία του ’20, στον χώρο της πλατείας συναντούσε κανείς το καφενείο «Αύρα», που τότε θεωρούνταν εξοχικό κέντρο, όπου περιστασιακά λειτουργούσε και υπαίθριο σινεμά. Το 1928, στη χωμάτινη πλατεία, τοποθετήθηκε και το Ηρώο των Μπιζανομάχων, γνωστό και ως άγαλμα της Δόξας.

Εκεί έμεινε 30 χρόνια. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50, το άγαλμα μετακόμισε δίπλα από το Ρολόι λόγω αναγκαίων εργασιών. Ήταν η εποχή που η πλατεία Πύρρου βίωσε την πρώτη της μεγάλη ανάπλαση, με δήμαρχο τον Γρηγόρη Σακκά. Ο Σακκάς έβαλε μπρος την εκπόνηση αρχιτεκτονικής μελέτης. Το προσχέδιο έγινε με απευθείας ανάθεση από τον αρχιτέκτονα Φαίδωνα Κυδωνιάτη εξ Αθηνών. Ο τόπος της σχεδιαζόμενης παρέμβασης ήταν από το τρίγωνο της «Αίγλης» (απέναντι από το Δικαστικό Μέγαρο) μέχρι τις αρχές της οδού Αβέρωφ. 

Τι είδους πλατεία ήθελε να φτιάξει η δημοτική αρχή τότε; «Έναν φυσικόν εξώστην με θέαν προς τη λίμνην αποδοθησομένου ολοκληρωτικώς εις το κοινόν».

Συγκεκριμένα, το σκεπτικό ήταν το μεγαλύτερο μέρος της πλατείας να χρησιμοποιηθεί για περίπατο και στο υπόλοιπο τμήμα να αναπτυχθούν τραπεζοκαθίσματα (τότε υπήρχε το καφενείο «Όαση» ως μετεξέλιξη της «Αύρας»). Η δημοτική αρχή απέρριψε τελικά το αρχιτεκτονικό προσχέδιο. Καταρχήν διαφώνησε με τη χρήση μέρους της πλατείας και του παρακείμενου αλσύλλιου για παιδική χαρά –η οποία τελικά έγινε το 1980- και για ζωολογικό κήπο (ήταν της μόδας τότε), υποστηρίζοντας ότι πάει χαμένος ο χώρος για τον περίπατο των πολιτών. Διαφώνησε επίσης και με την ανέγερση ενός μεγάλου κτιρίου για κινηματοθέατρο και καταστήματα στον χώρο απέναντι από το σημερινό «Διεθνές». «Το ογκώδες τούτο κτίριον πλην των άλλων θα αποστερήση και το έναντι αυτού υφιστάμενον τουριστικά ξενοδοχεία της προς την λίμνην θέας» ανέφερε σε απόφασή του το 1959 το δημοτικό συμβούλιο της πόλης. Μέχρι και σήμερα, η ενοποίηση του κοινόχρηστου αυτού χώρου με την  υπόλοιπη πλατεία παραμένει σε εκκρεμότητα…

Στις αρχές του ‘60, ξεκίνησαν οι εργασίες ανάπλασης, με τα παγκάκια, τους κήπους-παρτέρια και την πλακόστρωση της πλατείας (τα «πλακάκια» όπως τα αποκαλούσαν οι παλιότεροι Γιαννιώτες). Πολλές οι συζητήσεις που γίνονταν τότε, με τον Τύπο της εποχής να θέτει και το ζήτημα του πρασίνου: «Το κόψιμο των δέντρων έγινε και έτσι αποκαλύφθηκε στα μάτια του θεατή η πανοραμική θέα της χιλιοτραγουδισμένης λίμνης. Προσοχή όμως να μην πάθουμε πάλι τα ίδια με τα δέντρα που φυτεύονται τώρα στην άνω πλατεία. Να μη φυτευτούν ψηλόδεντρα επουδενί» (Πρωινός Λόγος, Μάρτιος του 1960).

Καρτ ποστάλ της δεκαετίας του '70

Επόμενη σημαντική στιγμή του δημόσιου αυτού χώρου ήρθε με την ανέγερση της νέας πια «Όασης» με την υπογραφή του σημαντικού αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Το 1973 η «Όαση» ξεκίνησε να λειτουργεί και άλλαξε τα δεδομένα στην πλατεία.

Το 1987, επί της πλατείας και μπροστά από τα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στο αλσύλλιο και στην Καλούτσιανη, εμφανίστηκε ο ανδριάντας του Ελευθέριου Βενιζέλου, που προσέδωσε στον χώρο ένα ακόμα σημείο αναφοράς.

Μια ακόμα αλλαγή για την κεντρική πλατεία ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν το δημοτικό συμβούλιο της πόλης με δήμαρχο τον Φίλιππα Φίλιο προχώρησε στην εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου για τη διάνοιξη του δρόμου που ενώνει σήμερα το Δικαστικό Μέγαρο με την οδό Μπιζανίου. Η σύνδεση με το αλσύλλιο διακόπηκε.

Η πιο κρίσιμη στιγμή στη διαδρομή της κεντρικής πλατείας ήρθε όμως τη δεκαετία ’00, όταν η δημοτική αρχή του Νίκου Γκόντα έδωσε το πράσινο φως για την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ. Η πλατεία έγινε επί της ουσίας η «στέγη» του πάρκινγκ, με τις όποιες «αισθητικές παρεμβάσεις» (μαζί με αυτές και το επίχρυσο άγαλμα του Πύρρου) να καταστρέφουν οποιαδήποτε αίσθηση πλατείας.

Όσο για τον Βενιζέλο μετακόμισε απέναντι, μπροστά από την Περιφέρεια Ηπείρου. Κατά μία έννοια, τα αγάλματα ήταν μάρτυρες των μεγάλων αλλαγών που βίωσε ο δημόσιος αυτός χώρος.

* Η κεντρική φωτογραφία απεικονίζει την πλατεία τη δεκαετία του '20 (δεξιά διακρίνεται ο μιναρές του τεμένους Ναμάζ Γκιαχ). Από το λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου "Ιωαννίνων Ενθύμιον"