Το άγαλμα… των επετείων

Όλα αυτά τα χρόνια έχει «ακούσει» εκατοντάδες φορές τον εθνικό ύμνο ενώ έχει στολιστεί άλλες τόσες φορές με δάφνινα στεφάνια. Το Ηρώο των Μπιζανομάχων (γνωστό και ως άγαλμα της Δόξας ή του Αγνώστου Στρατιώτη), δίπλα από το Ρολόι, όντας το σημαντικότερο μνημείο για την απελευθέρωση της πόλης, αποτελεί το σημείο αναφοράς για τις επίσημες αρχές της πόλης σε κάθε εθνική ή τοπική επέτειο.

Η ανέγερση του ηρώου αυτού έγινε τη δεκαετία του ’20 σε μια εποχή που υπήρξε έντονη κινητοποίηση από το κράτος για την ανέγερση ηρώων σε όλη την επικράτεια, προς τόνωση προφανώς του εθνικού φρονήματος. Στο πλαίσιο αυτής της κινητοποίησης, δόθηκε η εντολή τα ηρώα να στηθούν κυρίως στις πρωτεύουσες των νομών, όπου θα μπορούσε να τα βλέπει περισσότερος κόσμος. Και κάπως έτσι το γιαννιώτικο Ηρώο στήθηκε στα Γιάννενα κι όχι στο Μπιζάνι, το οποίο απέκτησε το δικό του μνημείο τη δεκαετία του ’60.

 Το Ηρώο των Μπιζανομάχων, λοιπόν, είναι έργο του γλύπτη Βάσου Φαληρέα,  ο οποίος έπλασε μια γυναικεία μορφή με κεφάλι Αθηνάς που κρατά  έναν νεκρό στρατιώτη μπροστά από μια ασπίδα. Η απελπισία της μορφής αυτής είναι εμφανής. Στα πόδια της βρίσκεται η επιγραφή «Επί τας» παραπέμποντας και στη μορφή της σκληροτράχηλης Σπαρτιάτισσας. Ο Βάσος Φαληρέας, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ακαδημαϊκής σχολής γλυπτών στην Ελλάδα (1905-1979), ανέλαβε το έργο αυτό, ενώ ήταν ακόμα φοιτητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό ο οποίος έγινε το 1926.

Το γλυπτό αποτελεί ένα δείγμα του όψιμου νεοκλασικισμού, με τον δημιουργό να μην ξεφεύγει από τις εικαστικές επιταγές ενός ηρώου εκείνης της εποχής. Πέραν της όποιας συζήτησης για την καλλιτεχνική δυναμική του έργου, το Ηρώο των Μπιζανομάχων διατηρεί αναλλοίωτο το ιστορικό και συναισθηματικό νόημά του.

Τα αποκαλυπτήρια του Ηρώου έγιναν στις 19 Φεβρουαρίου του 1928, δύο μέρες πριν από την επέτειο της απελευθέρωσης, παρουσία του Αλέξανδρου Μαζαράκη, υπουργού Στρατιωτικών επί οικουμενικής κυβέρνησης Ζαΐμη (1926-1928). Το καλωσόρισμα από τους πολίτες ήταν αρκετά μουδιασμένο, όπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα της εποχής.

Στην εφημερίδα «Ηπειρωτικός Αγών» φιλοξενήθηκε μόνο η φωτογραφία του γλυπτού. Αντιθέτως αρκετά εκτενής αναφορά υπήρχε στην εφημερίδα «Ελευθερία» του Χ. Χρηστοβασίλη. «Ο Λαός συνέρρευσε αθρόως, αλλά παρηκολούθησε την τελετήν χωρίς παλμόν, χωρίς συγκίνησιν, χωρίς κατάνυξιν...». Η εφημερίδα εκτιμούσε ότι η απουσία ενθουσιασμού οφείλεται στην απαισιοδοξία του ηπειρώτικου λαού για το μέλλον του: «Τον Ηπειρωτικόν λαόν […] κατέλαβεν ήδη ο κορεσμός των ωραίων επιδείξεων και των ευθηνών ενθουσιασμών διότι από της απελευθερώσεώς του ο Ηπειρωτικός λαός στερείται των κυριωτέρων αγαθών των συμπαρομαρτούντων τη Ελευθερία, διότι ούτε ασφάλειαν, ούτε συγκοινωνίαν, ούτε διοίκησιν κατώρθωσε ποτέ παρά των κυβερνητών της να επιτύχη ούτε έχει λόγους να είναι αισιόδοξος διά το μέλλον».

Το Ηρώο, το 1928, δεν βρισκόταν στη θέση που είναι σήμερα. Η θέση του ήταν στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην πλατεία Πύρρου. Το βάθρο του δε, ήταν διαφορετικό και υψηλότερο από το σημερινό. Το γλυπτό ήταν τοποθετημένο πάνω σε βάθρο ύψους 2,5 μέτρων, με τον όγκο του να δείχνει μικρότερος. Στην κεντρική πλατεία έμεινε για τρεις δεκαετίες. Το 1958 μετακόμισε στον κήπο, στο Ρολόι, προκειμένου να γίνουν εργασίες ανάπλασης της πλατείας, και τοποθετήθηκε σε άλλο, χαμηλότερο βάθρο (σε έναν βράχο), μεταβάλλοντας εκ των πραγμάτων την όλη σύνθεση και τη σχέση του γλυπτού με τον περιβάλλοντα χώρο. Εκεί παραμένει ως σήμερα.

* Η φωτογραφία είναι από τη δεκαετία του '30 με τον φακό του Aπ. Πανταζίδη