![[300,399] Ψιχάλες](https://openweathermap.org/img/wn/03d@2x.png)
Ο Βασίλης Τσιράκης έφτασε στο τρίτο μέρος της τριλογίας βιβλίων του, στους «Αλώβητους», οι οποίοι παρουσιάζονται αυτή την Παρασκευή στα Γιάννενα. Ο Τύπος Ιωαννίνων μίλησε μαζί του για το βιβλίο, την τέχνη, την ιστορία και άλλα πράγματα.
«Οι αλώβητοι» είναι το τρίτο σας ιστορικό μυθιστόρημα με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα τρία βιβλία ως τριλογία;
Με δεδομένο πως και στα τρία μυθιστορήματα οι ήρωες είναι διαφορετικοί, ο χαρακτηρισμός θα μπορούσε να σταθεί με την έννοια της χρονολογικής συνέχειας του ενός με το άλλο. Το «Σελανίκ» αναφέρεται στη Θεσσαλονίκη από την παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1900 ως και λίγο πριν την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, τα «Χρόνια ανάμεσα» διαπραγματεύονται την περίοδο του μεσοπολέμου, από τον ερχομό των προσφύγων το 1923-24 έως τα πρώτα χρόνια της κατοχής και την εξόντωση των εβραίων της πόλης το 1943, και οι «Αλώβητοι» ξεκινούν με μια δολοφονία στο κέντρο της πόλης εν μέσω του εμφύλιου πολέμου το 1947, για να φτάσουν ως την κατάληψη του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης το 1973.
Γιατί επιλέξατε τη Θεσσαλονίκη ως επίκεντρο των ιστοριών σας;
Νομίζω οι αιτίες είναι δύο. Η πρώτη έχει να κάνει με το πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό παρελθόν της και την χρόνια προσπάθεια των επίσημων φορέων της πόλης να σβήσουν κάθε αποτύπωμα που το αποκαλύπτει και η δεύτερη με την απίστευτη πυκνότητα των ιστορικών γεγονότων που υπέστη - ας μου επιτραπεί η έκφραση - η ίδια πόλη στην διαδρομή της ιστορίας της μέσα στον 20ο αιώνα.
Γιατί ιστορικό μυθιστόρημα;
Ίσως να με οδήγησε σε αυτό η εμμονή μου στην άποψη πως η ιστορία δεν είναι ένα παλιό έπιπλο που πρέπει απλά να τινάζουμε από πάνω του τη σκόνη του χρόνου για να το γνωρίσουμε και να διδαχτούμε από αυτό, αλλά κάτι δυναμικό που αλλάζει συνεχώς και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις ζωές μας σήμερα.
Πως μπλέκετε τον μύθο με την ιστορία;
Όλα τα ιστορικά γεγονότα στους «Αλώβητους» είναι αληθινά και δοσμένα με χρονολογική ακρίβεια, ενώ αντίθετα όλες οι ιστορίες των ηρώων του μυθιστορήματος είναι φανταστικές. Και το ζητούμενο είναι πως θα γίνει η όσμωση αυτών των δύο, γιατί ο μεγαλύτερος κινδύνος στα ιστορικά μυθιστορήματα είναι να μετατραπούν τα ιστορικά γεγονότα σε ένα θεατρικό σκηνικό μπροστά στο οποίο διαδραματίζεται η πλοκή του μυθιστορήματος, ενώ αντίθετα η ιστορία θα πρέπει να δένεται οργανικά με τον μύθο και να διαχέεται χωρίς επιτήδευση και διδακτισμό στις μικροιστορίες των ηρώων.
Οι κύριοι ήρωες του μυθιστορήματος είναι πολιτικά ενταγμένοι. Πως αποφεύγετε την παγίδα των διδακτισμού και του μανιχαϊσμού;
Κάθε έργο τέχνης ως αντανάκλαση της κοινωνικής πραγματικότητας και των αντιθέσεών της, εμπεριέχει αντικειμενικά έναν ιδεολογικό-πολιτικό πυρήνα και επομένως στον ένα ή άλλο βαθμό παίρνει θέση «στα πράγματα», είναι δηλαδή -ανεξάρτητα από τις προθέσεις του δημιουργού του- πολιτικό. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως η τέχνη είναι απλά ένας υπαινικτικός πολιτικός λόγος. Το ότι κάθε έργο τέχνης είναι σε τελική ανάλυση πολιτικό, δεν σημαίνει πως η τέχνη είναι ένας άλλος τρόπος να κάνει κανείς πολιτική.
Ποιος είναι λοιπόν κατά τη γνώμη σας ο ρόλος της τέχνης;
Η τέχνη αποφεύγοντας την παγίδα τόσο του ναρκισσισμού, όσο και της προπαγάνδας, οφείλει να δημιουργεί υπόβαθρο, κριτήρια, να ακονίζει την κριτική σκέψη. Να δημιουργεί ερωτήματα, διλλήματα και προβληματισμό και να δίνει νέες οπτικές γωνίες, για την ανάγνωση και εξήγηση του κόσμου. Να ανιχνεύει το μέλλον και τα υπόγεια κοινωνικά ρεύματα. Να ψηλαφεί ανοιχτές πληγές του παρελθόντος και να εισχωρεί σε σκοτεινές περιοχές της ανθρώπινης συνείδησης, αλλά και άβατα της συλλογικής μνήμης.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη στρατευμένη τέχνη;
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τα έργα των στρατευμένων στην αριστερά δημιουργών, σε μια προσπάθεια υποβιβασμού της αξίας τους ως πολιτικά υποκινούμενα, καθιερώνοντας τελικά την άποψη πως στρατευμένη τέχνη είναι η τέχνη των στρατευμένων καλλιτεχνών.
Με αυτή την έννοια ο όρος στρατευμένη τέχνη υποδήλωνε την κατά παραγγελία τέχνη, όταν δηλαδή ένα έργο τέχνης δημιουργείται με έναν προκαθορισμένο σκοπό. Άποψη βαθειά λαθεμένη κατά τη γνώμη μου γιατί θεωρεί ως δεδομένο πως οι προθέσεις του καλλιτέχνη είναι ο αποκλειστικός παράγοντας καθορισμού της αισθητικής αξίας μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Γιατί αλώβητοι; Μένουν τελικά αλώβητοι οι ήρωες του μυθιστορήματος;
Η αφορμή για τον τίτλο δόθηκε από το γεγονός πως «Αλώβητοι» είναι ο τίτλος ενός βιβλίου που επιχειρεί να γράψει και να εκδώσει η Βιργινία, μια από τις ηρωίδες του μυθιστορήματος. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησης σας, νομίζω ότι μια επί της ουσίας απάντησή μου θα προκαταβάλει και θα προϊδεάσει τους αναγνώστες που δεν έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα. Κατά τη γνώμη μου μετά την έκδοση ενός λογοτεχνικού έργου ο συγγραφέας δεν είναι παρά ένας (ο πρώτος) αναγνώστης και η άποψη του είναι ισότιμη με την όποια διαφορετική ερμηνεία δίνει ο κάθε αποδέκτης του έργου στο πέρασμα του χρόνου. Ας αφήσουμε λοιπόν τους αναγνώστες να απαντήσουν οι ίδιοι το ερώτημα.
Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο;
Η τέχνη είναι αληθινή όταν ξεκινώντας από το προσωπικό και το μερικό, το ειδικό και το συγκεκριμένο, περνά – δια μέσου των νόμων της αισθητικής – στο γενικό και στο καθολικό.
Για να μπορέσει όμως η τέχνη να έχει καθολική σημασία για την ανθρωπότητα, θα πρέπει αφ’ ενός μεν να συντονιστεί με την εποχή της, αναδεικνύοντας πριν απ’ όλα τα θέματα εκείνα που την διαμορφώνουν και την καθορίζουν και αφ’ ετέρου να έχει την ικανότητα κατανόησης και ανάδειξης της προοπτικής της κοινωνίας, ώστε να μπορέσει τελικά η τέχνη να αποτελέσει συνείδηση της εποχής της.
Έτσι ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης αποκτά πρωτεύοντα ρόλο, όχι όμως μόνο με την παραδοσιακή έννοια τού εμπλουτισμού της ζωής μέσα από αυτήν, αλλά με την έννοια της πλήρους επαναστατικοποίησης της καθημερινότητας, ανατρέποντας τις παραδοσιακές σχέσεις όχι μόνο μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και μεταξύ ανθρώπων, καταστάσεων και πραγμάτων.
Εν κατακλείδι θα απαντούσα στο ερώτημα σας λέγοντας πως ναι μεν η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά όμως ο κόσμος δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά χωρίς την τέχνη.
Κλείνει ένας κύκλος με τους «Αλώβητους»; Και αν ναι μετά, τι ακολουθεί;
Άμεσα τουλάχιστον φαίνεται να κλείνει ένας κύκλος συγγραφής με επίκεντρο την Θεσσαλονίκη και την ιστορία της και μάλλον θα ακολουθήσει κάτι πιο σύγχρονο και επίκαιρο. Η οικονομική κρίση και η υποβάθμιση της εργασίας, οι πόλεμοι και η όξυνση του προσφυγικού ζητήματος, είναι θέματα που η λογοτεχνία δεν πρέπει και δεν μπορεί να γυρίζει αδιάφορα την πλάτη.
info
Την Παρασκευή 22/11/2019, 19.30, στο καφέ «Say Yes» Μιχαήλ Αγγέλου 49 και Δοσίου οι εκδόσεις Τόπος και το βιβλιοπωλείο «Αναγνώστης» παρουσιάζουν το βιβλίο «Αλώβητοι» του συγγραφέα Βασίλη Τσιράκη.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο Δημήτρης Αργυρός, MSc Φιλοσοφίας- Συγγραφέας, ο Λευτέρης Παπαθανάσης, Εκπαιδευτικός, Ζώης Γαλατάς, μέλος ΓΣ ΑΔΕΔΥ. Αποσπάσματα θα διαβάσει η Μυρσίνη Μητροπάνου
