Μια αιωνιότητα σε μια μέρα

Πριν από σαράντα χρόνια κυκλοφόρησε ένας δίσκος που άλλαξε το ρου της ελληνικής δισκογραφικής παραγωγής. Ο «Σταυρός του Νότου» βγήκε τον Οκτώβριο του 1979, αλλά για αρκετό καιρό «πέταξε χαμηλά» και κατηγορήθηκε είτε ως ελιτίστικος, είτε ως κενός νοήματος από τους κριτικούς. To κοινό είχε διαφορετική άποψη όμως. 

Ο Θάνος Μικρούτσικος, ο πιο εμπνευσμένος μαζί με τον Σταύρο Ξαρχάκο Έλληνας συνθέτης και ενορχηστρωτής, έχασε τη μάχη με τον καρκίνο το απόγευμα της 28ης Δεκεμβρίου 2019, του 40ου χρόνου από την κυκλοφορία του «Σταυρού του Νότου».

Ο δίσκος ήταν μια περιπέτεια. Αρχικά, προοριζόταν για μουσική επένδυση σε μια τηλεοπτική παραγωγή, στην «Πορεία 090» του Τάσου Ψαρρά. Η σειρά έκανε πρεμιέρα στην ΥΕΝΕΔ, στις 7 Ιανουαρίου του 1980, ο Μικρούτσικος όμως ήδη είχε εμπλακεί πολύ περισσότερο στους στίχους του Νίκου Καββαδία. 

Ο Μικρούτσικος τότε ήταν ένας κομμουνιστής δημιουργός, στρατευμένος στο ΕΚΚΕ, με ήδη έξι δίσκους στο ενεργητικό του. Μεταξύ αυτών, τα «Πολιτικά τραγούδια» που ανέδειξαν τη Μαρία Δημητριάδη ως βασική του ερμηνεύτρια, την καταπληκτική «Καντάτα για τη Μακρόνησο» και τη θυελλώδη «Φουέντε Οβεχούνα». Έτσι και αλλιώς, σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη πολιτικά εποχή, το πολιτικό άκουσμα ήταν  συνηθισμένο. 

Αυτό που έκανε ο Μικρούτσικος, ο οποίος δημιουργούσε έργα αφιερωμένα και στηριγμένα στον Μπρεχτ, μεταξύ άλλων, δεν ήταν συνηθισμένο. 

Ο «Σταυρός του Νότου»  ήταν μια άλλη υπόθεση. Εκτός από το γεγονός ότι θα στηριζόταν στους στίχους του  (σχετικά άγνωστου τότε) Νίκου Καββαδία, οι μουσικές του γραμμές ήταν κάπως διαφορετικές από τον οπερετικό χαμό των «Πολιτικών» ή την αργόσυρτη δύναμη της «Δικόπης ζωής» με τη φωνή του Γιώργου Μεράντζα.

Ο «Σταυρός του Νότου» ήταν… ροκ. Ήταν όμως και κλασικά υποβλητικός, ήταν επίσης και σύνθετος, όπως πχ το «Federico Garcia Lorca", ήταν και σπαρακτικός, ήταν και "ισοσκελής" στα κλασικά και ηλεκτρικά όργανα. Κοντά στον Κούτρα και την Αιμιλία Σαρρή, ήταν και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου που ερμήνευσε τις πιο «τραχιές» στιγμές.

Γιατί όμως ο Σταυρός του Νότου ήταν τόσο επιτυχημένος, παρότι μέχρι τα Χριστούγεννα του ’79 έδειχνε ότι θα πήγαινε άπατος;

Η τηλεοπτική σειρά βοήθησε αρκετά. Αλλά η απάντηση ήταν ο ίδιος ο Μικρούτσικος.

Ένα καλλιτεχνικό έργο κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο το κατακτά ο δημιουργός του και το χαρακτηρίζει για πάντα. Ο Μικρούτσικος και ο Καββαδίας ταυτίστηκαν σε μεγάλο βαθμό, τόσο που σχεδόν δεν τους ξεχώριζαν στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Ο «Σταυρός του Νότου» ήταν επίσης μια μελοποίηση των πραγμάτων που πρέπει να επιδιώκουμε, όταν οραματιζόμαστε, πέρα από τη γλυκιά λαϊκή εκδίκηση των «Τροπαρίων για φονιάδες» ή την ιστορική μνεία στην ελευθερία της «Φουέντε Οβεχούνα». Ο «Σταυρός του Νότου» ήταν η ιστορία εκείνων που στέκονται όρθιοι και κυνηγάνε αυτό που άλλοι το ονομάζουν ακατόρθωτο.

Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν έμεινε στον «Σταυρό». Το 1982 έβγαλε έναν ακόμα καλύτερο, κατά την ταπεινή μου άποψη, δίσκο, το «Εμπάργκο» σε στίχους του Άλκη Αλκαίου, ενώ η συνθετική και εκτελεστική του ικανότητα αποτυπώθηκε τόσο σε «ειδικά» έργα όπως οι «Αντιθέσεις», όσο και σε λαϊκότερα, στις συνεργασίες του με την Αλεξίου, τον Μητροπάνο, τον Παπακωνσταντίνου.  

Οι καιροί άλλαζαν. Το ’88 ο Μικρούτσικος κυκλοφόρησε το πολεμικό και εξαιρετικό «Όλα από χέρι καμένα». Η μαγεία του «Σταυρού» έμοιαζε να υποκύπτει στη φθορά του χρόνου, αλλά τότε ήρθαν οι «Γραμμές των οριζόντων» για να τη σταματήσουν και να ξαναδώσουν την παλιά αίγλη. Το ’96 έγραψε τη «Ρόζα» για τον Μητροπάνο, τη Ρόζα που την είχε ξαναϋμνήσει παλιότερα, καθώς της είχε πολλά φυλαγμένα. Το ’99 υπενθύμισε ότι πρέπει να κρατήσουμε λίγο ακόμα, στη «Θάλασσα στη σκάλα» και όλα αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν, είτε σε δίσκους, είτε ζωντανά στις συναυλίες του, είτε προσκεκλημένος στο φεστιβάλ ΚΝΕ Οδηγητή ή στις «Αναιρέσεις» ή αλλού, θύμιζε ότι υπάρχούν πολλοί λόγοι επιμονής και υπομονής.

Μέσα σε όλα τα δημιουργήματα που άφησε πίσω του ο Θάνος Μικρούτσικος, αυτός ο μεγάλος άνθρωπος και δημιουργός, είναι το 40χρονο παιδί, ο «Σταυρός του Νότου», μια μόνιμη μελωδική εφηβεία.