Με (ή χωρίς) υπογραφή Περικλή Μελίρρυτου

Ο Περικλής Μελίρρυτος θεωρείται ο δικός μας αρχιτέκτονας, ο γιαννιώτης αρχιτέκτονας. Ο άνθρωπος που έβαλε την αρχιτεκτονική του σφραγίδα σε πολλά δημόσια και ιδιωτικά έργα από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’30. Ποιος ήταν ο Περικλής Μελίρρυτος; Και είναι όντως όλα τα έργα που αποδίδονται σε αυτόν, δικά του;

Ο επίκουρος καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Σμύρης προσέγγισε το φαινόμενο του Μελίρρυτου και έδωσε κάποιες απαντήσεις , κατά τη διάρκεια του συνεδρίου για την Ήπειρο που διοργανώνει αυτές τις ημέρες η Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, με το κοινό να είναι κυρίως το… παραδοσιακό κοινό της ΕΗΜ.

Σε βιογραφικό επίπεδο, ο Μελίρρυτος γεννήθηκε στα  Γιάννενα το 1870. Αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή και σπούδασε στο Σχολείον των Βιομηχανικών Τεχνών (πρόδρομος του  Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου) το οποίο λειτούργησε με τρεις σχολές: πολιτικών μηχανικών, μηχανουργών και εργοδηγών γεωμετρών. Ο Μελίρρυτος φαίνεται ότι ήταν ένας από τους πολιτικούς μηχανικούς που αποφοίτησαν.. Ο ίδιος, όπως ανέφερε ο κ. Σμύρης, άλλοτε υπογράφει ως «ο μηχανικός» και άλλοτε ως «ο αρχιτέκτων». Στους επαγγελματικούς οδηγούς των Ιωαννίνων της δεκαετίας του ’20  δηλώνεται ως «αρχιτέκτων». Μέχρι το 1931, ο «μηχανικός» ή «αρχιτέκτων» θα ασκήσει το επάγγελμά του τόσο ως δημομηχανικός και νομομηχανικός όσο και ως ιδιώτης μηχανικός.    

Με βεβαιότητα αποδίδονται στον Μελίρρυτο, το οθωμανικό παρθεναγωγείο (1900-1902), το οποίο σήμερα στεγάζει το Ταχυδρομείο, το Ρολόι, το καμπαναριό της Μητρόπολης, τμήμα του πρώην δημοτικού νοσοκομείου στον Κουραμπά, η οικία Καππά-Παρλαπά, η οικία Μουλαϊμίδη και άλλα ιδιωτικά κτίρια. Το Ρολόι αποτελεί για τα σύγχρονα Γιάννενα ένα από τα πιο εμβληματικά του κτίρια.  

Από τα πρώτα δημόσια έργα που έγιναν στα Γιάννενα, ήταν η Ζωσιμαία Σχολή. Για τον κ. Σμύρη, το κτίριο αυτό αποτελεί «ίσως το ωριμότερο έργο του Μελίρρυτου». Αλλά… Το οικοδόμημα της Σχολής, όπως προκύπτει από τα όσα είπε, είναι εμπνευσμένο από το πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων, γνωστό ως πρόγραμμα Καλλία. Από το 1898 έως το 1911 χτίστηκαν στην Ελλάδα («ένθεν κι ένθεν» όπως είπε), περίπου 400 σχολεία με νεοκλασικό ιδίωμα. Ο Δημήτρης Καλλίας ήταν διευθυντής της τεχνικής υπηρεσίας του Νομού Αττικής. «Το οικοδόμημα της Ζωσιμαίας Σχολής εκφράζει τον βαθμό κατανόησης των νεοκλασικών μορφών και κυρίως τα απορρέοντα από τα χαρακτηριστικά των σχολικών κτιρίων ‘τύπου Καλλία’, που επηρέασαν ολόκληρη την Ελλάδα ελεύθερη ή όχι» τόνισε.

Για την Καπλάνειο Σχολή, η οποία αποδίδεται κι αυτή στον Μελίρρυτο, ο κ. Σμύρης κατέθεσε στοιχεία, που έρχονται να ανατρέψουν τη γενική άποψη.  Στην ομιλία του είπε ότι, με υπογραφή του Μελίρρυτου, ως δημομηχανικού, γίνεται απαλλοτρίωση του οικοπέδου της οδού Αραβαντινού για την ανέγερση της Καπλανείου και Ελισαβετείου Σχολής. Και πρόσθεσε ότι για την ανέγερση του σχολείου αυτού θα πρέπει να θεωρηθεί βέβαιη η συμμετοχή του τότε υπουργείου Παιδείας. Σε αυτό το σημείο, κατέθεσε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία: Στα αρχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) απόκεινται τα αρχιτεκτονικά σχέδια του συγκροτήματος χωρίς υπογραφή, με την ένδειξη «Μελέτη μικτού διδακτηρίου στοιχειώδους εκπαιδεύσεως εν Ιωαννίνοις» και χρονολογία υποβολής το 1922. Είναι δε αρχειοθετημένα στον φάκελο «Διδακτήρια 1921-22» του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Σούρσου, μαζί με άλλα διδακτήρια που παρουσιάζουν τα ίδια μορφολογικά χαρακτηριστικά.

Για την Παπαζόγλειο Σχολή, ο κ. Σμύρης αντέκρουσε κάποιες αναφορές που αποδίδουν στον Μελίρρυτο κι αυτό το κτίριο, λέγοντας ότι το κτίριο ήταν κατασκευασμένο ήδη από το 1884, όπως δηλώνεται στη διαθήκη της Αγγελικής Χατζημιχάλη-Παπάζογλου (το 1884 ο Μελίρρυτος ήταν 14 ετών). Η υπόθεση του κ. Σμύρη είναι ότι ο Μελίρρυτος συμμετείχε σε κάποια μεταγενέστερη επισκευή, ενδεχομένως το 1914.

Ο Μελίρρυτος, πάντως, με την ιδιότητα του επιβλέποντα μηχανικού, συμμετείχε σε αρκετά δημόσια έργα: από το κτίριο της πρώην Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας με αρχιτέκτονα τον Αριστοτέλη Ζάχο μέχρι την Αναγνωστοπούλειο Γεωργική Σχολή Κόνιτσας με αρχιτέκτονα τον Βασίλη Κουρεμένο. Ο κ. Σμύρης σημείωσε ότι η συμμετοχή στο κτίριο της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας «έφεραν τον Μελίρρυτο σε επαφή με τις απόψεις του μοντερνισμού στην αρχιτεκτονική».

Στην πόλη των Ιωαννίνων, εικάζεται ότι πολλά ιδιωτικά κτίρια φέρουν την υπογραφή του Μελίρρυτου. Εικασίες μέχρι στιγμής… Κι αυτό είτε επειδή δεν υπάρχουν αρχιτεκτονικά σχέδια είτε επειδή, αν υπάρχουν, αυτά βρίσκονται σε κάποια μπαούλα.