Η Κοσμηρά, η ονομασία και ένας αγάς

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011, η Κοσμηρά Ιωαννίνων μετράει 577 κατοίκους. Η μικρή απόσταση του χωριού από το «κλεινόν άστυ» ήταν καθοριστική για τη συγκράτηση του πληθυσμού.

Για την ονομασία του χωριού, υπάρχουν διιστάμενες απόψεις. Ο Ι. Λαμπρίδης («Ηπειρωτικά Μελετήματα», 1888) γράφει ότι το όνομα «ελληνικώτατον» και ότι προήλθε από το όνομα κάποιου αρχηγού ή ντόπιου. Άλλοι θεωρούν ότι πρόκειται για αλβανική λέξη που σημαίνει «καλό γάλα» ή «καλή γιαούρτη». Ο αναπληρωτής καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κώστας Οικονόμου έχει υποστηρίξει ότι η ονομασία του χωριού είναι σύνθετη τούρκικη λέξη, που σημαίνει «βοσκότοπος.

Το όνομα «Κοσμηρά» εντοπίζεται να μνημονεύεται σε προθέσεις των Μονών Μεταμορφώσεως και Βαρλαάμ των Μετεώρων τον 16ο αιώνα.

Το παρών δίνει και στις αναφορές των ταξιδιών δύο σημαντικών περιηγητών του 19^ου αιώνα, του Πουκεβίλ και του Ληκ.

Ο Πουκεβίλ, ως γάλλος πρόξενος στα Γιάννενα, την περίοδο ηγεμονίας του Αλή πασά, κάνει αναφορά στην Κοσμηρά («Κοσμερά») με τα 40 ελληνικά σπίτια. Ο Ληκ, άγγλος υποπρόξενος, δίνει περισσότερες λεπτομέρειες με αναφορές στις καλλιέργειες αμπελώνων και βρίζας -«ένα χωριό που βρίσκεται  καταμεσής αμπελώνων…», «στις 12.15 ́ κατηφορίσαμε από την Κοσμηρά - που είχαν σταματήσει να ξεκουραστούν - στην πεδιάδα των Ιωαννίνων μέσω μιας ήπιας πλαγιάς κατάφυτης με βρίζα που ποτίζεται από έναν χείμαρρο. Στο τέλος της κατηφοριάς, που αρχίζει η πεδιάδα των Ιωαννίνων, τα χωράφια είναι όλα καλλιεργημένα…».

Eπί οθωμανοκρατίας, τουλάχιστον από τον 19^ο αιώνα και μετά, η Κοσμηρά ήταν κτήμα μπέηδων κυρίως. Ο τελευταίος μπέης ήταν ο Περτέφ Παπατζιάν. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία.

Ως «κτήμα», η Κοσμηρά θα πορευτεί μέχρι το 1926 οπότε θα γίνει και η απαλλοτρίωση από την Εθνική Τράπεζα. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’30 οι κάτοικοι πήραν στα χέρια τους τα παραχωρητήρια. Σημειωτέον ότι εκτός από τα αμπέλια, οι κάτοικοι άρχισαν να καλλιεργούν καπνό.

Σημαντικό ρόλο για την κοινότητα της Κοσμηράς, η οποία αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή κοινότητα το 1919 (έξι χρόνια μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων) είχε το σχολείο, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί από τα τέλη του 19^ου αιώνα.

Το 1926, το δημοτικό σχολείο απέκτησε νέο «σπίτι», κάτω από την πλατεία του χωριού. Εκεί λειτουργούσε μέχρι το 1998 οπότε και έκλεισε. Το εν λόγω κτίριο έγινε σχολείο το 1926, μετά από απαλλοτρίωση και παραχώρηση με απόφαση της Γενικής Διοίκησης Ηπείρου. Αποτελούσε την αποθήκη του Περτέφ Αγά, όπου συγκέντρωνε τα γεώμορά του (το μερτικό που έδινε ο καλλιεργητής της γης στον «ιδιοκτήτη»). Δίπλα από την αποθήκη ήταν το σπίτι του αγά το οποίο κατεδαφίστηκε.

Βιβλιογραφία:

Κώστας Ευ. Οικονόμου, Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων – Γλωσσολογική εξέλιξη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, 2008, Ιωάννινα

Χριστόφορος Παππάς, Η Κοσμηρά Ιωαννίνων, 2007, Ιωάννινα