Γιάννενα, κινηματογράφος και ιστορική μνήμη

«Τα Γιάννενα στον κινηματογράφο. Μνήμη και αναπαράσταση», ένα βιβλίο που επιχειρεί μια «βουτιά» στην ιστορική και πολιτισμική μνήμη της πόλης των Ιωαννίνων με «όχημα» τον κινηματογράφο. Δημιουργός του ο ιστορικός τέχνης και διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νίκος Βαδαλούκας, γέννημα θρέμμα της πόλης. Το βιβλίο αυτό ως μετεξέλιξη της διδακτορικής διατριβής του κ. Βαδαλούκα, έγινε πραγματικότητα από τις γιαννιώτικες εκδόσεις «Ισνάφι».

Οι εκδόσεις «Ισνάφι» ήταν κι αυτές που διοργάνωσαν τη χτεσινοβραδινή παρουσίαση του βιβλίου στον πολιτιστικό πολυχώρο «Δημήτρης Χατζής», στα παλιά σφαγεία. Την εκδήλωση άνοιξε με χαιρετισμό του ο πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Κώστας Γκόγκος, ο οποίος ευχαρίστησε τον κ. Βαδαλούκα για την ανταπόκρισή του στην πρόσκληση εκ μέρους του Πνευματικού Κέντρου για την παρουσίαση του βιβλίου. Ο κ. Γκόγκος μίλησε κυρίως για τον κινηματογράφο και εστίασε στις προσπάθειες του Πνευματικού Κέντρου να αναδείξει αυτή τη μορφή τέχνης. «Από τις πειρατικές προβολές ταινιών πήγαμε στην καθιέρωση νέων θεσμών» είπε.

Οι ομιλητές της βιβλιοπαρουσίασης ήταν τρεις. Ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων, πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας και υποψήφιος δήμαρχος Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ, ο επίκουρος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Λάμπρος Φλιτούρης και ο συγγραφέας, ο οποίος είναι και παράλληλα υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με την παράταξη του κ. Ελισάφ. Η προεκλογική αυτή συγκυρία σχολιάστηκε με τον πιο εύστοχο τρόπο από τον κ. Φλιτούρη, ο οποίος εξέφρασε με χιούμορ την αμηχανία του και διαβεβαίωσε ότι ο ίδιος δεν είναι υποψήφιος πουθενά, κάνοντας και… την προσθήκη  ότι «έρχονται βέβαια και βουλευτικές εκλογές».

Ο επίκουρος καθηγητής, στην τοποθέτησή του, ανέφερε ότι ο κ. Βαδαλούκας στήνει ένα ενδιαφέρον ερευνητικό τρίγωνο: κινηματογραφική μνήμη, ιστορική μνήμη και μνήμη του αστικού χώρου των Ιωαννίνων. Το βιβλίο φιλοξενεί και αναλύει μέσα από διάφορες ματιές την ιδιαιτερότητα της πόλης ως κινηματογραφικό σκηνικό. Ο κ. Φλιτούρης ξεχώρισε ιδιαίτερα το τμήμα του βιβλίου που είναι αφιερωμένο στον μεγάλο σκηνοθέτη Θεόδωρο Αγγελόπουλο και πώς ο δημιουργός αυτός συνομίλησε με την τραυματική ιστορία του εμφυλίου πολέμου και επεξεργάστηκε τις λειτουργίες της μνήμης. Μέσα από τις ταινίες του που γυρίστηκαν σε Ζαγόρι και Γιάννενα («Αναπαράσταση», «Θίασος», «Κυνηγοί»), «ο Αγγελόπουλος μας χαρίζει μοναδικές στιγμές ενός κάποιου αλλά όχι τυχαίου βλέμματος της ιστορίας μας. Ο Βαδαλούκας προσπαθεί να διερευνήσει σε ποιο βαθμό η μνήμη ενός τραυματικού συλλογικού ιστορικού γεγονότος επηρέασε μεταπολεμικά τους κινηματογραφικούς δημιουργούς» ανέφερε. Και πρόσθεσε ότι ο «κινηματογράφος ως προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας αποτελεί ιστορικό τεκμήριο, μαρτυρία άμεση ή έμμεση, για την κοινωνία που το παρήγαγε και για την κοινωνία που το κατανάλωσε. Αυτή ακριβώς η λειτουργία κάνει τον κινηματογράφο απαραίτητο για τη συγγραφή και τη διδασκαλία, όσον αφορά εμένα, του 20^ου αιώνα».

Κατέληξε δε προτρέποντας το κοινό όχι μόνο να διαβάσουν το βιβλίο αλλά και να δουν και τις ταινίες στις οποίες αναφέρεται, ακόμα και τις «κακές ποιοτικά», όπως είπε.

Ο ίδιος συγγραφέας, ο κ.  Βαδαλούκας, στην τοποθέτησή του, μίλησε για τη μετάβαση της πόλης από τα τοπόσημα στα τοπία. «Στις ταινίες του παλιού ή εμπορικού κινηματογράφου, τα σενάρια πραγματεύονται το οθωμανικό παρελθόν και εστιάζουν στην περίοδο ηγεμόνευσης του Αλή πασά… Στα πλάνα έχουμε εμβληματικά τοπόσημα και η πόλη παρουσιάζεται μελό. Το σασπένς είναι καθορισμένο στον άξονα Καλού-Κακού. Η Ανατολή δεν είναι καλή» ανέφερε, υπενθυμίζοντας ότι οι ταινίες αυτές γυρίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’50 με τον μέσο Έλληνα της εποχής να είναι ένας φτωχός εργάτης ή αγρότης ή μικροαστός, εξόριστος ή μετανάστης, και με την Ελλάδα να ανήκει στη μη κομμουνιστική Δύση.

Στις ταινίες του Αγγελόπουλου, τα Γιάννενα γίνονται μια άλλη πόλη. «Κι αυτό επειδή η Ελλάδα είναι μια άλλη Ελλάδα. Είναι η εποχή που το κοινό πρέπει να προβληματιστεί, η εποχή που πρέπει να σπάσει ο γύψος και να φανεί το τραύμα για να επουλωθεί. Σημασία έχουν τα τοπία, κι όχι τα τοπόσημα, οι άνθρωποι, οι δρόμοι, τα ξενοδοχεία…».

Στην τοποθέτησή του, ο κ. Ελισάφ στάθηκε ιδιαίτερα στο πώς οι δευτερεύουσες μαρτυρίες, που βασίζονται σε έναν «αυθεντικό πυρήνα αλήθειας» όπως είπε, «διευρύνουν την οπτική γωνία μας για το παρελθόν της πόλης» και πώς οι εικόνες των ταινιών «δημιουργούν αυτόνομες γεωγραφίες, αστικούς μύθους, δυστοπικά ή ουτοπικά οράματα».

*Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από την ταινία του Θ. Αγγελόπουλου "Κυνηγοί"