Από την ατομική στη δημόσια υγεία: Ένα δύσκολο πέρασμα

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» συζητά με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ευαγγελία Ντζάνη για την επιδημία του Covid-19 στα Γιάννενα αλλά και τις νέες προκλήσεις που υπάρχουν πια. 

Πόσο ανησυχητική είναι η έξαρση του φαινομένου της επιδημίας στα Γιάννενα;

Τα Γιάννενα βιώνουν μια οξεία έξαρση του φαινομένου μετά από 8 μήνες «ηρεμίας». Φαίνεται ότι έχουμε φτάσει τον μέσο όρο της χώρας σε συχνότητα κρουσμάτων. Μετά τις καταγραφές κρουσμάτων τις τελευταίες ημέρες, περνάμε σε μια νέα φάση κλιμάκωσης σε πανελλαδικό επίπεδο.  Αν αφήσουμε ελεύθερο το φαινόμενο να εξελιχθεί, θα έχουμε σίγουρα περαιτέρω επιδείνωση. Γι’ αυτό και προτεραιότητα τώρα είναι να αποφύγουμε την επιδείνωση. Να ενεργοποιήσουμε όλους τους μηχανισμούς για να υπάρξει αναχαίτιση του φαινομένου. Και υπάρχουν οι «συνταγές» για να μην έχουμε,  για παράδειγμα, πυρήνες υπερμετάδοσης οι οποίοι αποτελούν παράγοντα που καθορίζει την επιδείνωση. Τις γνωρίζουμε αυτές τις «συνταγές». Είναι η αποτροπή μαζικών συγκεντρώσεων και συναθροίσεων αυτή την περίοδο, η τήρηση των μέτρων, η συνεχής επαγρύπνηση στους εργασιακούς χώρους…

Η αγωνία όλων εστιάζεται στη μετάβαση από το επίπεδο 3 στο επίπεδο 4, από το «πορτοκαλί» στο «κόκκινο»…

Για τη μετάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο, υπάρχουν ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, μετρήσιμα και μη: Ο αριθμός των κρουσμάτων, ο αριθμός των κρουσμάτων σταθμισμένος με τον αριθμό των τεστ, η επιβάρυνση του συστήματος υγείας, η εικόνα που έχουν οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας, πόσα σχολεία κλείνουν, τι γίνεται στους διπλανούς νομούς, η ταχύτητα εμφάνισης των κρουσμάτων, κα. Ένα στοιχείο που, κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να λαμβάνεται ακόμα πιο δυναμικά υπόψη είναι η ταχύτητα με την οποία επέρχεται η άθροιση των κρουσμάτων σε μια χρονική περίοδο. Κι αυτό επειδή πρέπει να είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε έγκαιρα περιοχές στις οποίες η επιδημία εξελίσσεται πιο γρήγορα από άλλες. Έχουμε δώσει μεγάλη σημασία στην αναβάθμιση από το επίπεδο «3» στο επίπεδο «4», κι όχι από το επίπεδο «1» στο «επίπεδο» 2.

Όσο πιο γρήγορα και όσο περισσότερα γνωρίζουμε για την έναρξη μιας έξαρσης όμως, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορεί να βοηθηθεί μια κοινότητα να ελέγξει το φαινόμενο.  Η εξέλιξη της επιδημίας δεν είναι γραμμική, είναι εκθετική. Αν ξεκινήσει η δραστηριότητα, εξελίσσεται ταχύτατα. Τώρα πια γνωρίζουμε –κι αυτή είναι η οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας- ότι μπορούμε να εφαρμόζουμε μέτρα που στοχεύουν τον ιό χωρίς να στοχεύουν την κοινωνία.

Δηλαδή; 

Οι τομείς παρέμβασης είναι συγκεκριμένοι. Το πρώτο και κυριότερο είναι η θωράκιση του συστήματος υγείας. Να μην ξεχνάμε ότι λόγω του συστήματος υγείας και των όποιων αντοχών του, «έκλεισαν» οι χώρες πριν από λίγους μήνες. Η θωράκιση του συστήματος υγείας διασφαλίζει δύο παράλληλα πράγματα: Ότι θα έχεις ένα σύστημα για τον Covid-19 και ένα σύστημα για τις υπόλοιπες υπηρεσίες υγείας. Δεν μπορεί εσαεί να απορροφά δυνάμεις το σύστημα Covid-19 από το κανονικό σύστημα υγείας. Στην Ελλάδα δεν είχαμε ακραίες παρεκτροπές. Θα σας πω ένα παράδειγμα: Το Εργαστήριό μας είναι ένας από τους συντονιστές για την καταγραφή των περιστατικών καρκίνου στα παιδιά. Εξετάσαμε όλη αυτή την περίοδο αν είχαμε καθυστέρηση στη διάγνωση παιδιατρικών καρκίνων, αν είχαμε περιστατικά με COVID-19 και τι δυσκολίες υπήρχαν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, με εξαίρεση δύο-τρία μεμονωμένα περιστατικά, όλα πήγαν καλά. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου καταγράφονται περιστατικά παιδιών με παραμελημένες μηνιγγίτιδες. Αν στην Ελλάδα αφήσουμε το σύστημα  υγείας να καταρρεύσει, θα φτάσουμε κι εμείς εκεί.

Και στην Ήπειρο, θα πρέπει να κάνουμε συνεχή αποτίμηση του τι λείπει από το σύστημα υγείας. Και με τη διαδικασία του κατεπείγοντος να γίνουν ενέργειες ενίσχυσής του.

Πέραν της ενίσχυσης του συστήματος υγείας;

Για την περίοδο που διανύουμε, δύο άμεσα απαραίτητα βήματα είναι η βελτιστοποίηση της δυνατότητας ανίχνευσης του ιού στην κοινότητα και της ιχνηλάτησης. Όσον αφορά την ανίχνευση, έχουμε δύο μεγάλα νοσοκομεία, τις μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας και ένα εργαστήριο αναφοράς για τον Covid-19. Απαιτείται ένας συνεχής συντονισμός όλων των δομών. Και σίγουρα όλες αυτές οι δομές  πρέπει να ενισχυθούν με προσωπικό και εξοπλισμό. Να κάνω εδώ μια αναγκαία παρένθεση: Το όλο σύστημα θα πρέπει να είναι προετοιμασμένο για το χειρότερο σενάριο. Είναι υποχρέωσή μας ανεξάρτητα από την τελική έκβαση.

Το θέμα της ιχνηλάτησης έχει μια ιδιαιτερότητα στην Ήπειρο. Γίνεται εδώ από την Περιφέρεια Ηπείρου. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Απαιτείται όμως κι άλλο προσωπικό. Η ιχνηλάτηση, εκτός από τον εντοπισμό των στενών επαφών, μάς δίνει στοιχεία για την ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής. Γιατί αυτή η συρροή; Τι (όχι ποιος) έφταιξε; Είναι επαγγελματικός χώρος; Είναι εκπαιδευτική μονάδα; Είναι μέσο μαζικής μεταφοράς; Είναι συγγενικά πρόσωπα; Και μετά την ιχνηλάτηση, είναι η αυτό-απομόνωση. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκατοντάδες συμπολίτες μας που θα έπρεπε να είναι σε αυτό-απομόνωση. Υπάρχει κόσμος όμως που βγαίνει έξω  επειδή δεν έχει καταλάβει τη σημασία της αυτό-απομόνωσης  ή επειδή δεν υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο να του εξασφαλίσει την αυτό-απομόνωση.

Θίγετε ένα μεγάλο κοινωνικό ζήτημα… 

Είναι αλήθεια ότι μια βασική παράμετρος της επιτυχίας της αυτό-απομόνωσης είναι η εργασιακή επισφάλεια. Πρέπει να υπάρξουν παρεμβάσεις στη δηλωμένη και στην ελαστική εργασία αλλά και στην άδηλη εργασία. Είναι πολύ δύσκολο. Από τις  ΗΠΑ έχουμε δεδομένα που αναφέρουν ότι όσο χαμηλότερα πας στην εργασιακή επισφάλεια, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα σοβαρής νόσου. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν δηλώνουν ότι νοσούν, γιατί κινδυνεύει η θέση τους.

Χρειάζονται σοβαρές θεσμικές λύσεις, ενσυναίσθηση και ανάπτυξη του αισθήματος της συναδελφικότητας. Στους εργασιακούς χώρους, ορίζεται ένας συντονιστής Covid-19. Ο συντονιστής αυτός δεν είναι μόνο για να λέει πόσα κρούσματα υπάρχουν και ποιες είναι οι στενές επαφές. Πρέπει να διαμεσολαβεί και να διευκολύνει αυτόν που πρέπει να τεθεί σε αυτο-απομόνωση.

Και το στίγμα της ασθένειας, πόσο έχει επηρεάσει τη δομή της κοινωνίας αλλά και τον μηχανισμό κατά του Covid-19; 

Είναι ένα μεγάλο ζήτημα κι αυτό. Πρέπει να παρέμβουμε μέσα στην κοινότητα. Πρέπει να εξηγήσουμε σε όλους γιατί δεν είναι κακό να πουν ότι έχουν κορονοϊό ή ότι πρέπει να αυτό-απομονωθούν. Είναι αναμενόμενο μια δημόσια υπηρεσία ή μια δομή ή ένας εργασιακός χώρος να έχει κρούσματα. Πρέπει όμως να το αντιληφθεί και να το κοινοποιήσει ταχύτατα. Και να μετατρέψει εντέλει μια ατυχία σε καλή πρακτική. Παντού θα γίνουν λάθη. Θέλουμε ένα σύστημα που θα ανιχνεύει αυτά τα «λάθη» και θα περιορίζει τον αντίκτυπό τους. Αυτό που πρέπει να καταστήσουμε σαφές είναι ότι οι άνθρωποι που νοσούν, δεν σημαίνει ότι δεν τήρησαν τα μέτρα. Δεν υπάρχει μηδενικός κίνδυνος για τον Covid-19.Προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο, δεν μπορούμε να τον εξαλείψουμε.

Αναφέρεστε συνεχώς σε παρέμβαση μέσα στην κοινότητα… 

Ναι, γιατί το μεγάλο στοίχημα είναι να ενισχύσεις το αίσθημα του ανήκειν. Οι πολίτες πρέπει να είναι σωστά ενημερωμένοι Και όσοι νοσούν, θα πρέπει να μη νιώθουν μόνοι. Βιώνουμε ιστορικές συγκυρίες, αλλά και ένα κύμα παραπληροφόρησης που δεν έχει υπάρξει σε τέτοιο ζήτημα ποτέ. Η στοχευμένη ενημέρωση πρέπει να είναι το πρώτο μέλημά μας. Δεν παλεύουμε τον κορονοϊό αλλά την άποψη που έχει ο καθένας για την υγεία. Οι δημόσιες δομές υγείας και η κάθε συλλογικότητα που υπάρχει, πρέπει να παρέμβουν για να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκει.

Η μετάβαση από την ατομική  υγεία στη δημόσια υγεία είναι πολύ δύσκολη. Είναι πολύ δύσκολο να πεις σε κάποιον ότι εγώ εφαρμόζω ένα μέτρο, όχι για να μην νοσήσεις απαραίτητα εσύ αλλά για να μην νοσήσουν κάποιοι άνθρωποι στην κοινότητα. Είναι όμως απαραίτητο.

Με τα σχολεία τι γίνεται; 

Τα σχολεία αυτή τη στιγμή, δεν λειτουργούν ως πυρήνες διασποράς. Η προσπάθεια των παιδιών και των εκπαιδευτικών είναι μια προσπάθεια που αξίζει έναν έπαινο και που χρειάζεται όμως επειγόντως ενίσχυση. Αν όμως η διασπορά στην κοινότητα γίνει ανεξέλεγκτη, τότε θα υπάρχει πρόβλημα.

Από το εργαστήριο στην πρώτη γραμμή… Πόσο δύσκολο ήταν αυτό; 

Ήταν αρκετά δύσκολο σε όλα τα επίπεδα. Επιστημονικά, είχαμε να αντιμετωπίσουμε ένα φαινόμενο που δεν γνωρίζαμε. Ναι μεν γνωρίζεις το επιδημιολογικό πλαίσιο, αλλά δεν παύει να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα «οντότητα». Ενεργοποιήσαμε όλες τις εφεδρείες μας ώστε να διατηρήσουμε τη βασική μας ερευνητική δραστηριότητα και ξεκινήσαμε ερευνητικά προγράμματα που είχαν να κάνουν με τον τοπικό πληθυσμό (την ορο-επιδημιολογική μελέτη, την επιδημιολογική επιτήρηση των αστικών λυμάτων, την καταγραφή της επιβάρυνσης των κατοίκων της πόλης, την μελέτη μεμονωμένων συρροών, την επέκταση των ερευνητικών στόχων της Μελέτης Υγείας Ηπείρου).

Επιπλέον, ως επιστήμονες έπρεπε να βγούμε στην κοινότητα. Η παγκόσμια οδηγία αυτή τη στιγμή είναι ότι οι επιστήμονες πρέπει να συνεισφέρουν κατά της παραπληροφόρησης. Είναι γεγονός ότι τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα λειτουργούσαν μέχρι τώρα μέσα σε κάποια στεγανά. Πέρα από την αυτονόητη υποχρέωσή μας, είναι και μια ευκαιρία όμως να γίνουμε πιο εξωστρεφείς και να μεταφέρουμε τον επιστημονικό λογισμό.

Βάζοντας όμως τον εαυτό μας στο γενικότερο πλαίσιο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν δυσκολευτεί περισσότερο από εμάς. Άνθρωποι που έχουν χάσει δικούς τους ανθρώπους, που έχουν χάσει τη δουλειά τους, που έχουν χάσει τις ισορροπίες τους, που νοσηλεύονται για διάφορες παθήσεις και δεν έχουν δίπλα τους κανέναν δικό τους, συνάνθρωποί μας που πέθαναν μόνοι. Περάσαμε και θα περάσουμε δύσκολα. Είναι καιρός όλοι να βοηθήσουμε και να ζητήσουμε βοήθεια. 

Σας ευχαριστούμε πολύ 

Κι εγώ. Σας ευχαριστώ για αυτή την ενδιαφέρουσα συζήτηση.