Το τέλος ενός αιώνα

Oι άνθρωποι καθορίζονται (και) από τα ορόσημα. Αυτά από την άλλη δεν προτιμούν ποτέ τους ημερολογιακούς καθορισμούς και εκφεύγουν των καθορισμένων ενοτήτων: μέρα, χρόνος, δεκαετία, αιώνας.

Η ελληνική κοινωνία έχει μια ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτή τη χρονολόγηση. Επειδή οι συνθήκες, ειδικά των τελευταίων ετών, κάνουν το παρελθόν πιο γοητευτικό ως ανάμνηση καθημερινότητας κάθε λογής, από οικονομική και πολιτική μέχρι πνευματική, τα χρονολόγια διαλύονται και αχρηστεύονται.

Ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη –ο βιολογικός θάνατος- είναι ένα τέτοιο ορόσημο. Για την ακρίβεια, είναι το τέλος ενός ολόκληρου αιώνα για την Ελλάδα, αιώνα που δεν τέλειωσε ημερολογιακά όταν έπρεπε, αλλά προσπέρασε τις σελίδες στο καλεντάρι, περιμένοντας να πάρει μαζί του όλα του τα υπάρχοντα, σαν σε μεγάλη μετακόμιση.

Ο Μίκης ήταν αυτός ο αιώνας-τον άγγιξε βιολογικά άλλωστε.

Ένας αιώνας κατά τον οποίο οι Έλληνες προσπάθησαν, έλπισαν, νίκησαν λίγο αλλά και ηττήθηκαν πολύ, προδόθηκαν, εξορίστηκαν, βασανίστηκαν και τελικά, έφτασαν να κοιτάνε το άλμπουμ με τις φωτογραφίες.

Ο Μίκης ήταν επίσης όλα αυτά που του καταλογίστηκαν, θετικά ή αρνητικά. Οι «ψηλές κορυφές και οι βαθιές χαράδρες» ήταν πάντα ραμμένες με το νήμα της ζωής του. Ήταν όλες οι χαρές που συνοδεύονταν από την τιμωρία, όλες οι εξεγέρσεις, μικρές και μεγάλες που τις ακολουθούσαν τα πισωπατήματα, όλοι οι έρωτες που έσερναν πίσω τους ενοχές, όλα τα σκιρτήματα που άφηναν μόνο μια ηχώ όταν έφευγαν, όλες οι αναντιστοιχίες με «αυτό που ήσουν», όλες οι εξόδιες αφέσεις αμαρτιών.

Ήταν το παρόν ετούτου του τόπου.

Δεν έχει νόημα η αναφορά στο μουσικό του μεγαλείο. Τα παραδείγματα και οι αναφορές δεν χωράνε σε λέξεις, ειδικά όταν η μουσική επιρροή που άσκησε, πέρασε από τον Φιντέλ και την Κούβα, έφτασε στην τυραννισμένη Παλαιστίνη, ταξίδεψε –μια από τις πολλές φορές- στη Μόσχα με τη Γιοβάννα, σταμάτησε στο Abbey Road για να συζητήσει με τους Beatles, έβαλε στον ίδιο δίσκο τον Χιώτη, τον Μπιθικώτση να τραγουδάνε «άρμεγες με τα μάτια σου/το φως της οικουμένης», στίχο αδιανόητο για μάγκες, κατάφερε να φτάσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες και από τις πύλες του Μαουτχάουζεν, στους Savage Republic.

Έχει όμως νόημα η αναφορά σε αυτό που αδιόρατα σφίγγει όλους-ες σχεδόν, είτε είχαν να πούνε κάτι είτε όχι, τη χτεσινή μέρα: την αίσθηση της απώλειας του παρόντος και μιας εφηβείας που κράτησε, όσο κράτησαν οι σταθερές της αναφορές.

Υπάρχει εδώ και καιρό μια αίσθηση ότι δεν κοιτάμε προς το μέλλον. Ότι περισσότερο κοιτάμε πίσω, προσπαθώντας να εξωραΐσουμε ή να ανασκευάσουμε αυτό που έχει συμβεί.

Υπάρχει όμως και αυτό το τραγούδι, που λέει γι αυτούς που κυνηγάνε τις ζωές των άλλων, που τόσο στοιχειωμένο το έφτιαξαν ο Μίκης και ο Μάνος Ελευθερίου, για να το τραγουδήσει η Φαραντούρη..

Και για να ξεφύγεις, η απελευθέρωση είναι πάντα στο μέλλον.