Το πάρκο πολιτισμού, η ακρόπολη και ο βράχος που έχει πρόβλημα

Πριν από μια δεκαετία περίπου, ο Δήμος Ιωαννιτών είχε την ιδέα να δημιουργήσει ένα νέο πάρκο πολιτισμού στο Κάστρο Ιωαννίνων.

Το αρχαιολογικό πάρκο του Ιτς Καλέ, που κάποιοι άνθρωποι οραματίστηκαν και ξεκίνησαν να το υλοποιούν, σε μια εποχή μάλιστα που τα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς (πόσο μάλλον των οθωμανικών μνημείων) δεν βρίσκονταν στο προσκήνιο, αποτέλεσε το παράδειγμα.

Ο Δήμος Ιωαννιτών λοιπόν, το 2016, έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός πάρκου στην απέναντι, βορειανατολική ακρόπολη (η οποία βρίσκεται στην κυριότητά του), όπου κυριαρχεί το τζαμί του Ασλάν πασά, αλλά και γύρω από την ακρόπολη. Το στοίχημα δεν ήταν εύκολο, καθώς σε αυτό το πάρκο πολιτισμού υπάρχουν σημαντικά μνημεία, «ταλαιπωρημένα» από τη φθορά του χρόνου. Εκτός από το τζαμί, είναι ο μεντρεσές, η οθωμανική βιβλιοθήκη και το χαμάμ.

Πέντε χρόνια μετά, ο Δήμος Ιωαννιτών έχει ολοκληρώσει το έργο της διαμόρφωσης της πλατείας Γλυκήδων (και των πέριξ οδών), που ήρθε να «προσθέσει» στο αστικό τοπίο έναν νέο, καλαίσθητο δημόσιο χώρο περιτριγυρισμένο από μνημεία. Το έργο χρηματοδοτήθηκε με 1,7 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ.

Σε εξέλιξη βρίσκεται εδώ και τρία χρόνια το έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης του χαμάμ σε επισκέψιμο μνημείο από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, με κόστος 1,5 εκατ. ευρώ (μέσω του ΕΣΠΑ επίσης η χρηματοδότηση), ενώ από το καλοκαίρι ξεκίνησε ένα έργο για τη βελτίωση της προσβασιμότητας στην ακρόπολη, με κόστος 1,55 εκατ. ευρώ και με τη χρηματοδότηση να προέρχεται από το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ.

Το έργο αυτό προέκυψε μετά από μια αυτοψία της υπουργού Λίνας Μενδώνη στην ακρόπολη του Ασλάν πασά την άνοιξη του 2022. Γενικότερα, τα έργα προσβασιμότητας σε αρχαιολογικούς χώρους της χώρας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος για το υπουργείο Πολιτισμού, με τη συνδρομή του Ταμείου Ανάκαμψης.

O... απρόβλεπτος παράγοντας

Εδώ και έναν χρόνο, το όλο εγχείρημα έχει δυσκολέψει λόγω και ενός… απρόβλεπτου παράγοντα. Ο βράχος πάνω στον οποίο αναπτύσσεται μεγάλο τμήμα της βορειοανατολικής ακρόπολης αντιμετωπίζει πρόβλημα διάβρωσης. Υπενθυμίζεται ότι στον παραλίμνιο δρόμο, ένα τμήμα της μίας λωρίδας κυκλοφορίας έχει κλείσει λόγω κινδύνου από πτώση βράχων, ενώ πάνω στην ακρόπολη, τμήμα του περιβόλου του τζαμιού του Ασλάν πασά είναι επίσης κλειστό.

Τα προσωρινά αυτά μέτρα υιοθετήθηκαν μετά την αυτοψία της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ, πρώην ΙΓΜΕ). Τον Μάρτιο του 2024, ο Δήμος Ιωαννιτών ανακοίνωσε ότι «προχωράει στις απαραίτητες ενέργειες για τη μόνιμη επίλυση του ζητήματος διάβρωσης που έχει διαπιστωθεί, σε συνεργασία με τους εξειδικευμένους επιστημονικούς κρατικούς φορείς». Μέχρι σήμερα, δεν έχει ανακοινωθεί κάποια μόνιμη επίλυση του ζητήματος, με αποτέλεσμα ο προβληματισμός να υφίσταται ή και να γίνεται πιο έντονος.

Την ίδια ώρα, το έργο της βελτίωσης της προσβασιμότητας έχει προχωρήσει στην αλλαγή χάραξης του νέου αγωγού ομβρίων υδάτων. Η απορροή των ομβρίων προβλεπόταν αρχικά να είναι ελεύθερη προς το βραχώδες πρανές. Με τα νέα δεδομένα όμως περί επικινδυνότητας του βράχου και σε μια προσπάθεια να μην υπάρξει περαιτέρω επιβάρυνση, αποφασίστηκε πρόσφατα ότι ο αγωγός των ομβρίων θα ακολουθήσει μια πιο μακρά διαδρομή, παράλληλα προς το τζαμί και πίσω από τους τουρμπέδες.

Εργοταξιακή σήμανση στη μεριά του μεντρεσέ, όπου γίνονται εργασίες για την προσβασιμότητα

(στο έργο υμπεριλαμβάνεται και η αναβάθμιση των χώρων υγιεινής)

Με άλλα λόγια, αυτή τη στιγμή εκτελούνται ή σχεδιάζονται να εκτελεστούν έργα αποκατάστασης μνημείων, εκατομμυρίων ευρώ, σε μια ακρόπολη μεγάλο μέρος της οποίας στηρίζεται στον βράχο. 

Σήμερα η ακρόπολη του Ασλάν πασά είναι σχεδόν γεμάτη με προειδοποιητικές ταινίες σήμανσης κινδύνου ή με εργοταξιακά πλέγματα: Λόγω είτε της κατασκευής του έργου προσβασιμότητας, που προβλέπει δύο ασανσέρ και ένα αναβατόριο μεταξύ άλλων, είτε της απαγόρευσης πρόσβασης των επισκεπτών σε κάποια σημεία της ακρόπολης για λόγους ασφαλείας, όπως στην περιοχή όπου εκτιμάται ότι επηρεάζεται από την κατάσταση του βράχου ή έξω ακριβώς από το μνημείο του τζαμιού, το οποίο παρουσιάζει αρκετά προβλήματα.

Η ακρόπολη του Ασλάν πασά και πιο συγκεκριμένα το τζαμί, στο οποίο στεγάζεται εδώ και 90 χρόνια το Δημοτικό Εθνογραφικό Μουσείο, προσελκύει κάθε χρόνο περίπου 30.000 επισκέπτες

Δίπλα ακριβώς από την είσοδο στον χώρο του τζαμιού, όπου υπάρχουν και κάποιες σκαλωσιές

Ποιες άλλες παρεμβάσεις-έργα αναμένεται να γίνουν; Εξωτερικοί συνεργάτες του Δήμου Ιωαννιτών έχουν αναλάβει τις μελέτες για την αποκατάσταση του τζαμιού και του μεντρεσέ, όπως και της οθωμανικής βιβλιοθήκης που βρίσκεται εκτός ακρόπολης, στην πλατεία Γλυκήδων. Και τα τρία αυτά μνημεία προβλέπεται να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ («Ήπειρος 2021-2027»).

Για όλα τα μνημεία της εν λόγω περιοχής έχει υπογραφεί προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης μεταξύ υπουργείου Πολιτισμού, Περιφέρειας Ηπείρου και Δήμου Ιωαννιτών από το 2020.

Το κτίριο της οθωμανικής βιβλιοθήκης, με προϋπολογισμό 850.000 ευρώ, προπορεύεται από τα άλλα δύο μνημειακά κτίρια. Η μελέτη είναι έτοιμη και εκτιμάται ότι το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα πάει για έγκριση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του υπουργείου Πολιτισμού.

Η αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική μελέτη για τον μεντρεσέ, όπως και για τη διαμόρφωση πρόσβασης ΑμεΑ εντός του κτιρίου, δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Η σχετική σύμβαση υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2022.

Το τζαμί του Ασλάν πασά και οι ενστάσεις 

Όσον αφορά τη μελέτη (αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική) για το τζαμί του Ασλάν πασά, αυτή είχε ολοκληρωθεί αλλά προέκυψε μια ανατροπή.

Το 2023, το υπουργείο Πολιτισμού, μετά από θετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, είχε εγκρίνει την οριστική μελέτη του τζαμιού αναφορικά με την επικάλυψη του τρούλου και της στέγης. Η μελέτη αυτή προέβλεπε επικάλυψη με κεραμίδι.

Στα τέλη του 2024, ήρθαν στην επιφάνεια ενστάσεις εκ μέρους του περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέκου Καχριμάνη, ο οποίος διαφώνησε με το κεραμίδι και επέμεινε στην επικάλυψη με μαυρόπλακα. Η υπουργός ανέπεμψε το θέμα στο ΚΑΣ, που, σε συνεδρίασή του πριν από έναν μήνα, υιοθέτησε τη μαυρόπλακα, η οποία είναι αυτή που υφίσταται σήμερα ως επικάλυψη. Η σχετική απόφαση, μαζί με τις ενδεχόμενες παρατηρήσεις, δεν έχει υπογραφεί ακόμη.

Η υπόθεση «κεραμίδι» ή «μαυρόπλακα» στο τζαμί, ιδίως λόγω της παρέμβασης του κ. Καχριμάνη, αποτελεί ένα ζήτημα, για το οποίο δεν έχουν υπάρξει σαφείς, επιστημονικές και ολοκληρωμένες απαντήσεις από τους εμπλεκόμενους φορείς. Πόσο μάλλον από τη στιγμή που ένα θεσμικό όργανο, όπως το ΚΑΣ, άλλαξε γνώμη.

Μετά την εξέλιξη αυτή, ο Δήμος Ιωαννιτών έχει μόνο μια επιλογή: Να τροποποιήσει τη μελέτη. Κάτι που θα χρειαστεί χρόνο. Άρα το έργο της αποκατάστασης του τζαμιού πάει ακόμα πιο πίσω.

Συνολικά, μέσα σε μια τετραετία, ο Δήμος Ιωαννιτών έχει «επενδύσει» περίπου 200.000 ευρώ σε μελέτες για τα μνημεία του πάρκου πολιτισμού. Συν άλλα 70.000 ευρώ για τεχνικούς συμβούλους. Η χρηματοδότηση δε για την αποκατάσταση των μνημείων έχει προέλθει ή θα προέλθει από το ΕΣΠΑ της Ηπείρου, με το υπουργείο Πολιτισμού να έχει αναλάβει μόνο τη χρηματοδότηση του έργου της βελτίωσης της προσβασιμότητας στην ακρόπολη μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης.

Το υπουργείο Πολιτισμού έχει αναλάβει και κάτι ακόμα: τη χρηματοδότηση με 37.000 ευρώ της ψηφιακής καταγραφής και τεκμηρίωσης της συλλογής του Δημοτικού Μουσείου Ιωαννίνων Η σχετική σύμβαση υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2024, ενώ αναμένονται με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα αυτής της δράσης.

Μετά από μια δεκαετία σχεδόν από τη σύλληψη της ιδέας για ένα πάρκο πολιτισμού, έχουν γίνει κάποια βήματα. Ωστόσο, απομένουν πολλά ακόμη, και δύσκολα βήματα, για να σωθεί πάνω απ’ όλα η πολιτιστική κληρονομιά των Ιωαννίνων. Και τέτοιου είδους εγχειρήματα, που έχουν να κάνουν με τον πολιτισμό και την ταυτότητα της πόλης, χρειάζονται γνώσεις, συναντίληψη, πολλή και επίμονη δουλειά.