Μαθητική παραίτηση και διαρροή: δύο «φαντάσματα» πάνω από το σχολείο

​Εδώ και μια τριετία περίπου, το «φάντασμα» της μαθητικής διαρροής, της αποχώρησης δηλαδή μαθητών και μαθητριών από τη βασική εκπαίδευση, έχει επιστρέψει. Παρότι φαίνεται πολύ «αχνά» ακόμα και καταγράφεται κυρίως σαν μια τάση που φαίνεται στους αριθμούς (και οι αριθμοί εύκολα «ντριπλάρονται»), έχει επιστρέψει μετά από μισό και πλέον αιώνα συνεχούς αύξησης των αριθμών του μαθητικού πληθυσμού, σε εποχές που ο αναλφαβητισμός είναι σημαντικά περιορισμένος.Πρέπει να σημειωθεί εκ των προτέρων, ότι η τάση δεν δικαιολογεί τη μείωση του εκπαιδευτικού προσωπικού που επίσης καταγράφεται, ούτε φυσικά την "έξωση" χιλιάδων αναπληρωτών από την εκπαιδευτική διαδικασία που έρχεται το προσεχές φθινόπωρο.

Τι φταίει;

Σίγουρα, μια διαχρονική ευθύνη φέρει η υπογεννητικότητα. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το φαινόμενο δεν εμφανίζεται επειδή… πέφτει η λίμπιντο, αλλά για κοινωνικούς-ταξικούς λόγους: είναι συνειδητή κοινωνική επιλογή πλέον για οικογένειες με ένα ή δύο παιδιά το πολύ καθώς ούτε η εργασιακή ασφάλεια υπάρχει για να συντηρήσει ένα σταθερό οικογενειακό κλίμα, ούτε οι μισθοί, ούτε η συνέπεια από πλευράς επιχειρήσεων. Σε αυτά, προσθέστε και την κρίση στη γενική της θεώρηση και το μείγμα είναι εκρηκτικό.

Η μείωση του μαθητικού πληθυσμού πανελλαδικά κατά 3,4% το σχολικό έτος 2013-2014 στα νηπιαγωγεία, 0,8% στα δημοτικά, 2.1% στα γυμνάσια και 0,9% στα λύκεια, μοιάζει με «εξαφανισμένη ασθένεια» που κάνει πάλι την εμφάνισή της, παρότι ακόμα ξορκίζεται από τις αρχές της εκπαίδευσης. Η τελευταία φορά που οι αριθμοί του μαθητικού πληθυσμού μειώνονταν από χρονιά σε χρονιά, σε περιόδους ειρήνης, χάνονται κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’20, σχεδόν 100 χρόνια πριν, δηλαδή.

Στην Ήπειρο, πιο συγκεκριμένα, οι αριθμοί ήταν ελαφρά καλύτεροι κατά το σχολικό έτος 2013-2014, 1,7% περισσότεροι μικροί μαθητές και μαθήτριες στα νηπιαγωγεία, αλλά λιγότεροι από την αμέσως προηγούμενη χρονιά κατά 0,7%. Αν υπολογίσουμε ότι τη συγκεκριμένη σχολική χρονιά γράφτηκαν στα σχολεία περίπου 18.000 άτομα, υπολογίζεται ότι 120 περίπου παιδιά λιγότερα, πήγαν στο σχολείο.

Είναι ανησυχητικοί οι αριθμοί; Είναι, ως καταγραφόμενη τάση, όχι ακόμα ως έντονο φαινόμενο. Οι διευθύνσεις εκπαίδευσης γνωρίζουν την ύπαρξή του και γενικά, διατηρούν την ψυχραιμία τους για δύο λόγους: αφενός, η απώλεια μαθητών και μαθητριών από το γυμνάσιο στο λύκειο δεν θεωρείται επίσημα «μαθητική διαρροή» γιατί η υποχρεωτική βάσει νόμου εκπαίδευση είναι μέχρι το λύκειο, αλλά και γιατί ειδικά στην περιοχή της Ηπείρου, αποδίδεται σε εποχιακούς λόγους.

«Καταγράφουμε τις περιπτώσεις αλλά νομίζω ότι δεν υφίσταται σχολική διαρροή. Υπάρχει το φαινόμενο στη Θεσπρωτία, αλλά εκεί συμβαίνει λόγω των εποχιακών εργατών που έρχονται από την Αλβανία και επιστρέφουν στη βάση τους» λέει στον «Τύπο» η περιφερειακή διευθύντρια εκπαίδευσης Αγγελική Φωτεινού. Συμπληρώνει ότι το πρόβλημα της υπογεννητικότητας είναι μεγάλο και ότι σύντομα θα επιδράσει αρνητικά στο μαθητικό πληθυσμό της χώρας.

Λιγότερες εγγραφές

Δεν έχει άδικο, ωστόσο οι αριθμοί δείχνουν και κάτι ακόμα: λιγότερα παιδιά πηγαίνουν σχολείο, δυστυχώς.Η διαφορά είναι φανερή ανάμεσα σε δύο πρόσφατες σχολικές χρονιές, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας: το 2012 στα γυμνάσια της Ηπείρου γράφτηκαν συνολικά 9.555 παιδιά, εκ των οποίων τα 4.499 στα Γιάννενα. Το 2014, πρόπερσι δηλαδή, γράφτηκαν 8.770 παιδιά συνολικά, σχεδόν 800 λιγότερα δηλαδή και στα Γιάννενα, 4.123, περίπου 350 λιγότερα.

Έντεκα χρόνια πιο πίσω, το 2003, στα γυμνάσια της Ηπείρου είχαν γραφτεί 9.824 παιδιά, εκ των οποίων τα 4.500 στα Γιάννενα.

«Παραίτηση»: ένα ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα

Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία της ενδοσχολικής κίνησης, εάν δηλαδή η απώλεια παρατηρείται και από τάξη σε τάξη και σε τι επίπεδα. Εκεί, φαίνεται ότι παρουσιάζεται κάτι ακόμα χειρότερο: η παραίτηση του μαθητικού πληθυσμού, η οποία όμως δεν καταγράφεται πάντα ως αποχώρηση από το σχολικό δίκτυο, αλλά ως πτώση της επίδοσης ή στροφή σε πιο υποβαθμισμένες κατευθύνσεις (πχ τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση), που θεωρούνται πιο «οικείες» στις δυνατότητες των μαθητών και μαθητριών, ως λιγότερο απαιτητικές όμως. Έτσι και αλλιώς οι κυβερνήσεις συνειδητά απομειώνουν τις δυνατότητες και την ποιότητα αυτού του κομματιού της εκπαίδευσης, συμβάλλοντας έτσι στην εκπλήρωση της «προφητείας».

Η εξαίρεση που επιβεβαιώνει ότι χρειάζονται προσλήψεις εκπαιδευτικών

Φέτος πάντως, ειδικά στα γυμνάσια των Ιωαννίνων, παρατηρείται μια αντίθετη τάση που βάζει δύσκολα στην διεύθυνση εκπαίδευσης, αλλά και στο υπουργείο: τα παιδιά είναι περισσότερα από πέρυσι και έτσι καταρρίπτεται εν πολλοίς το επιχείρημα «θα βολευτούμε με όσο προσωπικό έχουμε». Αυτά όμως θα φανούν από Σεπτέμβριο, όταν στις δύο βαθμίδες της εκπαίδευσης δεν θα προσληφθούν όσοι αναπληρωτές προσλήφθηκαν πέρυσι και τα κενά θα είναι ορατά, πέραν όσων ικανοτήτων «απόκρυψης» παρουσιάσει το υπουργείο.

Η αίσθηση της «μαθητικής παραίτησης» που είναι πλέον καθαρή στο σχολείο, έχει σαφή ταξικά χαρακτηριστικά και ουσιαστικά εμπλουτίζει τους λόγους πιθανής αποχώρησης από το σχολείο. Μαθητές και μαθήτριες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, θεωρούν ότι δεν μπορούν να ανταγωνιστούν συμμαθητές με περισσότερα προσόντα (φροντιστήριο, ξένες γλώσσες κ.λπ.) και παραμένουν στη σχολική διαδικασία «απλά για το απολυτήριο». Αυτή η στάση όμως συνιστά «διαρροή» μέσα στο ίδιο το σχολείο και καταργεί την ίδια την ουσία της εκπαίδευσης: μην ξεχνάμε ότι πάμε σχολείο, πανεπιστήμιο κ.λπ. όχι για να «μαζέψουμε προσόντα», αλλά για να αποκτήσουμε παιδεία, όσο και αν υπάρχει επιμονή να πιστέψουμε το αντίθετο…