Η οδός ενός ριζοσπάστη πολεμιστή

Στην παραλίμνια περιοχή των Ιωαννίνων, σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα σημεία της, υπάρχει μια οδός χωρίς οδόσημο.

Το όνομά της ωστόσο υπάρχει εδώ και δεκαετίες καταχωρημένο: οδός Γαριβάλδη.

Για την ακρίβεια, όπως διορθώθηκε το 1958 από την τότε επιτροπή ονοματοδοσίας του Δήμου Ιωαννιτών, «οδός Ριτσιώτη-Γαριβάλδη».

Ο Ριτσιότι Γκαριμπάλντι, το 1912 ήταν ήδη 65 χρονών. Ήταν επίσης ένας πάρα πολύ ζόρικος τύπος, οπότε δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα να εκστρατεύσει με 2.000 Γαριβαλδινούς στα Γιάννενα, για να πάρει μέρος στο πλευρό των Ελλήνων, στις μάχες-προοίμια της απελευθέρωσης, όπως αυτή στον Δρίσκο.

Ο Γαριβάλδης όμως δεν ήταν όποιος και όποιος. Γεννήθηκε καταρχάς στο Μοντεβιδέο, στην Ουρουγουάη, όπου ο πατέρας του, ο Τζουζέπε, είχε παντρευτεί την Άννα Ριμπέιρο ντα Σίλβα. Ο πατήρ Γαριβάλδης πήρε μέρος στον εμφύλιο της Ουρουγουάης με το κόμμα των Κολοράδος και γενικώς, η οικογένεια είχε μια έφεση (και έξη) στις πολεμικές συρράξεις.

Ο Ριτσιότι βαφτίστηκε στη μνήμη του Νίκολα Ριτσιότι, ενός πολεμιστή που εκτελέστηκε κατά την εκστρατεία των αφων Μπαντιέρα, κατά τους πολέμους ενοποίησης της Ιταλίας.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Γαριβαλδινοί ή Ερυθροχίτωνες θα πολεμούσαν στην Ελλάδα. Είχαν πάρει μέρος στο πλευρό των Κρητών, το 1866.

Ένας σύνδεσμός τους στην Ελλάδα, ήταν ο κόμης Αλέξανδρος Ρώμας, βουλευτής Ζακύνθου. Ο δρόμος με το όνομά του βρίσκεται λίγο πιο ψηλά, πάνω από την Καλούτσιανη. Ο Ρώμας ήταν προσωπικός φίλος του Γκαριμπάλντι και θα τον ακολουθούσε στο μέτωπο.

Στις 20 Οκτωβρίου λοιπόν, ο Ριτσιότι Γκαριμπάλντι και ο γιος του Πεπίνο αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Πειραιά, για να ηγηθούν σώματος 1.200 ερυθροχιτώνων, κυρίως Ιταλών, αλλά και Βρετανών. Στους έλληνες εθελοντές, αρχηγός ήταν ο Ρώμας.

Αρχές Νοεμβρίου, το μεγαλύτερο κομμάτι των εθελοντών, ήταν ήδη στα Γιάννενα. Εκτός από τους Γαριβαλδινούς, παρατάσσονταν Κρήτες, Κύπριοι και άλλοι, στο ηπειρώτικο μέτωπο.

Στις 24 Νοεμβρίου 1912 δόθηκε μια από τις πρώτες εντολές κατάληψης των Ιωαννίνων. Το σώμα των Γαριβαλδινών θα καταλάμβανε την πλευρά του Δρίσκου και το πέρασμα των Λιγκιάδων.

Η αρχική επίθεση ήταν επιτυχημένη, αλλά στις 27 Νοεμβρίου ο τουρκικός στρατός αντεπιτέθηκε σφοδρά, με υποστήριξη πυροβολικού από το Νησί.

Στην αντεπίθεση, το σώμα του ταγματάρχη Μπαρδόπουλου που βρισκόταν στην περιοχή των Λιγκιάδων, κατάφερε να αποκρούσει, αλλά με απώλεια τον ίδιο τον Μπαρδόπουλο. Στη μάχη του Δρίσκου τραυματίστηκε και ο ίδιος ο Πεπίνο Γκαριμπάλντι και σκοτώθηκε ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης.

Το σώμα των Γαριβαλδινών έχασε εκεί περί τους 200 άνδρες. Τελικά, υποχώρησε προς το Μέτσοβο.

Οι μάχες συνεχίστηκαν σφοδρές: τη μεθεπόμενη του Δρίσκου ξεκίνησε η μάχη στα Πεστά, λίγο νοτιότερα και στο τέλος Δεκεμβρίου, η μάχη στην Αετορράχη. Όλα αυτά συμβαίνανε σε ένα τόξο που χωροθετούνταν νότια-νοτιοανατολικά των Ιωαννίνων, σε μια ακτίνα περίπου 35 χλμ.

Οι Γαριβαλδινοί δεν «ησύχασαν». Πολέμησαν ξανά στον Α’ Παγκόσμιο, ως Γαριβαλδινή Λεγεώνα πλέον.

Ο Ριτσιότι πέθανε στις 17 Ιουλίου 1924. Ο Πεπίνο πέθανε το 1950, αφού είχε πολεμήσει άλλες δύο φορές, τη μια από αυτές, τους φασίστες του Μουσολίνι.