Από Φυτόκο, Θεοτόκος

Ενα αφιέρωμα του «Τύπου Ιωαννίνων» στην προέλευση της ονομασίας χωριών και οικισμών του νομού Ιωαννίνων

Η Θεοτόκος είναι ένα μικρό χωριό του Δήμου Κόνιτσας πάνω στην εθνική οδό Ιωαννίνων-Κοζάνης, σχεδόν στις όχθες του ποταμού Σαραντάπορου.

Σύμφωνα με τις βιβλιογραφικές αναφορές, ο οικισμός βρισκόταν αρχικά σε διαφορετική θέση, πιο ψηλά, σε υψόμετρο 1000 μ. Τη δεκαετία του ’50 αυτός ο οικισμός καταργήθηκε. Μετά τον πόλεμο, κάτοικοι του χωριού είχαν αρχίσει να μετακινούνται πιο χαμηλά και πιο κοντά στο ποτάμι. Το 1981, αναγνωρίστηκε και επίσημα ο νέος οικισμός, αποτελώντας διοικητικά μέρος της κοινότητας Οξυάς.

Η παλιά ονομασία της Θεοτόκου, ήταν Φυτόκο. Συναντάται δε και ο τύπος Φετόκο. Ο ιστοριοδίφης Στέφανος Μπέττης στο βιβλίο του «Ονοματολογία των χωριών Νομού Ιωαννίνων» παραπέμπει αρχικά στον λόγιο του 19^ου αιώνα Παναγιώτη Αραβαντινό ο οποίος θεωρεί την ονομασία τούρκικη, χωρίς να δίνεται όμως κάποια ερμηνεία. Ο Μπέττης έχει υποστηρίξει ότι «οι κάτοικοι το άλλαξαν και ήδη το λένε, κατά τη συμβουλή των γραφειοκρατών βέβαια, Θεοτόκο, επειδή το παλιό όνομα ταιριάζει κατά την εμφάνισή του με το νέο άσχετο κατά τα άλλα προς αυτό. Ένα ακόμα κατόρθωμα της παρετυμολογίας».

Ο καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κώστας Ευ. Οικονόμου στη μελέτη του «Τα οικωνύμια του Νομού Ιωαννίνων-Γλωσσολογική εξέταση» δίνει καταρχάς τον τύπο «Φετόκο». Εκτιμά δε ότι αυτό το τοπωνύμιο («Φετόκο») προέρχεται από τη λέξη «Θεοτόκος» μέσα από μια διαδικασία εξέλιξης των φωνητικών συμπλεγμάτων. Και ότι ο τύπος «Φυτόκο» προέρχεται από παρετυμολογία προς τη λέξη φυτό.

Στη Θεοτόκο, τα τελευταία χρόνια, υπάρχει το μνημείο και το μουσείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Στον περίβολο του μουσείου, σε πλάκες, αναγράφονται 438 ονόματα ανθρώπων του ΔΣΕ από τα γύρω χωριά του Γράμμου και του Σμόλικα που σκοτώθηκαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο.