Αιθαλομίχλη: Τα Γιάννενα κάτω από το σύννεφο

Το κείμενο που ακολουθεί, είναι κομμάτι της δημοσιογραφικής έρευνας που έγινε σε δύο πόλεις, στα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη, τον περασμένο Απρίλιο και Μάιο, στο πλαίσιο του δημοσιογραφικού πρότζεκτ «Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Η ιστορία δύο πόλεων», το οποίο υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD- incubator for Media Education and Development.

Με αυτή την ευκαιρία, ο Τύπος Ιωαννίνων συμμετείχε σε μια περιφερειακή δημοσιογραφική συνεργασία, που αφορά ένα εξαιρετικά σημαντικό θέμα (χειμωνιάτικης) καθημερινότητας, το οποίο πάντως δύσκολα θα αποχωρήσει πολύ άμεσα από την πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. 

Το κομμάτι για τη Θεσσαλονίκη, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Μακεδονία. Το υπογράφει η δημοσιογράφος Σοφία Χριστοφορίδου.

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Γραφικά: imedd

Ανήμερα Χριστουγέννων του 2021, τα Γιάννενα ζούσαν ακόμα την «ψυχολογία της καραντίνας». Οι έτσι και αλλιώς αλλόκοτες μέρες που ήδη τότε έκλειναν κάποιους μήνες «μέσα-έξω» λόγω των περιορισμών για τον κορονοϊό, είχαν βαριά ατμόσφαιρα λόγω της αιθαλομίχλης.

Ήταν τα πρώτα Χριστούγεννα μετά από καιρό, που οι συγκεντρώσεις των μικροσωματιδίων PM2,5 στην ατμόσφαιρα δημιουργούσαν την αίσθηση της «κάπνας».

Τα μικροσωματίδια PM2,5 και τα λίγο μεγαλύτερα PM10 (όπου 2,5 και 10 είναι το μέγεθός τους), σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μπορούν, ανάλογα με την έκθεση σε αυτά και τη σύστασή τους, να προκαλέσουν διάφορα προβλήματα υγείας, πνευμονολογικά, καρδιολογικά, περιπτώσεις καρκίνου, έως και θάνατο.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Απριλίου 2022, ο Δήμος Ιωαννιτών ανακοίνωνε την ένταξη των Ιωαννίνων στο πρόγραμμα των 100 κλιματικά ουδέτερων ευρωπαϊκών πόλεων, με ορίζοντα επίτευξης του στόχου, το 2030.

Το σχέδιο προβλέπει τον μετασχηματισμό της πόλης σε κλιματικά ουδέτερη, ως «στοιχείο προαπαιτούμενο, τόσο για την οικονομική ευημερία, όσο και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στο μέλλον» (https://2030.ioannina.gr/).

Πώς μπορούνε (και μπορούνε όντως;) να συνυπάρξουν αυτά τα δύο δεδομένα στην ίδια πόλη;

Δεν μπορούν, είναι η πιο προφανής και λογική απάντηση. Εκτός από τα προφανή όμως, θα πρέπει να συντρέξουν και πολύ γρήγορα μάλιστα, οι δράσεις πρόληψης και καταστολής του φαινομένου, γιατί η ένταξη, απλώς, σε ένα πρόγραμμα με στόχο την κλιματική ουδετερότητα, δεν επαρκεί.

Τρία είναι τα βασικά ερωτήματα που συνθέτουν την εικόνα του προβλήματος:

-Πώς εκδηλώνεται;

-Τι το προκαλεί;

-Λαμβάνονται αποτελεσματικά μέτρα;

Τι είναι τα μικροσωματίδια;

Σύμφωνα με τον ορισμό του τμήματος Ποιότητας της Ατμόσφαιρας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Γενική Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής), πρόκειται για υλικά σε στερεή ή υγρή φάση που μπορούν να αιωρούνται στην ατμόσφαιρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα και μπορούν να μεταβάλουν το χρώμα του ουρανού, όταν είναι σε υψηλές συγκεντρώσεις. Προέρχονται από φυσικές πηγές (π.χ. σκόνη), αλλά και ανθρωπογενείς, όπως βιομηχανικές δραστηριότητες, αποθήκευση και μεταφορά αδρανών υλικών, καύσεις και φθορά ελαστικών οχημάτων, καθώς επίσης και από πυρκαγιές, καύση βιομάζας, κ.α.

Η επίδρασή τους στην υγεία

Όσο μικρότερα είναι σε μέγεθος, τόσο βαθύτερα εισχωρούν στο ανθρώπινο αναπνευστικό σύστημα.

Τα μικρότερα από 10μm σωματίδια επηρεάζουν την αναπνοή και προκαλούν ασθένειες στο αναπνευστικό, επηρεάζουν δε πιο άμεσα ομάδες υψηλού κινδύνου (ηλικιωμένους, πάσχοντες-ουσες από άσθμα, παιδιά). Επίσης, επηρεάζουν τις ηλεκτρικές ιδιότητες της ατμόσφαιρας και επιδρούν στo κλίμα, μεταβάλλοντας το ισοζύγιο ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα.

Την παραμονή Πρωτοχρονιάς του 2024, οι σταθμοί της Περιφέρειας Ηπείρου κατέγραψαν την υψηλότερη συγκέντρωση σωματιδίων PM2,5 για όλη τη χρονιά, στο κέντρο των Ιωαννίνων.

Οι κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τις επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις σωματιδίων PM2,5 στην ατμόσφαιρα (ανά μg/m3 αέρα), σε επίπεδο 24ωρου, είναι 5 PM2,5 ανά μg/m3 αέρα, μέση ετήσια τιμή και 15 μg/m3 αέρα, μέση ημερήσια τιμή.

Εκείνη τη μέρα, 31 Δεκεμβρίου του 2024, η μέση τιμή είχε ξεπεράσει τις κατευθυντήριες του ΠΟΥ. Συνολικά, τον Δεκέμβριο του 2024, τα PM2,5 ξεπέρασαν αυτό το όριο σε μέσες τιμές, τις 29 από τις 31 μέρες του μήνα.

Για τα δε PM10 σωματίδια, ορίζονται υψηλότερα όρια συγκεντρώσεων: 15 μg/m3 αέρα μέση ετήσια τιμή και 45 μg/m3 αέρα για το 24ωρο.
Τον Δεκέμβριο του 2024, αυτές οι τιμές ξεπεράστηκαν 16 από τις 31 ημέρες. Από αυτές, η Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Ηπείρου, εξέδωσε συστάσεις περιορισμού των καύσεων, λόγω υπέρβασης ορίων, μόνο στις 18 Δεκεμβρίου, ημέρα κατά την οποία ο μέσος όρος ήταν 2,5 φορές μεγαλύτερος από τα επιτρεπόμενα όρια.

Η ελληνική νομοθεσία «αναγνωρίζει» μόνο τα σωματίδια PM10. H ΚΥΑ 7-61 (ΦΕΚ 3272Β) προβλέπει όρια και μέτρα μόνο γι αυτά τα συγκεκριμένα, οπότε μόνο όταν αυτά ξεπερνούν τις μέσες τιμές, εκδίδονται συστάσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Οι συστάσεις απευθύνονται σε ομάδες αυξημένου κινδύνου και προκύπτουν εάν η μέση 24ωρη τιμή ξεπεράσει τα 51 μg/m3, όριο έτσι και αλλιώς υψηλότερο από τη σύσταση του ΠΟΥ.

Για τα PM2,5 δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη στην Ελλάδα, ούτε καν γι αυτές τις συστάσεις, οι οποίες έτσι και αλλιώς πολύ σπάνια εφαρμόζονται.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στις κατευθυντήριες για την ποιότητα του αέρα, θέτει τα εξής «όρια συναγερμού», σε ό,τι αφορά τις συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα:

Το πρόβλημα των Ιωαννίνων αναγνωρίζεται σε τουλάχιστον δύο επίσημες εκθέσεις. Η μια είναι η Ετήσια Έκθεση Ποιότητας της Ατμόσφαιρας του τμήματος Ποιότητας Ατμόσφαιρας Υπουργείου Περιβάλλοντος, η οποία, για το έτος 2023 (έκδοση Ιούλιος 2024) αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Τα αιωρούμενα σωματίδια ΑΣ2,5, παρουσίασαν υπέρβαση της οριακής τιμής σε 1 θέση μέτρησης (Ιωάννινα)».

Επίσης, αναφέρει: «Τα αιωρούμενα σωματίδια ΑΣ10, δεν παρουσιάζουν υπέρβαση της ετήσιας οριακής τιμής ενώ κατόπιν αφαίρεσης της συνεισφοράς σκόνης από τη Σαχάρα στις μετρούμενες συγκεντρώσεις, παρουσιάζουν υπέρβαση του ορίου που αφορά στη μέση ημερήσια τιμή σε κάποιες θέσεις μέτρησης στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα. Είναι από τους ρύπους που αποτελούν πρόβλημα για τα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε.».

Η άλλη, είναι η έκθεση Air Quality Status Report 2025 (έκδοση 9 Απριλίου 2025), του European Environment Agency.

Εκεί, σε ό,τι αφορά τα PΜ_2.5, τα Ιωάννινα εμφανίζεται ως η πόλη με την πιο ρυπασμένη ατμόσφαιρα το 2023 και το 2024, ανάμεσα στις πόλεις χωρών της ΕΕ, σε μέσες τιμές συγκέντρωσης μικροσωματιδίων. Μεγαλύτερες συγκεντρώσεις παρουσιάζουν αρκετές πόλεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στη Βόρεια Μακεδονία και στην Τουρκία.

Επίσης, μια επιστημονική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Elsevier, στις 28 Απριλίου 2025, υπό τον τίτλο «Profiling aerosol Polycyclic Aromatic Compounds (PACs) in a severely polluted European city: A comprehensive assessment of the residential biomass burning impact on atmospheric toxicity», ερευνά την «περίπτωση των Ιωαννίνων».

Την έρευνα υπογράφουν οι Ειρήνη Τσιόδρα, Γεώργιος Γρίβας, Καλλιόπη Ταβερναράκη, Δέσποινα Παρασκευοπούλου, Κωνσταντίνος Παρινός, Μαρία Τσαγκαράκη, Ελένη Λιακάκου, Αικατερίνη Μπουγιατιώτη, Ευάγγελος Γερασόπουλος και Νικόλαος Μιχαλόπουλος.

Η έρευνα κάνει πολύ συχνά νύξεις και σαφείς αναφορές στον επικίνδυνο αντίκτυπο της οικιακής καύσης βιομάζας και αφενός, θεωρεί ότι η συγκεκριμένη πηγή «συμβάλλει σε περισσότερο από το μισό των PM_2,5 

Από το συμπέρασμα της έρευνας, αντιγράφουμε: «Ενώ η αντικατάσταση καυσίμων βιομάζας και η πιο αποδοτική καύση μπορούν να δημιουργήσουν μια πρώτη γραμμή άμυνας, δεν θα εξαλείψουν το πρόβλημα. Οι αρχές θα πρέπει να ακολουθήσουν μια ολιστική προσέγγιση διαχείρισης της Οικιακής Καύσης Βιομάζας (ΒΒ) σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, επιδοτώντας «καθαρότερες» εναλλακτικές λύσεις θέρμανσης όπως οι αντλίες θερμότητας, μειώνοντας τις τιμές του πετρελαίου θέρμανσης και αναπτύσσοντας υποδομές φυσικού αερίου».

Χριστούγεννα με αιθαλομίχλη

Ας δούμε όμως πώς και πότε εμφανίζεται το φαινόμενο, λαμβάνοντας υπόψη τη διακύμανση των συγκεντρώσεων PM_2,5 και PM₁₀ στην ατμόσφαιρα των Ιωαννίνων, με αναφορά στην ημέρα των Χριστουγέννων κατά την περίοδο 2019-2024.

Η συγκεκριμένη μέρα, επιλέχθηκε τόσο συμβολικά, όσο και ουσιαστικά: είναι μια ημέρα κατά την οποία ο κόσμος είναι κυρίως στην εστία του, είναι στην κορύφωση του χειμώνα-οπότε χρησιμοποιεί στο φουλ τα συστήματα θέρμανσης και επιπλέον, η συγκεκριμένη περίοδος εμπεριέχει και το διάστημα της πανδημίας COVID19 και των περιορισμών μετακίνησης, οπότε ακόμα περισσότερος κόσμος έμενε στο σπίτι του.

Για τα PM_2,5

Για τα PM₁₀

Μια βασική παράμετρος που ευνοεί στα Ιωάννινα, την αιθαλομίχλη, είναι η χωροταξία και το κλίμα της πόλης. Το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων ευνοεί την ανάπτυξη αιθαλομίχλης, όταν υπάρχουν οι πηγές που παράγουν μικροσωματίδια, λόγω της υγρασίας και των ορεινών όγκων που περικλείουν την πόλη και την περιοχή.

Είναι ενδεικτικό ότι το φαινόμενο εξαλείφεται όταν βρέχει: σύμφωνα με τα στοιχεία του meteo.gr (μετεωρολογικός σταθμός Ιωαννίνων), στις 25 Δεκεμβρίου 2022, η βροχή ήταν μηδενική σχεδόν, στα Ιωάννινα. Την ίδια μέρα, οι συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων που καταγράφηκαν στους σταθμούς της πόλης, ήταν υψηλότατες.

Η τελευταία πενταετία χαρακτηρίστηκε από σχετική έως πιο έντονη ανομβρία στην περιοχή του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων.

Δεν επαρκεί όμως μόνο αυτό το στοιχείο για να περιγραφεί η εμφάνιση του φαινομένου. Ανήμερα Χριστούγεννα του 2023 για παράδειγμα, με πολύ μικρότερες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα, επίσης είχε βρέξει πολύ λίγο.

Σημαντικό ρόλο παίζει η θερμοκρασία. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος επισημαίνει ότι απότομη αύξηση στις τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων εμφανίστηκε από το Δεκέμβριο του 2012 και μετά, κατά τη χειμερινή περίοδο του έτους, «λόγω της μεγάλης αύξησης χρήσης βιομάζας ως θερμαντικού μέσου».

Τι έγινε το 2012;

Ένα μνημονιακό μέτρο που θεωρήθηκε λογικό στην Ελλάδα, ήταν η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης. Το 2012 η τιμή του καυσίμου ανέβηκε από το 0,80 ευρώ το λίτρο, στο 1,15.

Μια επίπτωση της μετατροπής του πετρελαίου θέρμανσης σε «είδος πολυτελείας», σε συνδυασμό με την κατάρρευση των μισθών για το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, παρατηρήθηκε μια μαζική μετακίνηση σε άλλες μεθόδους θέρμανσης, μεταξύ άλλων τη μετατροπή καυστήρων σε πέλετ, περισσότερο χρήση των τζακιών, κ.α.

Εδώ, είναι μια μικρή σύγκριση με τη διακύμανση της τιμής του πετρελαίου και των συγκεντρώσεων μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα των Ιωαννίνων, σε συνδυασμό με τη θερμοκρασία της ημέρας και τη βροχή, ως παραγόντων που επηρεάζουν άμεσα τη δημιουργία του φαινομένου. Ως ημερομηνία σύγκρισης για την τιμή του καυσίμου, λαμβάνεται η μέση τιμή κατά την εβδομάδα των Χριστουγέννων, για να δημιουργηθεί ένα συγκριτικό μέγεθος.

Πηγές: Ατμοσφαιρικές μετρήσεις Περιφέρειας Ηπείρου, meteo.gr, Υπουργείο Ανάπτυξης-fuelprices.gr

Στον πίνακα φαίνεται πως η τιμή του καυσίμου παίζει σημαντικό ρόλο στην επιλογή των πολιτών για θέρμανση, άρα και στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας, σε συνδυασμό πάντα με τις μετεωρολογικές μεταβλητές, θερμοκρασία και βροχόπτωση.

Επίσης, η διακύμανση κατανάλωσης του πετρελαίου στο νομό Ιωαννίνων, ακολουθεί τις διακυμάνσεις των τιμών. Μέσα σε μια δεκαετία, από 2010 στο 2019, η κατανάλωση του πετρελαίου θέρμανσης στο νομό Ιωαννίνων μειώθηκε κατά 55,4%, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ:

Πηγή: Κατανάλωση πετρελαιοειδών, ΕΛΣΤΑΤ

Τα Χριστούγεννα του 2022, οι τιμές των μικροσωματιδίων έκαναν ρεκόρ συγκεντρώσεων, με το πετρέλαιο θέρμανσης να είναι στην πιο ακριβή του τιμή τα τελευταία πέντε χρόνια, αλλά και σε ξηρές ατμοσφαιρικές συνθήκες. Σημειώνεται επιπλέον ότι ήδη, από τον χειμώνα του 2021, ελέω κυβερνητικών αποφάσεων, είχαν αυξηθεί σημαντικά οι τιμές του ρεύματος που είναι ο εναλλακτικός τρόπος θέρμανσης. Το 2022 μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την «κρίση του αερίου» στην Ευρώπη, οι τιμές του ρεύματος αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο.

Καθ’ όλο αυτό το διάστημα, οι φορείς (κράτος, τοπική αυτοδιοίκηση) δεν έλαβαν ούτε ένα δραστικό μέτρο. Ενώ οι ευρύτερες συζητήσεις για τη μείωση του κόστους του πετρελαίου θέρμανσης ή του ρεύματος χάνονταν κάπου μεταξύ κεντρικών πολιτικών αντιπαραθέσεων και της γενικότερης άρνησης της κυβέρνησης να παρέμβει στην αγορά υπέρ των καταναλωτών, τα μέτρα ήταν μόνο παραινετικές ανακοινώσεις από τις αρμόδιες διευθύνσεις της Περιφέρειας Ηπείρου.

Καμία από αυτές δεν εφαρμόστηκε στην πράξη και θα ήταν και αδύνατο, τη στιγμή που ούτε κάποια επίβλεψη για την τήρηση της απαγόρευσης εξωτερικών καύσεων υπήρχε πχ, ούτε για ένα σημαντικό κομμάτι του κόσμου, η δυνατότητα να θερμάνει τα σπίτια του με «καθαρές» ή έστω, καθαρότερες, πηγές ενέργειας.

Τα τζάκια και η «ευθύνη» τους

Μια άλλη διάσταση του προβλήματος στα Γιάννενα, όχι όμως αποκλειστικά υπεύθυνη για το πρόβλημα, είναι τα τζάκια.

Η πόλη των Ιωαννίνων διαθέτει αρκετές πολυκατοικίες με διαμερίσματα που έχουν τζάκι. Μια εκτίμηση για την αστική χωροταξία των τζακιών στην πόλη, είναι ότι κατά τη μαζική ανοικοδόμηση από το 1970 και μετά, οι κατοικίες που φτιάχτηκαν με αντιπαροχή «καθρέφτιζαν» τη δομή των αρχικών μονοκατοικιών. Πολλά διαμέρισματα έκτασης άνω των 80 τμ, ειδικά οροφοδιαμερίσματα και ρετιρέ, φτιάχτηκαν με τζάκι, ως ένα κομμάτι της –ας πούμε- τοπικής αστικής παράδοσης και συνήθειας.

 Ο πρόεδρος του ΤΕΕ-τμήματος Ηπείρου Γιάννης Τσίγκρος, τονίζει σχετικά με τις αιτίες και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής:

«Η πυκνή δόμηση πλησίον της περιοχής της λίμνης καθώς και οι επεκτάσεις σχεδίων πόλεως, με ανέγερση πολυτελών κατοικιών οι οποίες χρησιμοποιούν τζάκια για βοηθητική θέρμανση, σε περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ομίχλης επιδεινώνουν το πρόβλημα της αιθαλομίχλης.

Το νέφος αυτό αποτελεί σοβαρό́ πρόβλημα για τους κατοίκους και μπορεί να βλάψει σοβαρά́ την ανθρώπινη υγεία. Στην περιοχή μας το πρόβλημα επιδεινώθηκε περισσότερο τα τελευταία 10 χρόνια όταν, λόγω της οικονομικής κρίσης και της αύξησης της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης, οι καταναλωτές ενέργειας αναζήτησαν εναλλακτικές και βιώσιμες λύσεις, ώστε να μειώσουν το κόστος θέρμανσης».

Στο ξέσπασμα της κρίσης, με την εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης, τα περισσότερα τζάκια ξαναμπήκαν σε λειτουργία, καίγοντας συχνά αμφίβολης ποιότητας καύσιμη ύλη και επιβαρύνοντας έτσι την ατμόσφαιρα. Είναι από μόνα τους υπεύθυνα όμως για το φαινόμενο;

Όχι, καθώς δεν είναι οι μοναδικές καμινάδες σε χαμηλό ύψος, ούτε είναι τόσο πολλά όσο παλιότερα. Επιπλέον, αρκετά παλιά διαμερίσματα πολλών τετραγωνικών, «έσπασαν» σε μικρότερα προκειμένου να προσαρμοστούν στις νέες τάσεις της αγοράς ακινήτων: ενοικιαζόμενα για φοιτητές-τριες και airbnb. Οπότε, αρκετά τζάκια έκλεισαν.

Δεν είναι όμως μικρός ο αριθμός των κατοικιών και επιχειρήσεων που στράφηκαν σε άλλους τρόπους θέρμανσης, αντικαθιστώντας τους καυστήρες τους με άλλους, που βασίζονται σε άλλες καύσιμες ύλες (πχ, πέλετ).

Παρότι όμως ο γενικός ορισμός αιτιολόγησης της ύπαρξης μικροσωματιδίων περιλαμβάνει τις καύσεις βιομάζας και συνδέεται άμεσα με τα θερμαντικά μέσα, οι τρόποι καταγραφής του προβλήματος, ειδικά σε τοπικό επίπεδο, δεν αποδίδουν ακριβώς τη σύσταση, άρα και τις αιτίες του. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί δεν υπάρχουν ακόμα σοβαρές και συστηματικές προσπάθειες διαχείρισης και αντιμετώπισής τους.

Τι γίνεται με τα μέτρα αντιμετώπισης;

Απουσία μέτρων παρέμβασης στην αγορά για τη μείωση των τιμών των καυσίμων και της ενέργειας, σε πρώτο πλάνο έρχονται ο εκσυγχρονισμός των υποδομών και η στροφή σε άλλες πηγές ενέργειας.

Στα Ιωάννινα ωστόσο, αμφότερες οι διέξοδοι δεν είναι άμεσα προσιτές, τουλάχιστον όσο άμεσο και καθημερινό είναι το πρόβλημα.

(φωτό: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ)

Μια πιθανή διέξοδος είναι η ανάπτυξη δικτύου διανομής φυσικού αερίου (που σημειωτέον, παραμένει ορυκτό καύσιμο…) στην περιοχή του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, από δεξαμενές LNG στη Βιομηχανική Περιοχή.

Ένας από τους βασικούς λόγους που η εξάπλωση του δικτύου φυσικού αερίου στα Ιωάννινα θεωρείται αναγκαία για την περιστολή του προβλήματος, είναι ότι πρόκειται για φθηνότερο, συγκριτικά, καύσιμο.

Ωστόσο, τον Μάιο του 2025, ο Δήμος Ιωαννιτών κατήγγειλε την εταιρία Enaon EDA ότι δεν είναι συνεπής στις δεσμεύσεις της και δεν έχει προχωρήσει καθόλου το έργο.

Ο Δήμος Ιωαννιτών έχει συγκροτήσει μια επιτροπή διαχείρισης και αντιμετώπισης του προβλήματος, όπου συμμετέχουν επίσης το ΤΕΕ-τμήμα Ηπείρου και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με τα τμήματα Φυσικής, Χημείας, Πληροφορικής και Ιατρικής.

Ο αρμόδιος αντιδήμαρχος στον Δήμο Ιωαννιτών, είναι ο Άρης Κασσής. Ο κ. Κασσής είναι και μέλος της επιτροπής για την αντιμετώπιση της αιθαλομίχλης.

«H περίοδος αιχμής και εμφάνισης του προβλήματος, είναι συνήθως η εορταστική. Είναι λίγο καθ’ υπερβολή όμως τα δημοσιεύματα, ότι έχουμε γίνει Καλκούτα όπως έλεγαν, γιατί δεν έχουμε κάθε μέρα τόσο πολύ κόσμο ταυτόχρονα στην πόλη και εννοείται ότι δεν στήνονται κάθε μέρα υπαίθριες ψησταριές». Ο κ. Κασσής αναφέρεται σε ένα «άτυπο έθιμο» τις παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς στα Ιωάννινα, οπότε και γίνονται υπαίθρια ψησίματα σε όλο το κέντρο της πόλης.

Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του προβλήματος, λέει: «Οι προτάσεις αντιμετώπισης συντείνουν στην πολιτική πίεση από τον Δήμο για πολιτικές λύσεις με επιδοτήσεις καυσίμων κ.λπ.». Ο Δήμος θα κάνει μια καμπάνια ενημέρωσης, από το καλοκαίρι του 2025 με μηνύματα και ημερίδες. «Έχει μεγάλη σημασία για παράδειγμα, να γνωρίζουν οι πολίτες πώς πρέπει να επιλέγουν π.χ. την ποιότητα των ξύλων που χρησιμοποιούν στα τζάκια ή τις σόμπες» λέει ο κ. Κασσής,

Παράλληλα, θα εγκατασταθούν αισθητήρες μέτρησης, μέσω ευρωπαϊκού προγράμματος. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια σωστή βάση δεδομένων και να μπορούν οι πολίτες να πληροφορούνται σε πραγματικό χρόνο για την κατάσταση της ατμόσφαιρας, μέσω του site του Δήμου».

Τις μέρες που δημιουργούνταν η παρούσα έρευνα, οι εργασίες για το δίκτυο φυσικού αερίου στα Γιάννενα είχαν ξαναρχίσει, στην Βιομηχανική Περιοχή.

(Γιάννης Τσίγκρος, φωτό: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ)

Το ΤΕΕ-τμήμα Ηπείρου έχει καταθέσει και αυτό μια δέσμη μέτρων για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Ο πρόεδρός του κ. Τσίγκρος αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Το Τμήμα Ηπείρου του ΤΕΕ θεωρώ ότι κατέθεσε την πιο ολοκληρωμένη πρόταση για την αντιμετώπιση του φαινομένου της αιθαλομίχλης. Απλά υπάρχουν δράσεις οι οποίες μπορούν να έχουν μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα και άλλες πιο άμεσο. Σαφώς θα προτιμούσαμε πιο άμεσες λύσεις οι οποίες σε συνδυασμό με το μεγάλο στοίχημα της πόλης να μετατραπεί σε μια κλιματικά ουδέτερη πόλη ως το 2030, αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση για την περιοχή μας αλλά και για το ΤΕΕ, το οποίο συμμετέχει ενεργά στην ευρωπαϊκή αποστολή των 100 κλιματικά ουδέτερων πόλεως ως Τεχνικός σύμβουλος του Δήμου Ιωαννιτών».

Ανάμεσα στα μέτρα, πιο επιτακτικά και άμεσα ο κ. Τσίγκρος επιλέγει τα εξής:

• Επιτάχυνση των έργων σύνδεσης του δικτύου φυσικού αερίου με κατοικίες και επιχειρήσεις στο Λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Ένα δίκτυο το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί αργότερα και υδρογόνο αντί για Φυσικό αέριο.

• Παροχή άτοκου δανείου και παροχή εγγυήσεων από το Ελληνικό Δημόσιο, προκειμένου να διευκολυνθεί η χρηματοδότηση των νοικοκυριών από τα τραπεζικά ιδρύματα με ταυτόχρονη επιδότηση του επιτοκίου δανεισμού, για την εφαρμογή προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας στις οικίες.
• Διεύρυνση του επόμενου προγράμματος «Εξοικονομώ» με μεγαλύτερο ποσοστό επιχορήγησης και μεγαλύτερο ποσό επιδότησης σε σχέση με άλλες περιφέρειες της χώρας οι οποίες έχουν ευμενέστερες συνθήκες τους χειμερινούς μήνες του χρόνου.
• Φορολογικά κίνητρα για επενδυτές και επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εντός του λεκανοπεδίου, για εφαρμογή δράσεων μείωσης του ενεργειακού τους αποτυπώματος.

Πρόταση για αντικατάσταση των υπερδιαστασιολογημένων λεβήτων Πετρελαίου, με νέας τεχνολογίας λέβητες, «Blue Flame” που «καίνε» τα καυσαέρια τους, και έχουν 30-40% καλύτερη απόδοση από τους συμβατικούς (πόσο μάλλον από τους παλιούς, χωρίς μόνωση κλπ).

• Συνέχιση του Προγράμματος ειδικό για την περιοχή, με μεγάλη επιδότηση λόγω κόστους, για τοποθέτηση αντλιών θερμότητας στα διαμερίσματα (είτε αύξηση του ποσού εντός του εξοικονομώ που αφορά λέβητες αερίου (επίτοιχους) και αντλίες θερμότητας).
• Έκπτωση ρεύματος για την εφαρμογή της Απόφασης Αριθ. Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/οικ. 238 ΦΕΚ 3/1/2014 τεύχος Β που παραθέτω: «Ειδική επιδότηση οικιακής κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος για την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια»
• Εφαρμογή τηλεθέρμανσης με επιδοτήσεις μέσα από το πρόγραμμα Smart Cities, στο οποίο συμμετέχει και η πόλη μας, με παραγωγή ζεστού νερού με υδρόψυκτες αντλίες θερμότητας χρησιμοποιώντας είτε το νερό της λίμνης, είτε υπόγεια νερά, είτε τα νερά που αποστραγγίζουν στην λίμνη ή στη λαγκάτσα, μετά από βροχές με παράλληλο καθαρισμό τους.
• Εφαρμογή του Προγράμματος ΣΒΑΚ του Δήμου Ιωαννιτών με άμεση εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται και έχουν ήδη εκπονηθεί όσον αφορά τη χρήση του ποδηλάτου και τη λειτουργία Ηλεκτρικών ευέλικτων Μέσων Μαζικής μεταφοράς ( Mini Bus) για τη μείωση των ρύπων που προκαλούνται από την κυκλοφοριακή συμφόρηση.
• Τοποθέτηση φίλτρων στις ψησταριές και άλλες συναφείς επιχειρήσεις καθώς και στις μεγάλες επιχειρήσεις του λεκανοπέδιου.

Η βασική κυβερνητική πρόταση είναι η ένταξη των νοικοκυριών στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2025» και η αντικατάσταση καυστήρων με αντλίες θερμότητας. Τη λύση αυτή υποστήριξαν και διεκδίκησαν με παρεμβάσεις τους, ο Δήμος Ιωαννιτών, το Επιμελητήριο Ιωαννίνων και το ΤΕΕ-τμήμα Ηπείρου.

Το ΤΕΕ θεωρεί πολύ σημαντικό παράγοντα την εφαρμογή του προγράμματος στην αντιμετώπιση της αιθαλομίχλης στα Ιωάννινα. Ο κ. Τσίγκρος θεωρεί ότι τα αποτελέσματα του προγράμματος του 2021 θα φανούν το επόμενο έτος (2026): «Στο Τμήμα Ηπείρου του ΤΕΕ θεωρούμε ότι η εφαρμογή του προγράμματος ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ θα συμβάλλει ουσιαστικά στην μείωση του φαινομένου της αιθαλομίχλης, μια και πολλές κατοικίες θα μειώσουν το ενεργειακό τους αποτύπωμα και ταυτόχρονα θα καταναλώνουν καθαρή ενέργεια» τονίζει.

Ωστόσο, τα προγράμματα αυτά έχουν καθυστερήσει σημαντικά και παίρνουν συνεχείς παρατάσεις. Το γεγονός ότι στις αρχές του 2025 ολοκληρώνεται το πρόγραμμα του 2021 και ότι οι εμπλεκόμενοι φορείς (και το ΤΕΕ) ζητούν παρατάσεις γιατί τα προγράμματα δεν προχωράνε ομαλά για διάφορους λόγους (γραφειοκρατία, καθυστερήσεις, προβλήματα της αγοράς, αύξηση κόστους κ.λπ.), υποδεικνύει ότι αυτά τα μέτρα δεν έχουν πραγματικά άμεση επίδραση σε ένα πρόβλημα καθημερινότητας.

Ενδιαφέρον είναι και το εξής: η αρχική δέσμευση της ηγεσίας του υπουργείου Περιβάλλοντος, ήταν ότι θα υπάρξει πριμοδότηση των αιτήσεων από περιοχές που αντιμετωπίζουν πρόβλημα αιθαλομίχλης. Η πριμοδότηση μεταφράστηκε τελικά, όχι σε μεγαλύτερα ποσά επιδότησης, αλλά σε περισσότερα μόρια για τις αιτήσεις που κατατίθενται στο πρόγραμμα. Έτσι όμως μοριοδοτούνται περισσότερο όχι μόνο οι αιτήσεις από τα Ιωάννινα, που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της αιθαλομίχλης, αλλά από όλη την Ήπειρο…

Ο στόχος του 2030: Τι σημαίνει Net Zero;

Η επαφή των Ιωαννίνων με τους στόχους για τη μείωση εκπομπών αερίων, ξεκίνησε το 2016, όταν ο Δήμος Ιωαννιτών δεσμεύτηκε για πρώτη φορά, για τη μείωση των εκπομπών κατά 40% μέχρι το 2030.

Τον Απρίλιο 2022 τα Ιωάννινα εντάχθηκαν στον στόχο για τις 100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις έως το 2030.

Το Climate City Contract του 2023 αλλάζει αυτή τη δέσμευση, στο επίπεδο του 90%. Σημειώνεται ότι μονάδα μέτρησης θα είναι οι τόνοι ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα, χωρίς να γίνεται αναφορά, συγκεκριμένα στα μικροσωματίδια.

Το συγκεκριμένο πλάνο δράσης είναι μόνο «καθοδηγητικό». Οι πόλεις ενθαρρύνονται να το προσαρμόσουν στις τοπικές συνθήκες και ενδεχομένως, σε ήδη υπάρχουσες πολιτικές.

Το κλιματικό σύμφωνο που υποβάλλεται στην ΕΕ, περιλαμβάνει αρκετά στοιχεία για τον Δήμο Ιωαννιτών: κάθε χρόνο ο Δήμος παρουσιάζει (με μετρήσεις του 2019), περίπου 377.000 τόνους ισοδύναμου CO_2, το χρόνο. Ο στόχος, το 2030, είναι να βρει αντιστάθμισμα για τουλάχιστον 300.000 τόνους, ώστε να μειώσει τις εκπομπές άνθρακα έως και 90%, όπως προαναφέρθηκε.

Πώς θα γίνει αυτό; Χονδρικά, με αλλαγές σε όλο το πεδίο υποδομών και καθημερινότητας, από την ψηφιοποίηση διαφόρων συστημάτων και δραστηριοτήτων, μέχρι και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων.

Υπό αυτή την έννοια, το κλιματικό σύμφωνο μπορεί θεωρητικά να υποστηρίξει δράσεις που θα μειώσουν και την επιβάρυνση της ατμόσφαιρας.