50+1 χρόνια Πολυτεχνείο: Η εξέγερση στις λέξεις

Η εξεγερτική παλίρροια του Πολυτεχνείου είχε ξεκινήσει αρκετά πριν και δεν σταμάτησε το πρωινό της 17ης Νοεμβρίου, στην Αθήνα.

Τα Γιάννενα έζησαν την αντίσταση στην αμερικανοκίνητη δικτατορία από νωρίς, είτε με τις διώξεις στελεχών της αριστεράς από το ξέσπασμα της χούντας, είτε αργότερα, με κοιτίδα το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Ο Φάνης Κακριδής δικάστηκε στο πειθαρχικό του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων τον Ιανουάριο του 1972, γιατί είχε παρέμβει υπέρ των κρατούμενων, που είχαν καταδικαστεί από έκτακτα στρατοδικεία.

Τον Φεβρουάριο του ’73, ένα χρόνο αργότερα, ο Δημήτρης Μαρωνίτης έγραφε την επιφυλλίδα στο «Βήμα», τη «Μικρή Αφροδίτη και τον χορό των 12» για την Πόπη Βουτσινά, τη φοιτήτρια Φιλοσοφικής της ΚΕΜΛ, που είχε κολλήσει μια καταγγελία στο πανεπιστήμιο, στη Δομπόλη για να παραταθούν οι εγγραφές φοιτητών και να μη «μαγειρευτούν» οι εκλογές από τη Χούντα.

Τις μέρες του Πολυτεχνείου, η είδηση της εξέγερσης εξαπλωνόταν από τα τηλέφωνα και η Ασφάλεια ετοιμαζόταν για συλλήψεις.

Μέχρι να συμβούν όλα αυτά όμως, τα Γιάννενα είχαν ήδη δημιουργήσει ένα κεφάλαιο έκφρασης και αμφισβήτησης, το οποίο υποδαυλίζονταν και φιλοξενούνταν στις εστίες των λογοτεχνικών που κυκλοφορούσαν επί χούντας.

Η δύναμη των λέξεων και των πράξεων που είτε περνούσαν κάτω από το «ραντάρ» της λογοκρισίας, είτε αμφισβητούσαν την καθεστηκυία τάξη στα ίσια, είχε μεγαλώσει σε εύφορο έδαφος: τη γραφή και τον δημόσιο λόγο.

1972: Τα περιοδικά του φοιτητών 

Εκτός από τις επιφυλλίδες του «Βήματος» που επί χούντας ήταν εστία αντιδικτατορικής έκφρασης και συχνά, αιτία συλλήψεων, βασανιστηρίων και εκτοπίσεων για τους γράφοντες, τα Γιάννενα διέθεταν μια εκδοτική παράδοση που μετρούσε ήδη κάποια χρόνια.
Περιοδικά όπως η «Ενοδοχώρα», στην εκδοτική ομάδα της οποίας συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Γιώργος Αράγης, ο Γιάννης Δάλλας, ο Χριστόφορος Μηλιώνης, ο Κίμων και ο Λευτέρης Τζάλλας κ.α., είχαν αναπτύξει μια πολύ συγκεκριμένη κριτική άποψη και γραφή, κυρίως για πολιτιστικά δρώμενα των Ιωαννίνων.

«Στον τόπο που γέμισε από εικονολάτρες, μονάχα ένας δρόμος μπορεί να ανοίξει: η εικονοκλασία» έγραφε ο Γ. Αράγης σε τεύχος, κάποια χρόνια πριν τη χούντα. Το τελευταίο τεύχος δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Το «πρόλαβαν» οι συνταγματάρχες.

Οι «Λέξεις» και ο «Σηματωρός» κυκλοφορούσαν μέσα στην επταετία. Τον Μάρτιο του 1972 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του «Σηματωρού-μηνιαία έκδοση πνευματικής συνεργασίας», με εκδότη τον Πέτρο Ευθυμίου, υπεύθυνο σύμφωνα με το νόμο τον Παναγιώτη Νούτσο και αποδέκτη της αλληλογραφίας τον Μιχάλη Καραχάλιο. Το περιοδικό τυπωνόταν στο τυπογραφείο Δούβαλη και κόστιζε 10 δραχμές.

Οι «Λέξεις-μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό» κυκλοφόρησαν τον Οκτώβριο του 1972, από τον Νίκο Μουλακάκη. Υπεύθυνος αλληλογραφίας ήταν το Γιάννης Τόλης και η εκτύπωση γινόταν στο τυπογραφείο Καμινά. Κόστιζαν επίσης 10 ευρώ.

Ο «Σηματωρός» συστήθηκε ως «μια λογοτεχνική παρέα φοιτητών (που) αποφασίζη να περάση τη δουλειά της έξω από τους τοίχους των φοιτητικών δωματίων, να την εκθέση στο φως της κριτικής, στο δημιουργικό διάλογο, τελικά να δη, αν αυτά που παράγει λειτουργούν, είναι ουσία, είναι τέχνη, είναι ζωή, ή απλά και μόνο τυχαία δημιουργήματα του ωραίου απογεύματος ή της στιγμιαίας συγκινησιακής έκθεσης».

Τι λέγανε όμως τα λογοτεχνικά κείμενα;

Ο Παναγιώτης Νούτσος υποτιτλίζει το πρώτο κείμενο του «Σηματωρού» με τη ρήση «εξεγείρομαι, άρα υπάρχουμε» του Καμύ.

Ο «Πέτρος Ματρόζος» γράφει για την «Υψικάμινο» του Εμπειρίκου, με αφορμή τα –τότε- 40 της χρόνια.

Η Πόπη Βουτσινά δημοσιεύει ένα ποίημα της:

«Γκρεμίσαμε με τέχνη

κι –επί τέλους- βρεθήκαμε ‘μεις

Στην ξεθεμελιωμένη πολιτεία

αρχόντοι και λαός».

Η Βούλα Σκαμνέλου, στις «Λέξεις», υπογράφει το διήγημα «Στο καφενείο των ανθεκτικών»:

«Τούδειξε κι ένα παράσημο-πάλι στο καλαμπούρι-ένεκα είπε που ποτέ στην τσέπη του δεν βρέθηκε κανένας τίτλος έντυπου ανήσυχου»

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ δίνει ένα ποίημα της στο δεύτερο τεύχος του «Σηματωρού», εκεί που ο Καραχάλιος μεταφράζει ένα κείμενο του Τζόζεφ Χόφμαν για τον Αντρέ Μαλρώ:

«Ο στοχασμός του Μαλρώ δεν είναι θεωρία γραφείου. Είναι ο στοχασμός ενός ‘μεταπράτη’ της πράξης».

Η «εικονοκλασία» λοιπόν, εκφραζόταν με λέξεις και πράξεις. Αρκετοί από τους ανθρώπους που πρωτοστάτησαν ή συμμετείχαν σε αυτά τα εκδοτικά εγχειρήματα, ήταν οι ίδιοι και οι ίδιες που αρνήθηκαν με τη δράση τους, τη χούντα και τον «γύψο».

* Φωτό αρχείου: Το Μνημείο για το Πολυτεχνείο, στα Γιάννενα